Fagot

Fagot
wł. fagotto, ang. bassoon
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
Aerofon piszczałkowy
Klasyfikacja popularna
instrument dęty drewniany
Skala instrumentu
Skala instrumentu
Podobne instrumenty
Fagot – odmiana niemiecka (hecklowska)
Części fagotu: stroik (1), es (2), skrzydło (3), stopa (4), rura basowa (5), czara głosowa (6)
Dźwięk fagotu (A. Clapisson - Duet na róg i fagot op. 27)

Fagot (wł. fagotto, skrót: fg.) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych z podwójnym stroikiem. Jego nazwa włoska „fagotto” oznacza „wiązkę drewna”[1]. Do tej samej rodziny należą także obój, rożek angielski i kontrafagot, który transponuje oktawę niżej od fagotu. Istnieją dwie odmiany fagotu: niemiecka (hecklowska) i francuska. Różnią się one brzmieniem i mechanizmem, a także wysokością (niemiecki ma 130 cm, zaś francuski 150 cm). Skala (zakres dźwięków muzycznych) instrumentu wynosi od B1 do f² (jednak górny dźwięk zależy głównie od umiejętności grającego i można uzyskać wyższe).

Budowa

Instrument składa się z sześciu części: stroika, esu, skrzydła, stopy, rury basowej oraz czary głosowej. Tworzą one kanał o długości ponad 2,4 m. Otwory nawiercone na długości instrumentu w większości otwierane i zamykane są klapami (tylko 5 – e, d, c, h, a – bezpośrednio palcami). Stroik umieszczony u wylotu rurki składa się z dwóch płytek wykonanych z trawy o nazwie lasecznica trzcinowata (łac. Arundo donax) złożonych ze sobą. Uderzając w nie językiem i jednocześnie dmuchając grający wydobywa dźwięk. Przy takim samym układzie klap, a różnej sile nacisku na stroik można przez przedęcie wydobyć różne dźwięki. Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej z jaworu. Drewno na fagot musi „leżakować” od dziesięciu do nawet stu pięćdziesięciu lat. Instrument charakteryzuje się głębokim, melancholijnym i bardzo naturalnym brzmieniem. Nie jest instrumentem transponującym. Wykorzystywany jest w orkiestrze kameralnej, symfonicznej, jako instrument solowy, w jazzie oraz w różnego typu zespołach instrumentalnych.

Fagociści powinni biegle czytać w kluczu basowym, tenorowym oraz wiolinowym, ponieważ są one wykorzystywane w zapisie na ten instrument.

Historia

Początki fagotu sięgają XVI wieku. Fagot (pod nazwą curtal) pojawił się po raz pierwszy w angielskim spisie inwentarzowym w 1574 roku. Pierwszym konstruktorem fagotów był Siegmund Schnitzer (zm. 1578). Z tego czasu istnieją zapisy o muzyku fagociście na dworze w Brukseli[2].

Według niektórych historyków muzyki poprzednikiem fagotu był dulcjan[3]. Fagot i dulcjan mają wspólne cechy: podwójny stroik zamontowany w metalowej rurce, ukośnie nawiercane dziurki, stożkowy kształt kanału, podwójną długość. W dawnych instrumentach oba kanały wiercone były w jednym kawałku drewna. Nowsze instrumenty miały już dwie oddzielne drewniane rury połączone łącznikiem w kształcie litery U. Występowały też w 8 rozmiarach, od sopranu do wielkiego basu. Zadaniem tego instrumentu w zespole dętym było wypełnienie brzmienia basowego. Miał on niezwykłą zdolność zmiany dynamiki i barwy dźwięku od głośnego do cichego i miękkiego. Instrument poprzedzający historycznie fagot miał dosyć prostą budowę, z ośmioma otworami na palce i dwiema klapami, Mógł wykonywać ograniczoną liczbę dźwięków i grać w niewielu tonacjach. Aż do XIX wieku występował fagot o wysokim brzmieniu tenorowym (Es) tzw. tenoroon. Kolejnym rodzajem fagotu był surdon o głuchej i łagodnej barwie.

Wybrane utwory na fagot

Kolekcja zabytkowych fagotów, z czasów od wczesnego baroku do czasów dzisiejszych wraz z klasycystycznym kontrafagotem.
Fagot systemu hecklowskiego z 1870 roku

Barok

Klasycyzm

Romantyzm

Współczesność

  • Gabriel Pierné – Solo de Concert;
  • Sir Edward Elgar – Romans na fagot i orkiestrę, op. 62 (1910)
  • Paul Hindemith – Concerto pour trompette, basson et orchestre à cordes (1949/1952), Sonata na fagot i fortepian (1938)
  • John WilliamsPięć świętych drzew: Koncert na fagot i orkiestrę (1997)
  • Richard StraussKoncert podwójny na klarnet i fagot z towarzyszeniem orkiestry smyczkowej i harfy (1948)
  • Andrzej PanufnikKoncert na fagot i orkiestrę

Wybrane partie orkiestrowe

Przypisy

  1. Słownik wyrazów obcych W. Kopalińskiego
  2. Historia fagotu Marta Staszewska/. Historia fagotu. [dostęp 2013-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
  3. Curt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. PWM, 1989, seria: Wiedza o muzyce. ISBN 83-224-0324-0.

Linki zewnętrzne


Media użyte na tej stronie

FoxBassoon.jpg
Autor: Gregory F. Maxwell <gmaxwell@gmail.com> PGP:0xB0413BFA, Licencja: GFDL 1.2
Photograph of a Renard Artist model 220 (long bore) bassoon, made by Fox. The instrument is made of black maple, with silver-plated nickel silver keys. As other models from this brand, this basson has a german keying system. Fox's information page on the 220.
Fagott-Bassoon.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lascaris50,bassons & contre-basson.jpg
Autor: Finoskov, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nice (Alpes-Maritimes, France), au cœur du Vieux Nice, le palais Lascaris avec, entre autres, sa fabuleuse collection d'instruments de musique anciens, la deuxième de France.
Fagotter.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Bassons in different styles, including baroque, classical and modern, plus classical contrabassoon
CLAPISSON Antoine - Duo pour cor et basson - opus 27.ogg
Autor: Bvanier, Licencja: CC BY-SA 3.0
CLAPISSON Antoine - Duo pour cor et basson - opus 27
Bassoon 1870.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0