Drednot

Pierwszy drednot - HMS "Dreadnought" z 1906
Jeden z późnych typów drednotów - USS "Arizona", USA, 1916

Drednot (ang. Dreadnought[a]) – określenie generacji pancerników (okrętów liniowych) budowanych od 1906 roku do 1922 roku. Nazwa pochodzi od nazwy brytyjskiego pancernika HMS „Dreadnought”, który wszedł do służby w grudniu 1906 roku jako pierwszy okręt zbudowany według nowych koncepcji. W stosunku do wcześniejszych pancerników (zwanych przeddrednotami lub predrednotami), drednoty charakteryzowały się:

  • znacznie silniejszą artylerią główną, złożoną z 8-12 dział jednolitego dużego kalibru (wyjątkiem był HMS „Agincourt” z 14 działami), o dużym zasięgu (predrednoty miały artylerię główną złożoną jedynie z 4 dział głównego kalibru - zwykle 305 mm, albo 4 dział głównego kalibru i 4-12 dział drugiego, mniejszego kalibru, zwykle 203-254 mm)
  • większą prędkością, wynoszącą 20-21 węzłów, osiąganą w większości konstrukcji dzięki zastosowaniu turbin parowych (predrednoty osiągały prędkość 15-18 w. i były napędzane maszynami parowymi)
  • wykształceniem się systemów kierowania ogniem artylerii, poprawiających jej celność na duże odległości (od około 1911 roku)

Powyższe cechy stanowiły nową jakość w budowie pancerników, powodującą ogromną przewagę drednotów nad starszymi pancernikami, które stały się od razu przestarzałe. Ponadto, na skutek dość szybkiego wówczas postępu w konstrukcji okrętów, drednoty wykorzystywały nowocześniejsze rozwiązania konstrukcyjne, przekładające się na ich większą odporność. Wejście do służby HMS „Dreadnought” spowodowało natychmiast wyścig zbrojeń w konstruowaniu nowych pancerników - w 1910 roku weszły do służby pierwsze niemieckie drednoty typu Nassau i amerykańskie typu South Carolina. Oprócz tych państw, w mniejszej liczbie budowały je Japonia, Francja, Włochy, Austro-Węgry, Rosja i Hiszpania.

W toku dalszego rozwoju pancerników, charakterystyki drednotów ulegały dalszemu polepszeniu, zwłaszcza ich opancerzenie i uzbrojenie. Kaliber dział wzrastał od 280-305 mm, przez 343-356 mm, do dział kalibru 380-406 mm. Ulepszano przy tym rozmieszczenie wież artylerii, tak że wszystkie późniejsze drednoty miały artylerię główną w osi symetrii okrętu, mogącą strzelać jednocześnie wszystkimi działami na jedną burtę (układ taki stosowany był jedynie na niektórych z wczesnych drednotów). Zwiększała się także wielkość (wyporność) okrętów, od ok. 18-20 000 ton, do 27-33 000 ton, długość kadłubów od ok. 160-180 m do 180-200 m (przy szerokości kadłuba ok. 25-29 m). Na skutek ewolucji konstrukcji i ulepszania podziału wewnętrznego na grodzie, wzrastała ich niezatapialność. Większość okrętów miała siłownie o mocy ok. 23-30 000 KM, jedynie na niewielu typach zwiększono tę wartość ponad 40 000 KM. W niewielkim również stopniu zwiększała się prędkość - większość drednotów osiągała 20-21 w., a tylko niektóre typy osiągały prędkość do 23 w (m.in. brytyjski Queen Elizabeth z 1915 o mocy siłowni 56 000 KM). Szczytowym osiągnięciem ery drednotów były japońskie pancerniki typu Nagato (1920), osiągające prędkość 26 w. i uzbrojone w 8 dział 406 mm.

Drednoty były główną siłą bojową flot wojennych podczas I wojny światowej, zwłaszcza stanowiąc uzbrojenie brytyjskiej i niemieckiej floty liniowej. Największym ich starciem była bitwa jutlandzka 31 maja/1 czerwca 1916, w której żaden z drednotów nie został zatopiony, w przeciwieństwie do innych rodzajów okrętów liniowych.

Cechy drednotów, takie jak silna i jednolita artyleria oraz potężne siłownie, zdolne do rozwijania jeszcze większych prędkości, miały także powstałe równocześnie z nimi krążowniki liniowe, mające jednak słabsze opancerzenie. Generację drednotów zakończył Traktat Waszyngtoński z 1922 roku, zabraniający budowy nowych pancerników do 1931 roku, co następnie przedłużono do 1936 roku. Następnym etapem rozwoju okrętów liniowych były dopiero znacznie doskonalsze tzw. szybkie pancerniki, budowane od połowy lat trzydziestych XX wieku. Szybkie pancerniki połączyły cechy drednotów, takie jak silne opancerzenie i duża wytrzymałość, z podstawową zaletą krążowników liniowych, czyli dużą prędkością.

Duża liczba drednotów, zmodernizowanych w okresie międzywojennym, wzięła następnie udział w II wojnie światowej, okazując się wciąż na ogół wartościowymi i potężnymi okrętami. Część modernizowanych okrętów otrzymała nowe siłownie, pozwalające na zwiększenie prędkości. Na większości modernizowanych okrętów wzmocniono lub wymieniono artylerię średniego kalibru i przeciwlotniczą.

Podstawowe dane reprezentatywnych drednotów:

Nazwa, państwoRok wodowania/
wejścia do służby
Wyporność
normalna
/pełna, t
Artyleria główna
(układ dział / liczba dział salwy burtowej)
Maks. pancerz, mm:
burty/ pokład/ wieże
Moc maszyn, KM / prędkość, w.
(jeśli nie zaznaczono inaczej - turbiny parowe)
Uwagi
HMS Dreadnought
(Wlk. Brytania)
1906/
1906
18 110
/ 21 845
10 x 305 mm
(5xII / 8)
280 / 76 / 28023 000 / 21 w.Pierwszy drednot
USS South Carolina
(USA)
1906/
1910
16 000
/ 17 700
8 x 305 mm
(4xII / 8)
254 / 51/ 30516 500 / 18,5 w. (maszyna parowa)Pierwszy drednot amerykański i z artylerią w osi symetrii
SMS Nassau
(Niemcy)
1908/
1910
18 570
/ 21 000
12 x 280 mm
(6xII / 8)
300 / ? / 28022 000 / 19,5 w. (maszyna parowa)Pierwszy niemiecki typ drednotów
SMS Ostfriesland
(Niemcy)
1909/
1911
22 400
/ 25 200
12 x 305 mm
(6xII / 8)
300 / ? / 30028 000 / 20,3 w. (maszyna parowa)
SMS Viribus Unitis
(Austro-Węgry)
1910/
1912
20 000
/ 21 595
12 x 305 mm
(4xIII / 12)
280 / 48 / 28026 400 / 20,3 w.Jedyny typ austro-węgierskich drednotów
SMS Kaiser
(Niemcy)
1911/
1912
24 330
/ 27 400
10 x 305 mm
(5xII / 8-10)
350 / ? / 30031 000 / 21 w.
Settsu
(Japonia)
1911/
1912
21 443
12 x 305 mm
(6xII / 8)
305 / 30 / 28025 500 / 20 w.
HMS Orion
(Wlk. Brytania)
1911/
1912
22 200
/ 25 870
10 x 343 mm
(5xII / 10)
300 / 100 / 28027 000 / 21 w.Pierwszy drednot z artylerią 343 mm
Dante Alighieri
(Włochy)
1910/
1913
19 552
/ 21 600
12 x 305 mm
(4xIII / 12)
254 / 38/ 25432 190 / 22,8 w.Pierwszy włoski drednot
Courbet
(Francja)
1911/
1913
22 189
/ 25 000
12 x 305 mm
(6xII / 10)
270 / 70 / 32028 000 / 20 w.Pierwszy francuski drednot
Giulio Cesare
(Włochy)
1911
1914
23 000
/ 24 800
13 x 305 mm
(3xIII, 2xII / 13)
250 / ?/ 28031 000 / 21,5 w.Używane podczas II WŚ
Gangut
(Rosja)
1911/
1914
23 360
/ 25 850
12 x 305 mm
(4xIII / 12)
229 / 76 / 20342 000 / 23 w.Pierwszy rosyjski drednot, używane podczas II w.św.
USS New York
(USA)
1912/
1914
27 000
/ 28 367
10 x 356 mm
(5xII / 10)
305 / 50 / 35628 100 / 21 w. (maszyna parowa)Używany podczas II WŚ
SMS König
(Niemcy)
1913/
1915
25 390
/ 29 200
10 x 305 mm
(5xII / 10)
350 / ? / 30031 000 / 21 w.
Bretagne
(Francja)
1913/
1915
23 320
/ 25 000
10 x 340 mm
(5xII / 10)
270 / 80 / 34029 000 / 20 w.Używane podczas II WŚ
HMS Queen Elizabeth
(Wlk. Brytania)
1913/
1915
27 500
/ 31 500
8 x 381 mm
(4xII / 8)
330 / 76 / 33056 000 / 23 w.Pierwszy drednot z artylerią 381 mm, używane podczas II WŚ
Fuso
(Japonia)
1914/
1915
30 600
/ 35 900
12 x 356 mm
(6xII / 12)
305 / 76 / 30540 000 / 22,5 w.Używane podczas II WŚ
USS Nevada
(USA)
1914/
1916
27 500
/ 28 400
10 x 356 mm
(2xIII, 2xII / 10)
343 / 76/ 45726 500 / 20,5 w.Używane podczas II WŚ
SMS Baden
(Niemcy)
1915/
1916
28 074
/ 31 690
8 x 380 mm
(4xII / 8)
350 / ? / 35048 000 / 21 w.Zatopiony 16 sierpnia 1921
Nagato
(Japonia)
1919/
1920
33 800
/ 38 500
8 x 406 mm
(4xII / 8)
305 / 76 / 30580 000 / 26,5 w.Pierwszy drednot z artylerią 406 mm, używane podczas II WŚ
USS Maryland
(USA)
1920/
1921
32 600
/ 33 590
8 x 406 mm
(4xII / 8)
343 / 89/ 45728 900 / 21 w.Używane podczas II WŚ

Zobacz też

Uwagi

  1. Nazwa angielska pochodzi od słów "dread" i "nought", dosłownie "bez lęku", "bez strachu"

Media użyte na tej stronie

HMS Dreadnought 1906 H61017.jpg
HMS Dreadnought (British Battleship, 1906) underway, circa 1906-07; Removed caption read: Photo # NH 61017     HMS Dreadnought (British battleship, 1906)
USS Arizona (BB-39) - NH 57658.jpg
Underway with President Herbert Hoover on board, March 1931. The Presidential Flag is flying from her mainmast peak. U.S. Naval History and Heritage Command Photograph.