Eriszum I

Mapa Bliskiego Wschodu z zaznaczonymi miastami Kanesz (Kanes) i Aszur (Assur)

Eriszum I, Eriszu I – władca miasta-państwa Aszur, syn i następca Ilu-szumy, ojciec i poprzednik Ikunuma; Asyryjska lista królów wymienia go jako 33 króla Asyrii^[1]. Jego panowanie datowane jest na lata ok. 1974-1935 p.n.e.^[2] lub ok. 1972-1933 p.n.e.^[3]

Imię

Akadyjskie imię tego władcy, brzmiące Ērišu(m)^[1][4], uważane jest za nominalizację formy czasownikowej ēriš, znaczącej „on zapragnął” (ang. „he has desired”), bądź też tłumaczone jest jako „upragniony” (ang. „desired”)^[5]. W transliteracji z pisma klinowego spotykane są następujące formy zapisu tego imienia: i-ri-šum i i-ri-šu-um (w inskrypcjach samego Eriszuma I i jego syna Ikunuma)^[6], ^me-ri-šu (w zachowanych kopiach Asyryjskiej listy królów)^[1][4] oraz ^me-ri-šú (w inskrypcji budowlanej późniejszego króla Asarhaddona)^[4].

Tytulatura

Za rządów Eriszuma I nastąpiła ważna zmiana w tytulaturze używanej przez władców miasta-państwa Aszur. W dwóch swych inskrypcjach^[7] wciąż używa on wprawdzie jeszcze tytułu „zarządcy (miasta) Aszur” (énsi a-šùr^ki), którego używali jego poprzednicy, ale w większości pozostałych swych inskrypcji nosi on już tytuł „zarządcy (boga) Aszura” (énsi ^da-šùr)^[8]. Nowy tytuł podkreślać miał najprawdopodobniej rolę władcy jako namiestnika Aszura, boga opiekuńczego miasta, którego imieniem miasto to nazwano^[9]. Wierzono bowiem wówczas, iż to bóg Aszur był prawdziwym królem miasta, natomiast władca, jako jego wybraniec, sprawował w nim w jego imieniu rządy^[9]. Dowód na to przekonanie znaleźć można w jednej z inskrypcji Eriszuma I, gdzie wyraźnie jest powiedziane, iż to „bóg Aszur (jest) królem, (a) Eriszum (jest) zarządcą/namiestnikiem” (^da-šùr lugal i-ri-šu-um pa)^[10].

Dynastia

Eriszum I jest czwartym znanym władcą Aszur należącym do tzw. „dynastii Puzur-Aszura I”. W jednej ze swych inskrypcji wymienia on swego ojca, dziada i pradziada: „Eriszum, zarządca (miasta) Aszur, syn Ilu-szumy, zarządcy (miasta) Aszur; Ilu-szuma (był) synem Szalim-ahuma, zarządcy (miasta) Aszur; Szalim-ahum (był) synem Puzur-Aszura, zarządcy (miasta) Aszur”^[11]. Z kolei Ikunum. jego następca, we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Eriszuma”^[12].

Długość i lata panowania

Zgodnie z kopią B Asyryjskiej listy królów (tzw. „Khorsabad List”) Eriszum I panować miał przez 40 lat^[1]. Długość jego panowania potwierdziło odnalezienie w asyryjskiej kolonii handlowej w Kanesz tekstu Kt 92/k 0193, który okazał się być jedną z kopii tzw. listy eponimów z Kültepe (ang. Kültepe Eponym List, w skrócie KEL)^[3][17]. W tekście tym, znanym jako KEL A, panowaniu Eriszuma I przyporządkowanych zostało 40 zmieniających się co rok asyryjskich urzędników limmu (eponimów)^[18]. W oparciu o informacje pochodzące z listy eponimów z Kültepe (KEL) oraz kroniki eponimów z Mari (ang. Mari Eponym List, w skrócie MEL), w korelacji z informacjami pochodzącymi z Asyryjskiej listy królów, Veenhof podtrzymał 40-letni okres panowania Eriszuma I i wydatował go na lata 1974-1935 p.n.e. (chronologia średnia)^[2]. Z kolei Barjamovic, Hertel i Larsen, w swej poprawionej liście eponimów (ang. Revised Eponym List, w skrócie REL), chociaż również podtrzymali 40-letni okres panowania Eriszuma I, to przypisali mu 39 eponimów i wydatowali jego panowanie na lata 1972-1933 p.n.e. (chronologia średnia)^[3].

Wraz z początkiem panowania Eriszuma I wprowadzona została najprawdopodobniej w mieście-państwie Aszur instytucja corocznie wybieranego urzędnika limmu (eponima), którego imieniem datowano dokumenty^[2]. Wskazują na to zachowane kopie asyryjskiej listy eponimów odnalezione w Kanesz (faza kārum Kanesz II), które wszystkie (kopie od KEL A do KEL F) zaczynają się wraz z pierwszym rokiem panowania tego władcy^[2][3]. To może wyjaśniać, czemu w Asyryjskiej liście królów to właśnie Eriszum I jest pierwszym z wymienionych tam władców, przy którego imieniu podana jest długość jego panowania: korzystając z listy eponimów skryba układający Asyryjską listę królów mógł łatwo policzyć ilu urzędników limmu sprawowało swój urząd za jego panowania. To tłumaczy też, czemu ten sam skryba, pisząc o sześciu poprzednikach Eriszuma I (tj. o Sulili, Kikkii, Akii, Puzur-Aszurze I, Szalim-ahumie i Ilu-szumie), których imiona znał, ale których długości rządów z braku wcześniejszych eponimów nie mógł obliczyć, tak o nich napisał: „razem sześciu królów [których imiona zostały zapisane na] cegłach, (ale) których limmu nie zostali spisani/znalezieni”^[2].

Panowanie

Eriszum I jest pierwszym władcą asyryjskim, który jest nam znany z większej ilości własnych inskrypcji^[15]. Wszystkie one (poza inskrypcją znalezioną w Kanesz) są prostymi, pamiątkowymi inskrypcjami opisującymi działalność budowlaną tego władcy i nie zawierają żadnych wzmianek na temat wydarzeń politycznych czy wojennych^[15]. Wszystkie wspomniane w inskrypcjach Eriszuma I prace budowlane prowadzone były w Aszur, głównie przy świątyni boga Aszura^[15], zwanej „Domem dzikiego byka” (é^be-tum ri-mu-um; é-tum ri-mu-um)^[19][20]. Obejmowały one m.in. prace przy dziedzińcu świątynnym, kaplicy boga Aszura i przyległej do świątyni bramie mušlālu^[19][21]. Dodatkowo w świątyni tej Eriszum I rozkazał umieścić dwie kadzie do produkcji piwa (2 ḫu-bu-re-en)^[22]. Władca ten rozkazał też wyburzyć domy znajdujące się pomiędzy „Bramą dla owiec” (a-bu-ul ṣé-nim) a „Bramą dla ludzi” (a-bu-ul ni-šé), aby w ten sposób zrobić miejsce dla nowych murów obronnych^[23]. W końcu w dwóch inskrypcjach Eriszum I opisuje swoje prace budowlane przy świątyni boga Adada^[24].

Związki z Anatolią

Najprawdopodobniej to właśnie za panowania Eriszuma I powstały i zaczęły rozwijać się asyryjskie kolonie kupieckie w Anatolii^[25]. W jednej z nich, w Kanesz, odnaleziono w 1983 roku fragment glinianej koperty z odciskiem jego pieczęci cylindrycznej, co wskazuje, iż pierwotnie zawierać ona mogła wysłany przez niego list^[26]. Dodatkowo w jednym z domów prywatnych z fazy kārum Kanesz II odnaleziono dwie kopie ważnej inskrypcji Eriszuma I dotyczącej budowy bramy mušlālu w Aszur, w której wiele miejsca poświęcono roli tej bramy jako miejsca gdzie wymierzano sprawiedliwość^[27].

Lista eponimów z czasów panowania Eriszuma I

Wzmianki w inskrypcjach późniejszych władców

W inskrypcji królewskiej Salmanasara III (858-824 p.n.e.), dotyczącej odbudowy murów miejskich miasta Aszur, znajduje się wzmianka o wcześniejszych władcach, którzy również prowadzili prace budowlane przy tych murach - wśród nich wymieniany jest „Ikunum, syn Eriszuma”^[4]. Z kolei w inskrypcji królewskiej Asarhaddona (681–669 p.n.e.) dotyczącej odbudowy świątyni boga Aszura w Aszur, wśród wcześniejszych władców prowadzących prace budowlane przy tej budowli wymieniany jest „Eriszum, syn Ilu-szumy”^[4].

Przypisy

Bibliografia

• E. Frahm, Ērišu, w: Radner K. (red.), The Prosopography of the Neo-Assyrian Empire, t. 1/II (B-G), 1999, s. 404-405.
• A.K. Grayson, Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (to 1115 BC), tom I z serii The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Assyrian Periods (RIMA 1), University of Toronto Press 2002.
• A.K. Grayson, Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin - New York 1980-83, s. 86-135.
• K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian Period, Academic Press Fribourg 2008.