Drzeworyt
%2c_frontispiece_and_text_-_BL_Or._8210-P.2.jpg)
.jpg)
Drzeworyt – technika graficzna należąca do druku wypukłego[1].
Do wykonania drzeworytu wykorzystuje się deskę, na którą nanosi się rysunek, a następnie przy pomocy specjalnych narzędzi wycina się tło, które na odbitce będzie białe. Pozostawione wypukłe miejsca będą drukowały. Klocek pokrywa się farbą drukarską i odbija na papierze[1].
Rodzaje drzeworytu
Drzeworyt dzieli się na kilka rodzajów ze względu na sposób przygotowania deski oraz narzędzia wykorzystywane do wycinania[2]:
- drzeworyt wzdłużny (langowy) – stosuje się deskę ciętą wzdłuż pnia, w efekcie czego słoje i włókna biegną równolegle do krawędzi deski; tło wycinane jest dłutami i nożami w miękkim drewnie (lipa, jabłoń, świerk),
- drzeworyt poprzeczny (sztorcowy) – stosuje się deskę ciętą w poprzek pnia, składającą się z posklejanych małych klocków. Całość klocka cięta jest rylcem w twardym drewnie (bukszpan, dzika grusza).
Inne rodzaje drzeworytu:
- drzeworyt groszkowy (śrutowy) – formę uzyskuje się przy pomocy puncy dającej efekt tekstury; powstał w XV wieku, był stosowany na terenie Niemiec i Niderlandów;
- drzeworyt tonowy (białoryt) – powstaje na zasadzie negatywu – drukuje się białą farbą na czarnym tle. Ten typ drzeworytu był stosowany np. przez Altdorfera;
- drzeworyt faksymilowy – używany do tworzenia szczegółowych reprodukcji, zwłaszcza rysunków, ponieważ dawał efekt swobodnych linii;
- drzeworyt światłocieniowy (chiaroscuro) – technika polega na wykorzystaniu kilku desek do wykonania odbitki. Właściwy rysunek umieszcza się na osobnej desce, na pozostałych znajdują się światła i cienie, które zastosowano w grafice. Ostatecznie nakładano następne odbitki na siebie i w taki sposób powstawała pełna odbitka;[2]
Historia drzeworytu
Drzeworyt należy do najstarszych technik graficznych. Po raz pierwszy zastosowano go w VI w. w Chinach. Służył do powielania znaków pisma. Innym krajem Dalekiego Wschodu, w którym wykorzystywano drzeworyt, była Japonia. Miało to miejsce w VIII w. W Europie technika cięcia w drewnie pojawiła się dopiero w XIV w. Możliwe, że czegoś podobnego do drzeworytu używano do odbijania ilustracji już w I w. p.n.e w Rzymie. Najstarsze udokumentowane europejski prace pochodzą z około 1400 roku. Znajdują się w muzeum Albertiny w Wiedniu.
Chiny
W Chinach prawdopodobnie najwcześniejszą techniką proto-druku był estampaż, polegający na wykonywaniu odbitek z kamiennych steli. Techniki drzeworytnicze do druku zastosowali na szeroką skalę buddyści, potrzebujący wielu odbitek do celów misyjnych. Produkowali oni odbitki ilustrowanych sutr – najwcześniejszą zachowaną kopią jest zwój z zaklęciami z pierwszej połowy VIII w., przechowywany w Korei, w klasztorze Pulguksa w Gyeongju. Z tej samej sutry w 764 roku w Japonii wykonano ok. miliona odbitek[3].
Pierwszą zachowaną w całości drukowaną książką jest wydanie Sutry Diamentowej z 868 roku. Jest to książka blokowa – w tym samym klocku wycięte są zarówno tekst, jak i ilustracje. W taki sposób drukowano książki w Chinach przed wynalezieniem czcionki drukarskiej (w Chinach eksperymentowano z czcionką ruchomą w XI w., początkowo ceramiczną, potem także drewnianą, ale nie znalazła szerszego zastosowania – natomiast zachowały się takie czcionki w Turfanie, gdzie wykorzystywano je do pisma ujgurskiego, a dokąd technologia ta zawędrowała szlakiem jedwabnym). W X w. druk drzeworytniczy miał charakter masowy – niektórych druków z tego okresu zachowało się do dziś ponad 100 tys. kopii (pierwotny nakład musiał liczyć miliony egzemplarzy). W X w. zastąpiono druk na zwoju drukiem stronicowym i książką w formie kodeksu[3].
Na początku XII w. zastosowano w Chinach druk wielobarwny, w szczególności do banknotów, ale znana jest barwna kopia sutry z XIV w. Z pierwszej połowy XII w. zachował się najstarszy druk czterobarwny[3].
Japonia
W okresie Kamakura, od XII w. do XIII w., wiele książek było wydawanych przez mnichów buddyjskich w klasztorach na terenie miasta Kioto i Kamakura. Główną techniką graficzną, jaką się posługiwali był drzeworyt. Masowa produkcja druków drzeworytniczych rozpoczęła się w okresie Edo (od XVII w. do XIX w.)[4]. Przyczyniła się do tego popularność prywatnych szkół nazywanych terakoya. Dużym zainteresowaniem cieszyły się księgarnie, w których klienci mogli nie tylko kupić, ale i wypożyczać książki. Najliczniej sprzedawały się: poradniki podróżnicze, ogrodnicze, książki kucharskie (kibyōshi), krótkie nowele satyryczne (sharebon), opowiadania o życiu miejskim (kokkeibon), nowele humorystyczne (ninjōbon). Najpopularniejszymi książkami okresu Edo były: Życie miłosne pewnego mężczyzny (Kōshoku ichidai otoko, 1682) Saikaku Ihara. Nansō Satomi Hakkenden - Bakin Kyokutei. Tōkaidōchū Hizakurige - Ikku Jippensha. Książki te wielokrotnie przedrukowywano od XVII w. do XIX w. Popularnym nurtem w japońskiej sztuce drzeworytniczej był Ukiyo-e. Dotyczył on świeckich tematów. Drzeworyty w tym stylu cieszyły się popularnością i tworzono je masowo. Do głównych motywów przewodnich należą: aktorzy teatralni Kabuki, zawodnicy sumo, atrakcyjne kobiety, pejzaże, opowieści historyczne itp. Najbardziej znani artyści Ukiyo-e to: Hokusai i Hiroshige Andō. W XVIII w. Harunobu Suzuki wynalazł technikę drzeworytu umożliwiającą druk wielokolorowy, zwany Nishiki-e. Ukiyo-e inspirował europejskie nurty japonizmu oraz impresjonizmu. Na początku XX-wieku narodził się kierunek zwany shin-hanga, który łączył w sobie tradycyjne techniki ukiyo-e z technikami malarstwa zachodniego. Międzynarodową popularność zyskały prace Hasuiego Kawase i Hiroshiego Yoshidy.
Europa
W Europie drzeworyt zaczęto stosować w XIV wieku[5]. Najstarszy datowany drzeworyt europejski pochodzi z 1424 roku i został odnaleziony w austriackim klasztorze Buxhein.
W 2. połowie XV wieku w drzeworycie pojawiło się cieniowanie przy pomocy szrafowania; wcześniej zaznaczano tylko kontury, bez uwzględnienia światła i cienia. Początkowo drzeworyty kolorowano ręcznie, od XVI w., kolor wprowadzono mechanicznie poprzez zastosowanie kilku matryc. Pod koniec XV i na początku XVI w. tą techniką tworzyli drzeworytnicy, tacy jak: Albrecht Dürer, Lucas Cranach Starszy, Albrecht Altdorfer, Hans Burgkmair. W technice tej wykonywane były ilustracje, kalendarze, karty do gry i inne druki o charakterze użytkowym. Z czasem drzeworyt ustąpił miedziorytowi, który pozwala na lepsze ukazanie szczegółów.
Drzeworyt, stosowany do końca XVIII wieku, to tzw. drzeworyt wzdłużny. Z wynalezieniem przez Thomasa Bewicka około 1790 roku drzeworytu sztorcowego technika drzeworytnicza odrodziła się. Drzeworyt sztorcowy pozwolił bowiem rytować we wszystkich kierunkach (wzdłużny, ze względu na budowę deski, posiadał w tym względzie pewne ograniczenia) i uzyskać bardziej malarskie efekty. Drzeworyt poprzeczny jest także bardziej precyzyjny, gdyż umożliwia osiągnięcie cieńszej kreski. W XIX wieku był powszechnie stosowany jako technika ilustracyjna dla prasy, ponieważ można go drukować razem z tekstem z jednego składu, co dawało mu przewagę nad innymi technikami (w Polsce m.in. „Tygodnik Illustrowany”, „Kłosy”, „Wędrowiec”, „Mucha”), a także jako drzeworyt reprodukcyjny, odtwarzający dzieła malarskie.
Na przełomie XIX i XX wieku drzeworyt ustąpił miejsca innym technikom, ale nadal był wykorzystywany (i jest także dziś) przez artystów, np. Emila Nolde, Paula Gauguina, Edvarda Muncha, Pawła Stellera, Władysława Skoczylasa.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Hieronim Wilder, Grafika. Drzeworyt, miedzioryt, litografja. Wskazówki dla bibljotekarzy i miłośników sztuki, Księgarnia Wydawnicza H. Altenberga, 1922 [dostęp 2022-01-31].
- ↑ a b S. Jakucewicz, S. Khadzhynowa, Epoka „ruchomej czcionki” Drzeworyt europejski, „Przegląd papierniczy”, 2021, 77, s. 376.
- ↑ a b c Druk. W: Robert Temple: Geniusz Chin: 3000 lat nauki, odkryć i wynalazków. Warszawa: Ars Polona, 1994, s. 110–115. ISBN 83-85889-35-6.
- ↑ Ewa Kamińska, Drzeworyty japońskie, Muzeum Okręgowe w Koszalinie, 1980 [dostęp 2022-01-31].
- ↑ R. Osiewała, Zarys dziejów drzeworytu i zdobnictwa książkowego w europie zachodniej i w polsce do 1945 roku, „Forum Bibl. Med.” 2014, R. 7 nr 1 (13).
Bibliografia
- J. Werner, Podstawy technologii malarstwa i grafiki, Warszawa-Kraków 1981.
- Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2006.
Media użyte na tej stronie
Autor: unknown, Licencja: CC0
Diamond Sutra of 868 AD
The image depicts the frontispiece to the world's earliest dated printed book, the Chinese translation of the Buddhist text the 'Diamond Sutra'. This consists of a scroll, over 16 feet long, made up of a long series of printed pages. Printed in China in 868 AD, it was found in the Dunhuang Caves in 1907, in the North Western province of Gansu.