Faust (dramat Johanna Wolfganga von Goethego)

Faust

(c) Wikimedia: Foto H.-P.Haack, CC BY-SA 3.0 Faust, pierwsze wydanie z 1808 r.
Autor	Johann Wolfgang von Goethe
Typ utworu	dramat
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Królestwo Wirtembergii
Język	niemiecki
Data wydania	1833

Anton Kaulbach: "Faust & Mephisto"

Faust – dramat Johanna Wolfganga von Goethego w dwóch częściach, napisany w latach 1773–1832, wydany w całości dopiero po śmierci autora w 1833. Zawiera blisko 12 tysięcy wersów, dlatego uważany jest za dzieło niesceniczne. Uznaje się go za najwybitniejsze dzieło Goethego i syntezę jego poglądów. Tematem utworu jest zakład Boga z Mefistofelesem o duszę tytułowego doktora Fausta. Faust ma ją oddać diabłu, gdy zasmakuje pełni szczęścia i wypowie słowa: trwaj chwilo, jesteś piękna.

Pierwowzór bohatera

Pierwowzorem postaci Fausta był Johann Georg Faust (ok. 1480–1540) – niemiecki alchemik, astrolog i wędrowny naukowiec, autor traktatu alchemicznego Zmuszenie piekła. Jego czarna legenda narodziła się w 1587 po wydaniu książki Geschichte von Dr. Johann Fausten, dem weitteschreyten Zauberer und Schwarzkünstler (Historia doktora Johanna Fausta, słynnego czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii). Fausta przedstawiono w niej jako bezbożnika, który – by posiąść wiedzę – podpisał pakt z Mefistofelesem, ale diabeł skręcił mu kark i zabrał jego duszę do piekła. Od tego czasu Faust stał się symbolem człowieka, który zawiera pakt z szatanem, aby poznać tajemnicę istnienia.

Na kształt literackiego Fausta wpłynęła także postać renesansowego maga Henryka Korneliusza Agryppy. W utworze Faust nazywany jest przez Małgorzatę Henrykiem.

Prace nad Faustem

Prace nad Faustem Goethe rozpoczął w latach 1773-1774, do czego zainspirowała go m.in. wizyta w słynnej Piwnicy Auerbacha w Lipsku (pojawia się ona w pierwszej części dramatu). Ta pierwotna wersja dramatu znana jest jako tzw. Prafaust (Urfaust).

Około 1794 roku, pod wpływem Fryderyka Schillera, Goethe powrócił do tematu i zajął się dokończeniem części pierwszej. Z tego okresu pochodzi m.in. wiersz Przypisanie, Prolog w teatrze i Prolog w niebie. Cała część pierwsza ukazała się drukiem w 1808.

Około 1829 pisarz zaczął pracować nad drugą częścią dramatu, którą tworzył do końca swego życia. Goethe zapieczętował rękopis drugiej części, który miał – zgodnie z wolą poety – ukazać się dopiero po jego śmierci. Ostatecznie cały dramat został wydany drukiem w 1833.

Muzyczne opracowania Fausta

• Antoni Radziwiłł – opera Faust (1808-31).
• Louis Spohr – opera Faust (1813)
• Gaetano Donizetti – opera Fausta (1831)
• Louise Bertin – opera Fausto (1831)
• Adolphe Adam – balet Faust (1832)
• Richard Wagner – Uwertura Faustowska (1844)
• Hector Berlioz – Sceny z Fausta (1829), Potępienie Fausta (1846), oba na głosy solowe, chór i orkiestrę
• Robert Schumann – Sceny z Fausta Goethego na głosy solowe, chór i orkiestrę (1853)
• Franciszek Liszt – Symfonia Faustowska (1857)
• Charles Gounod – opera Faust (1859; w Niemczech wystawiana jako Małgorzata)
• Arrigo Boito – opera Mefistofeles (1868)
• Anton Rubinstein – uwertura Faust (1864)
• Gustav Mahler – II część VIII Symfonii na głosy i orkiestrę (1906)

Faust i Mefistofeles występują w operze Ognisty anioł Siergieja Prokofjewa.

Inspiracje literackie Fausta

Do Fausta nawiązuje wiele utworów literackich, m.in. powieści Thomasa Manna Doktor Faustus i Czarodziejska góra oraz powieść Harry’ego Mulischa Odkrycie nieba. Cytat z Fausta posłużył jako motto powieści Michaiła Bułhakowa, Mistrz i Małgorzata.

Zobacz też

• Faust (motyw w sztuce)
• 100 najlepszych książek Norweskiego Klubu Książki

Linki zewnętrzne

• Faust w serwisie Wolne Lektury
• Project Gutenberg Presents „Faust” (Taylor translation) by Johann Wolfgang von Goethe, translated by Bayard Taylor, illustrated by Harry Clarke;
• Michał Kazimierczuk, Faust Goethego jako tragedia rozwoju nowoczesności w ujęciu M. Bermana, Kultura–Media–Teologia 26/2016, s. 107–127
• Kornelia Ćwiklak, Polskie przekłady "Fausta" Johanna Wolfganga Goethego : studium porównawcze, Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 90/2, s.153–176, XC, 1999, z.2 ISSN 0031-0514
• „"(Ur)faust" Goethego i Feliksa Konopki”, Bogdan Danowicz, Nowa Kultura nr 26 (26-06-1960)
• Paul Konewka, Illustrations to Goethe's Faust. The English text from Bayard Taylor's translation
• Wydania dzieła w bibliotece Polona