Dogmat o nieomylności papieża

bł. Pius IX – inicjator soboru watykańskiego I

Dogmat o nieomylności papieża – dogmat katolicki, ogłoszony w 1870 roku na soborze watykańskim I w konstytucji dogmatycznej Pastor aeternus (Konstytucja o Kościele Chrystusowym). Dogmat ten odnosi się do tzw. nauczania ex cathedra. Nieomylność papieża należy rozumieć jako bezbłędność w sprawach wiary i moralności, nie zaś w sprawach codziennych.

Ustanowienie tego dogmatu spotkało się ze sprzeciwem części duchownych i wiernych, w wyniku czego w 1870 powstał starokatolicyzm.

Treść dogmatu

Konstytucja powstała na IV sesji soboru i jest wynikiem prac 37 kongregacji lokalnych. Zawiera ona nie tylko definicję dogmatu, ale również teologiczne uzasadnienie jego ogłoszenia. Według ojców soboru nauka o nieomylności papieża jest ściśle związana z jego prymatem oraz biblijnym zapewnieniem Jezusa o stałości wiary Piotra Apostoła[1], którego papież jest następcą. Jej potwierdzenie znaleźć można również w tradycji Kościoła i w nauczaniu wcześniejszych soborów.

(...) Za zgodą świętego Soboru nauczamy i definiujemy jako dogmat objawiony przez Boga, że Biskup Rzymski, gdy mówi ex cathedra – tzn. gdy sprawując urząd pasterza i nauczyciela wszystkich wiernych, swą najwyższą apostolską władzą określa zobowiązującą cały Kościół naukę w sprawach wiary i moralności – dzięki opiece Bożej przyrzeczonej mu w osobie św. Piotra Apostoła posiada tę nieomylność, jaką Boski Zbawiciel chciał wyposażyć swój Kościół w definiowaniu nauki wiary i moralności. Toteż takie definicje są niezmienne same z siebie, a nie na mocy zgody Kościoła.
Jeśli zaś ktoś, co nie daj Boże, odważy się tej naszej definicji przeciwstawić, niech będzie wyłączony ze społeczności wiernych[2].

Zastosowanie

Papieskie wypowiedzi nieomylne zaistniały przede wszystkim we wcześniejszych wiekach, kiedy sama idea nieomylności papieskiej nie była zdogmatyzowana. Orzeczenia te zapadały przeważnie wtedy, gdy toczyły się żywe debaty i spory teologiczne pomiędzy różnymi stronnictwami, działającymi zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz Kościoła (np. spory na temat łaski i usprawiedliwienia, kwietyzm, jansenizm, etc.). Wiele dokumentów źródłowych, zawierających wypowiedzi dogmatyczne usystematyzowano i wydano w 1854 w zbiorze opracowanym przez Heinricha Denzingera zatytułowanym Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, który działał na polecenie Piusa IX. W 1963 roku ukazało się 32 wydanie, uwspółcześnione i przeredagowane przez A. Schonmetzera. Kolejne wydania Enchiridionu są wznawiane i aktualizowane o kolejne dokumenty źródłowe wiary katolickiej (m.in. wypowiedzi papieskie i soborowe).

Pomimo istnienia wielu dokumentów papieskich, nie wydano żadnego zestawienia papieskich wypowiedzi nieomylnych. Częściowe zestawienia takich wypowiedzi można znaleźć w różnych opracowaniach, z których w języku polskim jest Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, opracowane pod kierunkiem jezuitów – Stanisława Głowy i Ignacego Biedy. Status kanoniczny zawartych w tym opracowaniu wypowiedzi jest z reguły podany w poprzedzających je wstępach.

Trzema przypadkami papieskich wypowiedzi, w których katoliccy teolodzy zgadzają się co do tego, iż są to wypowiedzi o statusie ex cathedra, są:

Opozycja i krytyka

Część duchownych i teologów katolickich nie chciała zaakceptować tego dogmatu, uważając go za nieuzasadniony i niemożliwy do obrony na gruncie historii Kościoła. Jeszcze w trakcie obrad soboru grupa 14 profesorów niemieckich historyków i teologów katolickich skupionych wokół Johanna Döllingera opublikowała Der Papst und das Konzil, w którym wykazano błędy w nauczaniu papieży, a kwestię nieomylności papieskiej przedstawiono jako główny punkt zabiegów ultramontanistów i jezuitów, pragnących przywrócenia stosunków średniowiecznych. Autor tego protestu – Johann Döllinger został ekskomunikowany 17 kwietnia 1871 roku. Ekskomunika ta przypieczętowała rozłam i utworzenie Kościoła starokatolickiego[5].

Opór wobec dogmatu przejawiali także niektórzy uczestnicy soboru, którzy na znak protestu opuścili go, nie chcąc uczestniczyć w głosowaniu końcowym nad dogmatem[6].

W 1872 Otto von Bismarck wydał okólnik, w którym sugerował, że ogłoszenie dogmatu o nieomylności papieża i potwierdzenie jego prymatu ma wyłącznie kontekst polityczny. Obawiał się bowiem, że papież przejmie władzę jurysdykcyjną w niemieckich diecezjach i będzie powoływać na ordynariuszy biskupów, którzy wobec II Rzeszy staną się urzędnikami obcego władcy, a mianowicie takiego władcy, który na mocy swej nieomylności jest władcą całkowicie absolutnym, bardziej niż jakikolwiek absolutny monarcha świecki[7]. Przeciw tej opinii wystąpił episkopat Niemiec wydając w 1875 Oświadczenie na temat stosunku prymatu do urzędu biskupiego.

Dogmat został w pełni zaakceptowany dopiero w 1881 roku, kiedy to ostatni jego przeciwnik, biskup Josip Juraj Strossmayer, ostatecznie uznał papieską nieomylność[8].

Problem jednak pozostał, a teolog i duchowny rzymskokatolicki Hans Küng nawołujący do debaty na temat dogmatu o nieomylności papieża przez Jana Pawła II został usunięty z katedry teologii[9]. Krytykę dogmatu zawarł Küng w pracy Nieomylny? Publikacja została wydana w Polsce w 1995[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Łk 22,31-32 w przekładach Biblii.
  2. ↑ Sobór Watykański I: Pastor aeternus. W: Breviarium fidei.... s. 86.
  3. ↑ John Paul II, Encyklika Evangelium vitae Ojca Świętego Jana Pawła II do biskupów, do kapłanów i diakonów, do zakonników i zakonnic, do katolików świeckich oraz do wszystkich ludzi dobrej woli o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, Kraków: Wydawn. M, 1995, ISBN 83-86106-51-4, OCLC 33724354 [dostęp 2020-12-10].
  4. ↑ Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny, O papieskiej nieomylności, Liturgia.pl, 29 października 2004 [dostęp 2021-04-24] (pol.).
  5. ↑ Klaus Schatz, Sobory powszechne – punkty zwrotne w historii Kościoła, s. 256-7, WAM, 2001
  6. ↑ Klaus Schatz, Sobory powszechne – punkty zwrotne w historii Kościoła, s. 255, WAM, 2001
  7. ↑ Oświadczenie na temat stosunku prymatu do urzędu biskupiego. W: Breviarium fidei.... s. 87.
  8. ↑ Klaus Schatz, Sobory powszechne – punkty zwrotne w historii Kościoła, s. 257, WAM, 2001
  9. ↑ Bartoś 2008 ↓, s. 99.
  10. ↑ Hans Küng. Nieomylny? Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 1995. ​ISBN 83-85527-23-0​.

Bibliografia

  • Tadeusz Bartoś: Jan Paweł II. Analiza krytyczna. Warszawa: Wydawnictwo Sic! s.c., 2008.
  • Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Stanisław Głowa, Ignacy Bieda. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1998. ISBN 83-7015-360-7.
  • Klaus Schatz, Sobory powszechne – punkty zwrotne w historii Kościoła, WAM, Kraków 2001
  • Johann Joseph Ignaz Döllinger, The Pope and the Council, London, 1869. http://www.archive.org/stream/a577134500dolluoft#page/n5/mode/2up

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Pius ix.jpg
Pope Pius IX, born Giovanni Maria Mastai-Ferretti,[a] reigned from 16 June 1846 to his death in 1878. 3/4 lgth., photographic print, seated, facing slightly left; left hand under chin.