Dziady część IV

„Dziady” część IV
Autor

Adam Mickiewicz

Typ utworu

dramat

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Zabór rosyjski

Język

polski

Data wydania

1823

Dziady część IV – utwór dramatyczny Adama Mickiewicza, należący do cyklu dramatów Dziady. Utwór powstawał w latach 1820–1821 w Kownie. Opublikowany został w roku 1823 w drugim tomie wraz z dramatem Dziady część II.

Utwór wraz z częścią II jest nazywany Dziadami wileńsko-kowieńskimi.

Treść

Jest to dramat o tematyce miłosnej, w którym głównym bohaterem jest nieszczęśliwy kochanek – Gustaw. Akcja utworu toczy się w dzień zaduszny między godziną dziewiątą wieczorem a północą, natomiast miejscem akcji jest dom greckokatolickiego księdza.

Do domu greckokatolickiego księdza i jego dzieci przychodzi Pustelnik, jego dawny uczeń Gustaw, którego ksiądz w pierwszej chwili nie rozpoznaje. Opowiada on księdzu historię swojego życia i miłości, a przełomowe momenty tej historii odmierzane są biciem zegara:

  • Godzina pierwszagodzina miłości – Pustelnik mówi o romantycznej miłości, jej boskim pochodzeniu i skutkach. Mówi też o związanej z miłością śmierci.
  • Druga godzinagodzina rozpaczy – Pustelnik, czyli rozpoznany już przez księdza Gustaw wspomina swoje zmarnowane przez nieszczęśliwą miłość życie. Skarży się na istniejące stosunki społeczne utrudniające połączenie się kochanków węzłem małżeńskim. W końcu przebija się sztyletem, ale nie pada.
  • Trzecia godzinagodzina przestrogi – Ksiądz orientuje się, że Gustaw jest upiorem. Ten prosi księdza o przywrócenie obrzędu dziadów, przynoszącego ulgę czyśćcowym duszom[1].

Osobowość bohaterów dramatu

Mickiewicz w IV części Dziadów stworzył typowy wizerunek bohatera romantycznego. Gustaw ma za sobą nieszczęśliwą miłość i spowodowany nią obłęd. Cechuje go niechęć do świata i bunt przeciw ogólnie przyjętym normom moralnym. Osobowość Gustawa została ukształtowana poprzez lekturę Nowej Heloizy Rousseau oraz Cierpień młodego Wertera Goethego. Utwory te uczyniły z niego indywidualistę, a nawet pchnęły go do samobójstwa. Kochanka głównego bohatera, jest określana jako nadludzka dziewica, została bowiem uwznioślona i uświęcona. Jest dla niego przeznaczeniem i darem niemalże nadprzyrodzonym. Jednak od momentu poślubienia jej przez osobę bogatą i utytułowaną, dla Gustawa rozpoczyna się godzina rozpaczy[2], przepełniona egzaltacją, miłosnym cierpieniem, udręką zazdrości. Cierpienie to zostało wyrażone językiem, jak na owe czasy bardzo nowoczesnym[2]. Ta część jest uważana przez badaczy m.in. za studium psychologiczne[2].

Ksiądz, słuchacz historii Gustawa, jest przez niego postrzegany za uosobienie racjonalizmu, zdrowego rozsądku i konformizmu[2]; potrafi posługiwać się tylko maksymami, powiedzeniami o charakterze popularnych porzekadeł, np. Pan Bóg daje, Pan Bóg bierze!, po smutkach wesele[2]. Z kolei nieszczęśliwy kochanek reprezentuje romantyczny spirytualizm.

Przypisy

  1. Repetytorium z języka polskiego. Kraków: 1996, s. 67.
  2. a b c d e Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 256.

Bibliografia

Linki zewnętrzne