Era kalendarzowa

Era kalendarzowa – okres zapoczątkowany jakimś ważnym wydarzeniem (rzeczywistym lub legendarnym), który stanowi podstawę rachuby lat w kalendarzu.

Wyróżnia się ery krótkie i ery długie.

Era krótka

Era krótka to era kilkuletnia lub kilkunastoletnia, w najlepszym przypadku licząca sobie kilkadziesiąt lat. W świadomości użytkowników takiej ery zostanie ona w dającej się wyobrazić przyszłości zastąpiona nową erą.

Kalendarze liczone według er krótkich najczęściej związane są z okresem panowania konkretnego władcy (np. „w 3. roku panowania cesarza Augusta”). Ery takie ustanawia się i liczy się w praktyce już od pierwszego roku jego używania. Lat przed panowaniem danego władcy nie liczy się w systemie lat ujemnych, bo są oznaczone inna erą krótką (nazwą okresu panowania innego władcy). Kalendarze o erach krótkich są więc praktycznie kalendarzami o wielu następujących po sobie krótkich erach o różnej długości. Przykładem jest epoka wiktoriańska.

W historii konkretnych państw, np. Chin czy Japonii, często bywało tak, że władca w ciągu swego okresu panowania zmieniał tytuł czy dewizę, pod jaką panował. Powodowało to rozpoczęcie nowej ery w odpowiednim kalendarzu chińskim czy japońskim. W kalendarzach tych często też posługiwano się równolegle innym (najczęściej cyklicznym) sposobem mierzenia lat, związanym ze zjawiskami astronomicznymi, w związku z czym rok pierwszy i ostatni danej ery praktycznie nigdy nie pokrywa się z pełnym rokiem słonecznym, księżycowo-słonecznym czy księżycowym – początek kolejnych lat bowiem liczono od Nowego Roku, określanego metodami astronomicznymi, a nie od rocznicy wejścia na tron (ogłoszenia nowej dewizy panowania) danego władcy. Czas interregnum (okres między śmiercią lub abdykacją poprzedniego władcy a objęciem panowania przez nowego władcę) zaliczano najczęściej do ostatniego roku ery poprzedniego władcy (bardzo rzadko - liczono odrębnie). W związku z tym dany rok (astronomiczny) może obejmować dwa lata liczone według er krótkich: poprzedniego władcy i nowego władcy.

Kalendarze o krótkiej erze na ogół mają zastosowanie lokalne - ograniczają się do datowania wydarzeń w obrębie danego państwa (cesarstwa, królestwa czy nawet księstwa) i poza nim nie są używane (nawet rzadko używane są przez inną stronę w dwustronnych relacjach dyplomatycznych, gdyż w takiej sytuacji każde państwo używa własnych dat). Historycznie rzecz biorąc był to jednak najstarszy i najbardziej rozpowszechniony sposób liczenia czasu. Dziś w praktyce zanika i używany jest obecnie głównie w Japonii.

Era długa

Ery długie związane są najczęściej z wydarzeniem uznanym za na tyle wyjątkowe, że nie ma szans, by pojawiło się wydarzenie „konkurencyjne”, które mogłoby je - teoretyczne nawet - zastąpić. W związku z tym liczenie czasu przebiega linearnie od tego momentu - „w nieskończoność” (np. „w 325. roku od założenia Miasta”). Najczęściej ery długie i kalendarze posługujące się erami długimi związane są genetycznie z konkretnymi religiami (i wydarzeniami religijnymi), choć część z nich dziś nabiera charakteru świeckiego (np. kalendarz gregoriański i tzw. era powszechna (ang. Common Era - C.E), czyli pierwotnie era chrześcijańska (ang. Christian Era - C.E.), rzadziej z wydarzeniami z historii świeckiej (np. indyjskie ery Śaka i Wikrama).

Ery długie najczęściej ustanawiane są post factum - musi upłynąć jakiś czas od danego wydarzenia, by zostało ono uznane za wystarczająco wyjątkowe. Czasem wiąże się z tym problem błędnego określenia (obliczenia wstecz) daty tego początkowego wydarzenia (np. problem obliczenia daty urodzenia Jezusa Chrystusa dla kalendarza chrześcijańskiego).

Kalendarze takie uznawane są za uniwersalne i w praktyce używane są w wielu krajach równocześnie. Najczęściej obecnej ery długiej nie poprzedza żadna inna era długa, zatem wydarzenia sprzed obecnego okresu liczone są w systemie lat ujemnych.

Kalendarze takie dominują dziś w świecie. Najnowsze próby administracyjnego ustanawiania nowych er (np. kalendarz republikański francuski, zwany u nas błędnie „rewolucyjnym”, czy kalendarz rewolucji październikowej wprowadzany w Rosji Sowieckiej w latach 20. XX wieku lub era faszystowska liczona przez włoskich faszystów od daty puczu 28 października 1922) nie przyjmują się i szybko wychodzą z użycia (są odwoływane przez odpowiednie władze).

Ważniejsze ery długie według początku rachuby kalendarza

Początek rachuby kalendarzaOkreślenie eryCharakterystyka daty początkowej i oznaczenie
1 września 5509 p.n.e.era bizantyńskaRok stworzenia świata według tradycji bizantyńskiej. Początek rachuby lat kalendarza bizantyńskiego. Lata tej ery oznacza się skrótem BE.
29 sierpnia 5493 p.n.e.era aleksandryjskaRok stworzenia świata według tradycji aleksandryjskiej, ustalony na podstawie wyliczeń dokonanych na pocz. V wieku przez Panodorosa i Anonniosa
25 marca 5503 p.n.e.Era Sekstusa Juliusza AfrykańskiegoRok stworzenia świata według obliczeń dokonanych ok. 221 roku przez Sekstusa Juliusza Afrykańskiego.
1 stycznia 4713 p.n.e.era ScaligeraData początkowa do obliczeń tzw. daty juliańskiej ustalona przez Josepha Scaligera. Dni tej ery oznacza się skrótem JD.
4000 p.n.e.era masońskaUmowna data narodzin Jezusa Chrystusa minus 4 tysiące lat. Początek rachuby lat kalendarza wolnomularskiego.
6 października 3761 p.n.e.era żydowskaData stworzenia świata obliczona przez rabina Hillela II (Młodszego) w IV w. n.e.. Początek rachuby lat kalendarza żydowskiego. Lata tej ery oznacza się skrótem AM (od łac. Anno Mundi – rok świata).
6 września 3114 p.n.e.era MajówData początkowa tzw. długiej rachuby (ang. Long Count, albo data początkowa obecnego cyklu tej rachuby) kalendarza Majów według korelacji Goodmana-Martineza-Thompsona. Istnieją też odmienne obliczenia.
776 p.n.e.era olimpiadData pierwszych igrzysk olimpijskich. W chronologii po raz pierwszy użyta przez Timajosa.
21 kwietnia 753 p.n.e.era rzymskaData założenia miasta Rzym obliczona przez Warrona. Początek rachuby lat kalendarza rzymskiego i juliańskiego stosowany w antycznej historiografii. Lata tej ery oznacza się skrótem a.U.c. (od łac. ab Urbe condita – od założenia Miasta, czyli w domyśle Rzymu). Na co dzień w rachubie lat posługiwano się nazwiskami konsulów, którzy w danym roku urzędowali (np. Idibus Septembribus M. Cicerone et M. Antonio consulibus = w Idy wrześniowe za konsulatu M. Cycerona i M. Antoniusza = 13 września 63 p.n.e.). Do przeliczania takich dat na lata p.n.e. i n.e. służy wykaz rzymskich konsulów, tzw. fasti consulares.
26 lutego 748 p.n.e.era NabonassaraRok objęcia władzy przez babilońskiego króla Nabonassara. System liczenia lat stosowany w Starożytnym Egipcie, mający szczególne znaczenie w astronomii i chronologii z powodu posługiwania się nim przez aleksandryjskiego geografa Klaudiusza Ptolemeusza.
624 p.n.e. lub 560 p.n.e.era buddyjskaRok śmierci Buddy. Początek rachuby lat używanej w krajach buddyjskich.
9 listopada 324 p.n.e.era filipińskaSystem liczenia lat stosowany w Starożytnym Egipcie po śmierci Aleksandra Wielkiego. Swą nazwę wziął od imienia następcy Aleksandra na tronie macedońskim Filipa.
1 października 312 p.n.e.era SeleucydówRok zdobycia Babilonii przez Seleukosa po zwycięstwie pod Gazą. System liczenia lat stosowany w monarchii Seleucydów, do XI wieku używany przez Żydów.
107 p.n.e.era pontyjskaSystem liczenia lat stosowany w Królestwie Pontu i Bosrze po objęciu władzy przez Mitrydatesa VI Eupatora
29 sierpnia 30 p.n.e.era rzymska AugustaSystem liczenia lat stosowany w Starożytnym Egipcie po zdobyciu Egiptu przez Oktawiana Augusta. Jej początek liczono jednak nie od zdobycia władzy przez Augusta, lecz od śmierci królowej Kleopatry.
1 stycznia 1 n.e.era chrześcijańskaPoczątek pierwszego roku po narodzeniu Jezusa Chrystusa. Datę tę wyznaczył mnich Dionizjusz Mały, według którego Jezus narodził się 25 grudnia w roku 753 od założenia Rzymu - następny rok (754. od założenia Rzymu) przyjęto jako pierwszy rok ery chrześcijańskiej, nazywanej potocznie naszą erą. Lata tej ery oznacza się skrótem AD (od łac. Anno Domini – 'Roku Pańskiego). Numeracja lat przed narodzeniem Chrystusa również rozpoczyna się od roku pierwszego. Obecnie przyjmuje się, że data wyznaczona została błędnie, i że Chrystus urodził się w 4-6 r. p.n.e.
9 n.e.era etiopskaData narodzin Jezusa Chrystusa według obliczeń Anonniosa z Aleksandrii. Początek rachuby lat kalendarza etiopskiego. Lata tej ery oznacza się skrótem AM (od amharskiego Amätä Məhrät – rok łaski, rok miłosierdzia).
29 sierpnia 284era MęczennikówSystem liczenia lat stosowany w Starożytnym Egipcie i na Bliskim Wschodzie od wstąpienia na tron cesarza Dioklecjana. Swą nazwę wziął od wszczętych przez tego cesarza wielkich prześladowań chrześcijan. Do dzisiaj używany w Kościele koptyjskim i etiopskim.
16 lipca 622era muzułmańskaData ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny, tzw. hidżry. Początek rachuby lat religijnego kalendarza muzułmańskiego. Lata tej ery oznacza się skrótem AH (od łac. Anno Hegira – rok hidżry).
16 lipca 622era perska (irańska)Data ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny, tzw. hidżry. Jakkolwiek początek ery perskiej przypada tego samego dnia co początek ery muzułmańskiej, to jednak w kalendarzu perskim stosuje się inną długość roku niż w kalendarzu muzułmańskim, przez co rachuba lat wygląda inaczej. Lata tej ery oznacza się skrótem AP (od łac. Anno Persico lub Anno Persarum – odpowiednio rok perski, rok Persów).

Inne

Część wyznawców zaratusztrianizmu przyjmuje za początkową datę założenia tej religii tj. według obliczeń i przekazów dzień równonocy wiosennej 1737 p.n.e.

Zobacz też

Kalendarze
Zasady
Przykłady
Typy