Dziegieć

Dziegieć w niewielkiej butelce, wyprodukowany we wsi Łosie w Gminie Ropa

Dziegieć – produkt o gęstej, smolistej konsystencji powstający w wyniku suchej destylacji drewna bądź kory różnych gatunków drzew i krzewów^[1]. Wśród sklasyfikowanych rodzajów (według różnych źródeł) wyróżnia się dziegcie gatunkowe^[2]: sosnowy (Pix liquida Pini)^[3][4], bukowy (Pix Fagi)^[5], brzozowy (Pix Betulae)^[6], jałowcowy (Pix Juniperi)^[7] oraz dziegieć mieszany (Pix liquida)^[8] i jego zagęszczoną odmianę – dziegieć okrętowy (Pix navalis). Rzadziej uzyskiwane w praktyce są dziegcie gatunkowe: modrzewiowy (Pix Laricis), jodłowy (Pix Abietis), dziegieć świerkowy (Pix Picea), wierzbowy (Pix Salicis) oraz torfowy (Pix Cespesis)^[2].

Niekiedy jako „dziegieć mineralny” określa się smołę pogazową używaną w lecznictwie jako produkt standaryzowany pod nazwą Prodermina. W literaturze opisywany jest także dziegieć węgla brunatnego^[9].

Proces produkcji

Wytwarzany jest przez rozpalanie ognia w specjalnie przygotowanych dołach ziemnych, w których ułożone zostają stosy drewna, uszczelnione darnią, mchem i gliną, a następnie obsypane ziemią – konstrukcje te zwane były smolarniami. Proces wytapiania dziegciu trwa wiele godzin, a powstała substancja spływa do glinianego naczynia umieszczonego na dnie dołu.

Umiejętność produkcji dziegciu była kiedyś pilnie strzeżoną tajemnicą, a sam dziegieć bardzo cenioną i szeroko stosowaną substancją.

Był jednym z ważnych produktów handlowych eksportowanych z Polski w beczkach od XV do XIX wieku.

Współcześnie jego produkcja występuje głównie w południowo-wschodniej Polsce i ma charakter jedynie podtrzymywania tradycji rzemiosła ludowego.

Zastosowanie

Dziegieć ma właściwości antyseptyczne i bakteriobójcze. Niegdyś, mimo trudnych do usunięcia zabrudzeń i dość silnej woni, był stosowany w chorobach skóry, np. w leczeniu łuszczycy. Był też używany w weterynarii przy wykonywaniu opatrunków oraz w pielęgnacji racic lub kopyt^[10].

Wykorzystywano go również do impregnacji płótna i skóry, smarowania osi, uszczelniania łodzi i beczek, przyklejania grotów do strzał i w wielu innych celach.

W literaturze

Dziegieć, ze względu na swoje niezwykłe właściwości oraz niepowtarzalny zapach, był często opisywany w polskiej literaturze, a także stał się przedmiotem przysłów (np. Łyżka dziegciu w beczce miodu) i opowiadań. Wspominali o nim w swojej twórczości między innymi: Henryk Sienkiewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Adam Tadeusz Naruszewicz, Eliza Orzeszkowa, Jan Stanisław Bystroń, Andrzej Sapkowski oraz Jacek Kaczmarski.

Zobacz też

• Pak węglowy

Przypisy

Bibliografia

• Hanna Celnik, Wojciech Paszyński. Dziegieć drzewny w lecznictwie medycznym w Polsce. „Medycyna nowożytna. Studia nad kulturą medyczną”. 22, s. 109–125, 2016/2. [dostęp 2019-11-30]. 

Linki zewnętrzne

• Jak to z dziegciem było – ilustrowany artykuł w Kwartalniku Wigierskiego Parku Narodowego
• Smolarstwo – opis budowy smolarni, związany z projektem utworzenia Ośrodka Rozwoju Zrównoważonego na terenie Wigierskiego Parku Narodowego
• Józef Nadolny: Dziegieć – smoła drzewna. „Drwal” 5/05. [dostęp 2016-08-27].