Edison (poemat)

Pomnik Vítězslava Nezvala w Dalešicach
Podpis Vítězslava Nezvala
Jedną z tez poematu Nezvala jest sugestia, że człowiek powinien pozostawić po sobie jakiś ślad. Fonograf Edisona (na zdjęciu) umożliwiał zapis dźwięku, a co za tym idzie zachowanie dla potomnych głosu człowieka. Jednym z pierwszych ludzi uwiecznionych przy pomocy fonografu był angielski poeta Robert Browning
Most Legii w Pradze, miejsce, w którym Vítězslav Nezval rozpoczął akcję poematu o Edisonie

Edison – poemat czeskiego poety Vítězslava Nezvala, powstały jesienią 1927, opublikowany w połowie 1928, a następnie włączony do zbioru Básně noci (Wiersze nocy)[1] i w takim układzie wydawany w latach powojennych[2]. Napisanie poematu zajęło autorowi tylko cztery dni[3], a źródłem jego inspiracji był przeczytany w gazecie artykuł o Edisonie z okazji osiemdziesiątych urodzin wynalazcy[4]. Utwór składa się z pięciu części[5].

Forma

Utwór został napisany sześciostopowym wierszem trocheicznym[6] (dwunastozgłoskowcem), parzyście rymowanym[7]. Ponieważ poeta używa zarówno rymów żeńskich, jak i męskich, niektóre wersy są jedenastozgłoskowe[5]. W refrenie poeta zastosował kunsztowną konstrukcję instrumentacyjną, opartą na aliteracji[8][9][10] słów smutek (smutek), stesk (tęsknota) i úzkost (trwoga)[11]. W wielu miejscach zbudował długie enumeracje (wyliczenia), bazujące na anaforze[12] i paralelizmie składniowym. Kompozycja poematu nawiązuje do muzycznej formy sonaty[13].

Bohater

Tytułowym bohaterem[13] poematu Vítězslava Nezvala jest Thomas Alva Edison[14], amerykański wynalazca, który opracował lub udoskonalił dużą liczbę urządzeń technicznych, powszechnie stosowanych w XX wieku, jak żarówka czy fonograf. W ujęciu Nezvala Edison jest nowoczesnym geniuszem, który wyrasta na przywódcę swojego narodu. Jednocześnie poeta uznaje siebie samego za twórcę z gatunku Edisona, który broni się przed smutkiem z powodu śmiertelności, zaangażowaniem w pracę literacką[13][15]. Heroicznej postawie Edisona przeciwstawiony został świat ludzi, którzy marnują życie, uosobiony w postaci hazardowego gracza-samobójcy[16]. Wraz z pojawieniem się Edisona zmienia się charakter refrenu, który z pesymistycznego staje się optymistyczny. Miejsce smutku, tęsknoty i trwogi zajmuje odwaga i radość[17].

Praga

Początkowa część poematu jest osadzona w scenerii nocnej Pragi. Rzecz dzieje się o północy. Wspomniane są znane praskie miejsca i obiekty, katedra na Hradczanach czy Most Legii[18]. Dopiero później akcja przenosi się do Stanów Zjednoczonych, miejsca życia i działalności Thomasa Alvy Edisona. Nezval przedstawia między innymi pobyt bohatera w Nowym Jorku. Kiedy podmiot liryczny wraca do Pragi przywołuje kawiarnię Café Slavia[19], którą poeta, podobnie jak inni znani literaci dwudziestolecia międzywojennego, często odwiedzał. Pisało tym w wierszu Kavárna Slávie Jaroslav Seifert[20].

Kontynuacja

Kontynuacją Edisona jest poemat Signál času (Sygnał czasu), będący elegią na śmierć Edisona, który zmarł w 1931[7]. Utwór ten wyraża zadumę nad powszechną śmiertelnością ludzi[7]. Poeta pisze wprost, że Edison umarł, a po nim umrą inni, za to życie potoczy się własnym torem i niczyja śmierć tego nie zmieni. Utwór jest napisany tym samym rozmiarem wiersza, co Edison. Nezval użył trocheicznego sześciostopowca również w wierszach Silvestrovská noc (Noc sylwestrowa) i Neznámá ze Seiny (Nieznajoma z Sekwany). W wersyfikacji czeskiej, tak samo jak w polskiej, metrum trocheiczne jest zgodne z naturalnym rytmem języka[21]. Nezval odnowił ten rodzaj wiersza. Jak pisze w komentarzu do wydania Edisona i innych wierszy poety z 1958 Jiří Hájek, trocheiczny sześciostopowiec już na zawsze w świadomości czeskich czytelników poezji pozostanie związany z nazwiskiem Nezvala[22].

Przekłady

Edison należy do częściej tłumaczonych utworów Vítězslava Nezvala. Poemat przełożyli na język polski Kazimierz Andrzej Jaworski[23] i Józef Waczków[24]. Obaj tłumacze zachowali charakterystyczną formę oryginału. Na język angielski dzieło Nezvala przełożył Ewald Osers[25]. Na język francuski dzieło przetłumaczył, przy współpracy autora, François Kérel[26].

Przypisy

  1. ↑ Alfred Thomas: The Bohemian Body: Gender and Sexuality in Modern Czech Culture. books.google.pl. [dostęp 2016-12-25]. (ang.).
  2. ↑ Milan Blahynka: Ediční poznámka, w: Vítězslav Nezval, Básně noci. Praha: Odeon, 1966, s. 160-161.
  3. ↑ Vítězslav Nezval. Báseň Edison oslavuje tvůrčí činnost lidí. topzine.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  4. ↑ Edison - rozbor díla k maturitě (4). rozbor-dila.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  5. ↑ a b Edison - rozbor díla k maturitě. rozbor-dila.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  6. ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 91. ISBN 83-900829-6-9.
  7. ↑ a b c Nezval Vítězslav (*26.05.1900 - †06.04.1958). cesky-jazyk.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  8. ↑ alliteration, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-12-25] (ang.).
  9. ↑ Stanisław Sierotwiński: Słownik terminów literackich (Aliteracja). Wrocław: Ossolineum, 1966, s. 24.
  10. ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński: Słownik terminów literackich (Aliteracja). Wrocław: Ossolineum, 2002, s. 26. ISBN 83-04-04615-6.
  11. ↑ Wiktor J. Darasz. Aliteracja. „Język Polski”. LXXX, 1-2, s. 87, 2000. Towarzystwo Milośników Języka Polskiego. ISSN 0021-6941. (pol.). 
  12. ↑ Josef Brukner, Jiří Filip: Poetický slovník (Anafora). Praha: Mladá fronta, 1997, s. 24. ISBN 80-204-0650-6.
  13. ↑ a b c Edison. databazeknih.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  14. ↑ Edison Thomas Alva, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-12-25].
  15. ↑ Józef Magnuszewski: Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 265.
  16. ↑ Edison, Charakteristika díla. zapnimozek.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  17. ↑ Vítězslav Nezval: Edison. studuju.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  18. ↑ Vítězslav Nezval - Edison. zooropa.blog.cz. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-26)]. (cz.).
  19. ↑ Café Slavia. avantgarde-prague.com. [dostęp 2016-12-25]. (ang.).
  20. ↑ Jaroslav Seifert,: Kavárna Slávie. vitezslavnezval.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  21. ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 387. ISBN 978-83-233-4066-9.
  22. ↑ Vitězslav Nezval: Edison. Praha: Mladá fronta, 1958, s. 107.
  23. ↑ Edison / Vitiezslav Nezval ; [autoryz. przekł. z czes. Kazimierza Andrzeja Jaworskiego.]. chamo.bj.uj.edu.pl. [dostęp 2016-12-25]. (pol.).
  24. ↑ Vítězslav Nezval: Cudowny czarodziej. Wybór poezji. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Jacek Baluch. Redagował Andrzej Piotrowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 74-88, seria: Biblioteka Poetów (Seria Celofanowa).
  25. ↑ Milan Richter: The Translator Ewald Osers, the Recipient of the Pavol Országh Hviezdoslav Prize for Translation of Slovak literature Interview with Ewald Osers. litcentrum.sk. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-25)]. (ang.).
  26. ↑ Vítězslav Nezval: Edison. tnit.fr. [dostęp 2016-12-25]. (fr.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

  • Vítězslav Nezval: Edison. knihovnalubna.wz.cz. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-29)]. (cz.).

Media użyte na tej stronie

Edison and phonograph edit2.jpg
Thomas Edison and his early phonograph. Cropped from U.S.A. Library of Congress copy. Edited Version. Dust removed by Arad.
Praha, most Legií z Národní.jpg
Autor: PatrikPaprika, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pohled z ulice Národní na Most Legií v Praze.