Elektorzy Rzeszy

Siedmiu Elektorów Rzeszy według miniatury z Kodeksu Baldwina, zawierający zapis podróży króla Henryka VII na koronację cesarską. Od lewej elektorzy duchowni – arcybiskupi Kolonii, Moguncji i Trewiru oraz elektorzy świeccy Palatynatu, Saksonii, Brandenburgii i Czech
Brązowa antaba drzwi ratusza w Lubece, z wizerunkiem cesarza w otoczeniu elektorów Rzeszy
Pieczęć Złotej Bulli z 1356, z wizerunkiem cesarza Karola IV
Strój i insygnia elektorskie z XVII w. w wiedeńskim Hofburgu

Elektorzy Rzeszy, Książęta Elektorzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego (łac. electores – wyborcy; niem. Kurfürsten – od staroniemieckiego słowa kuri – wybór) – książęta Rzeszy uprawnieni do udziału w elekcji cesarskiej, podczas której wybierano cesarza rzymskiego. Każdy elektor stał na czele feudalnego państwa – Elektoratu.

Historia

Początkowo, we wczesnym średniowieczu, króla niemieckiego miał wybierać lud, czyli plemiona germańskie. Jednak w rzeczywistości wiec ludowy kierował się sugestiami książąt plemiennych i dygnitarzy cieszących się autorytetem, stąd szybko elekcje zamieniły się w zjazdy książąt. W XII – XIII w. decydowali już tylko książęta o największym prestiżu, a pozostali zatwierdzali ich uchwały automatycznie i stało się to swoistym precedensem.

Z czasem skład kolegium elektorskiego uległ formalizacji. Już w 1212 cesarz Fryderyk II Hohenstauf potwierdził uprawnienia elektorskie królów Czech (König von Böhmen), choć później były one jeszcze czasem kwestionowane. Po zamieszaniu wokół wyboru następcy cesarza Henryka VI (1190–1197) papież Innocenty III rozstrzygnął w 1198, że do ważnego wyboru monarchy konieczne są głosy trzech nadreńskich arcybiskupów z byłych terenów frankijskich (Moguncja, Trewir, Kolonia) oraz hrabiego palatyna nadreńskiego (Pfalzgraf bei Rhein). Do nich doszli po 1220: książę saksoński (Herzog von Sachsen), margrabia brandenburski (Markgraf von Brandenburg) i, odtąd na stałe, król czeski. Prawdopodobnie w 1257 (w okresie Wielkiego Bezkrólewia) sformowało się kolegium elektorów w stale powtarzanym składzie.

Podczas obrad zjazdu w Rhense w 1338 elektorzy ogłosili, że mają pełne i wyłączne prawo do wyboru króla, niezależne od innych monarchów czy papieża.

Instytucja elektora została utworzona formalnie w 1356 na mocy Złotej Bulli, wystawionej przez cesarza Karola IV, a regulującej sporne kwestie ustroju politycznego Niemiec, w tym zasad wyboru cesarza. Jej wydanie złagodziło każdorazowe wstrząsy towarzyszące wyborowi nowego króla niemieckiego. W praktyce Bulla potwierdzała istniejący od stu lat precedens.

Elekcji króla dokonywano większością głosów we Frankfurcie nad Menem i koronowano (przynajmniej do końca średniowiecza) w Akwizgranie. Elektorzy układali tekst kapitulacji wyborczej, czyli zbioru warunków, które musiał zaakceptować elekt.

Złota Bulla nadawała księstwom elektorskim i ich władcom liczne przywileje. Jednym z ważniejszych była ordynacja ich dóbr, co stanowiło o niepodzielności krajów elektorskich, a zapobiegało ich rozdrabnianiu (a w konsekwencji osłabianiu) i zwiększaniu liczby elektorów. Księstwom elektorskim nadano autonomię prawno-sądowniczą – ich poddani nie mogli odwoływać się od decyzji swoich książąt do cesarza i urzędów cesarskich. Elektorowie uzyskali też prawo majestatu – traktowano ich jak osoby rangi królewskiej. Elektorzy tworzyli odrębną kurię Sejmu Rzeszy, mogli zbierać się z własnej inicjatywy (Sejm jako całość tylko z woli cesarza) i zgłaszać projekty ustaw podczas obrad Sejmu (poza nimi mógł to czynić wyłącznie cesarz). Cesarz musiał też konsultować z elektorami ważniejsze decyzje, w tym dotyczące ich kolegium. Przywileje te miały na celu zabezpieczenie elektorów przed ewentualnymi naciskami ze strony panującego cesarza w sprawie elekcji jego następcy, w praktyce dawały im dużą samodzielność i osłabiały przez to polityczną spójność Rzeszy Niemieckiej.

W siedemnastym stuleciu do kolegium włączeni zostali: książę bawarski (Herzog von Bayern) oraz książę brunszwicko-luneburski (Herzog von Braunschweig-Lüneburg).

W 1711 cesarz Karol VI Habsburg w swojej kapitulacji wyborczej musiał dać elektorom prawo do przeprowadzania elekcji następcy za życia aktualnego cesarza (elekcja łac. vivente imperatore), ale bez konsultacji z nim.

Elektorzy

Początkowo, zgodnie z ustaleniami Złotej Bulli Karola IV, w kolegium elektorskim zasiadali 3 duchowni:

oraz 4 elektorzy świeccy:

W przypadku popełnienia przez jakiegoś elektora zbrodni felonii (zdrady), cesarz mógł przenieść jego godność na inny ród. Ponieważ w przypadku elektorów świeckich godności były silnie związane ze sprawującymi je tradycyjnie (a więc w praktyce dziedzicznie) rodami, najchętniej widziano przeniesienie na krewnego poprzedniego elektora. Na mocy Złotej Bulli cesarz mógł także, za zgodą pozostałych elektorów, tworzyć nowe elektoraty. Niemal zawsze piastujący godność cesarską Habsburgowie wykorzystywali tę możliwość do usuwania swoich politycznych przeciwników z wpływowego grona elektorskiego. Przypadki zmian w kurii miały miejsce kilkakrotnie:

W 1806 większość książąt niemieckich zawiązało Związek Reński i poddało się protektoratowi Napoleona, ogłaszając jednocześnie secesję (wyjście) ze Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po tym fakcie, wskutek nacisków Francji, cesarz Franciszek II rozwiązał Cesarstwo a tytuły elektorskie straciły znaczenie.

Niektórzy elektorzy nie pogodzili się z upadkiem Rzeszy i nadal używali tytułów elektorskich (władcy Hesji aż do 1866). Ostatni czterej wyznaczeni elektorzy nie zdążyli nigdy wziąć udziału w wyborach.

Urzędy elektorskie

Elektorzy Rzeszy zajmowali wysokie urzędy w Rzeszy (Reichserzämter). Ponadto formalnie stawali się członkami cesarskiej rodziny królewskiej. Tabele przedstawiają urzędy sprawowane przez elektorów.

Elektorzy duchowni

HerbŚwiecki tytułniem.łac.ElektorPaństwo
Arcykanclerz NiemiecErzkanzler für Deutschland, ReichserzkanzlerArchicancellarius per Germaniamarcybiskup MoguncjiMainz Arms.svg Arcybiskupstwo Moguncji
Arcykanclerz WłochErzkanzler für ReichsitalienArchicancellarius per Italiamarcybiskup KoloniiTeutonic Knights Arms.svg Arcybiskupstwo Kolonii
Arcykanclerz BurgundiiErzkanzler für BurgundArchicancellarius per Galliamarcybiskup TrewiruTrier Arms.svg Arcybiskupstwo Trewiru

Elektorzy świeccy

HerbŚwiecki tytułniem.łac.ElektorPaństwo
Arcypodczaszy RzeszyErzmundschenkArchipincernaKról CzechCoat of arms of the House of Luxembourg-Bohemia.svg Królestwo Czech
HRE Arch-Steward Arms.svgArcystolnik RzeszyErztruchseßArchidapiferElektor Palatynatu Reńskiego do 1623Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg Elektorat Palatynatu
Elektor Bawarii, 1623–1706Coat of arms of the House of Wittelsbach (Bavaria).svg Elektorat Bawarii
Elektor Palatynatu Reńskiego, 1706–1714Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg Elektorat Palatynatu
Elektor Bawarii, 1714–1806Coat of arms of the House of Wittelsbach (Bavaria).svg Elektorat Bawarii
Erzmarschall Schild.pngArcymarszałek RzeszyErzmarschallArchimarescallusElektor SaksoniiArms of Saxony.svg Elektorat Saksonii
HRE Arch-Chamberlain Arms (Ancient).svgArcykomornik RzeszyErzkämmererArchicamerariusElektor BrandenburgiiDEU Brandenburg COA.svg Elektorat Brandenburgii
HRE Arch-Treasurer Arms.svgArcyskarbnik RzeszyErzschatzmeisterArchithesaurariusElektor Palatynatu Reńskiego, 1648–1706Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg Elektorat Palatynatu
Elektor Hanoweru, 1710–1714Royal Arms of the Kingdom of Hanover.svg Elektorat Hanoweru
Elektor Palatynatu Reńskiego, 1714–1777Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg Elektorat Palatynatu
Elektor Hanoweru, 1777–1814Royal Arms of the Kingdom of Hanover.svg Elektorat Hanoweru
Arcychorąży RzeszyErzbannerträgerArchivexillariusElektor Hanoweru, 1708–1710 oraz 1714–1777Royal Arms of the Kingdom of Hanover.svg Elektorat Hanoweru

Zobacz też

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Arms of Saxony.svg
Autor: Glasshouse, Licencja: CC BY-SA 4.0
Shield of the Prussian Province of Saxony
Trier Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of the Archbishopric of Trier

Blazon: Argent a cross gules.
Coat of arms of the Archbishopric of Mainz (1250).svg
Coat of arms of the Archbishopric of Mainz, version of the year 1250
Bavaria Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of Bavaria

Blazon: Fusilly bendwise argent and azure.
Royal Arms of the Kingdom of Hanover.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Shield of Arms of the Kingdom of Hanover
Coat of arms of the House of Luxembourg-Bohemia.svg
Autor: FDRMRZUSA, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of the House of Luxembourg-Bohemia
HRE Arch-Treasurer Arms.svg
Autor: Adelbrecht and Heralder, elements by Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Shield of Arms of the Arch-Treasurer of the Holy Roman Empire.
Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
Autor: David Liuzzo, eagle by N3MO, Licencja: CC BY-SA 3.0
Banner of the Holy Roman Empire, double headed eagle with halos (1400-1806)
Erzmarschall Schild.png
Autor: Q douglasii, Licencja: CC BY-SA 4.0
Escutcheon of the Imperial Arch-Marshal, Holy Roman Empire.
Wappen-HK.png
Autor: ziegelbrenner, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wappen des Kurfürstentums Hessen 1818 / Coat of arms of the electorate of Hesse 1818
HRE Arch-Steward Arms.svg
Autor: Adelbrecht and Heralder, elements by Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Shield of Arms of the Arch-Steward of the Holy Roman Empire.
Salzburg Wappen.svg
Coat of arms of Salzburg state
Mainz Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of the Archbishopric of Mainz

Blazon: Gules a wheel with six spokes argent.
Goldene-bulle 1c-480x475.jpg
Autor: de:Benutzer:Wolpertinger, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Golden seal of the Golden Bull of 1356 by the Holy Roman Emperor Charles IV.
Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg
Autor: Sir Iain, Elemens by User:Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
HRE Arch-Chamberlain Arms (Ancient).svg
Autor: Adelbrecht and Heralder, elements by Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ancient Shield of Arms of the Arch-Chamberlain of the Holy Roman Empire.
COA Kurkoeln.svg
Autor: Jüppsche, Licencja: CC BY-SA 3.0
Coat of arms of archibishop-elector of Cologne
TürklopferRathausLübeck2.JPG
Autor: Fotografia: Kresspahl modified by Ludwig Schneider, Licencja: CC BY 3.0
Gotischer Türklopfer am Hauptportal des Lübecker Rathauses.
Balduineum Wahl Heinrich VII.jpg
The "Seven Prince Electors" electing Henry, Count of Luxembourg as Henry VII, Holy Roman Emperor at Frankfurt on 27 November 1308 (Reigned 29 June 1312 – 24 August 1313). "In Mensa sedet". Pen-and-ink miniature from the picture chronicle of Henry VII (Balduineum). Drawing on parchment from 1341; today at public main federal state record office in Koblenz, Germany. "The seven electors choose Henry, Count of Luxembourg, as King of the Romans at Frankfurt on the 27th day of November." Henry's brother, Baldwin, Archbishop of Trier, won over a number of the electors, including the Archbishop of Cologne, in exchange for some substantial concessions. Consequently, Henry skillfully negotiated his way to the crown, elected with six votes at Frankfurt on 27 November 1308. The only elector who did not support him was Henry, King of Bohemia. Henry was subsequently crowned at Aachen on 6 January 1309. The electoral princes, identified by the coats of arms above their heads, from left to right are:
Weltliche Schatzkammer Wien (72).JPG
Der Königlich Böhmische Kurfürstenornat. Wien oder Prag, vor Mitte des 17. Jahrhunderts. Stoff: italienisch, 2. Viertel des 17. Jahrhunderts. Goldlamé gemustert. Inv. Nr. XIV 122.