Felieton

Felieton (fr. feuilleton „zeszycik, odcinek powieści”) – gatunek publicystyczny, krótki[1] utwór dziennikarski (prasowy, radiowy, telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie, lekki w formie, wyrażający punkt widzenia autora[2][3]. Porusza i komentuje aktualne tematy społeczne[3][4], zwraca uwagę na ujemne zjawiska w życiu codziennym[4], często wykorzystując do tego elementy satyry, ironii, humoru itp.[3][4] Wprowadza elementy fikcji literackiej[5]. Cechuje się jednak faktograficznością i dokumentalnością[4][6] – jego punktem wyjścia są prawdziwe wydarzenia, przetwarza konkretne fakty[4]. Z tej perspektywy felieton znajduje się na granicy między literaturą faktu a literaturą artystyczną[4].

Charakterystyczne dla felietonu jest częste i sprawne „prześlizgiwanie” się po temacie. Gatunek ten został wprowadzony w XVIII wieku, w epoce dynamicznego rozwoju prasy wielkonakładowej, a dokładnie po raz pierwszy na łamach francuskiego „Le Journal des débats”[7]. Pierwotnie był humorystycznym komentarzem do sztuk teatralnych lub wydarzeń literackich[4]. Felieton jest zwykle umieszczany na stałej kolumnie (tzn. stronie gazety lub czasopisma – stąd po angielsku stały felietonista to columnist), zwanej kolumną felietonową[1]. We Francji nazywano go pogawędką z czytelnikiem (causerie) lub kroniką (chronique)[8].

Początkowo felietony publikowane były na pierwszej stronie danej gazety, pod grubą kreską (Unter dem Strich), oddzielającą je od reszty strony. Umieszczano tu bardzo różne tematycznie teksty, np. opowiadania, relacje z podróży, przeglądy literackie, dywagacje historyczne, powieści, a nawet dramaty. Produkcja ta miała głównie charakter lekki i rozrywkowy, w odróżnieniu od górnej części strony – poważnej, poświęconej polityce, ekonomii i kwestiom socjalnym. Na ziemiach polskich już w latach 60. XIX wieku wprowadzono tzw. kronikę tygodniową w formie felietonu. W Warszawie pionierem tego rodzaju tekstów był Wacław Szymanowski (teksty varsavianistyczne), we Lwowie – Jan Lam (felieton polityczny), a w Poznaniu – Marceli Motty (Listy Wojtusia z Zawad). Do aktywnych felietonistów XIX wieku należeli: Michał Bałucki, Wiktor Gomulicki, Czesław Jankowski, Klemens Szaniawski. Od tej formy wypowiedzi nie stronili też Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus i Aleksander Świętochowski[8].

Do felietonów zaliczane są również stałe rubryki, zawierające rysunki satyryczne (tzw. felietony rysunkowe). Obecne są najczęściej w polskich tygodnikach, ale również w dziennikach. Do felietonistów rysunkowych można zaliczyć: np. Szymona Kobylińskiego – rubryka w „Polityce” w latach 1957–1990, Marka Raczkowskiego – „Polityka” i „Przekrój” czy Henryka Sawkę – rubryki „Fotoplastykon” i „Sawka czatuje” we „Wprost”.

W terminologii telewizyjnej „felieton filmowy” określa wstawkę filmową do programu, nawet niekoniecznie publicystycznego.

Przypisy

  1. ↑ a b felieton, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-11-13].
  2. ↑ Andrej Tušer, Ako sa robia noviny, EUROKÓDEX, 1999, s. 155, ISBN 978-80-89447-23-7 (słow.).
  3. ↑ a b c Anita Krčová, Slovenčina pre poslucháčov slovakistiky, Wydawn. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998 [dostęp 2019-11-13] (słow.).
  4. ↑ a b c d e f g Ján Findra, Eduard Gombala, Ivan Plintovič, Slovník literárnovedných termínov, Slovenské pedagogické nakl., 1987, s. 115 (słow.).
  5. ↑ Agnieszka Nawrot, Encyklopedia szkolna: język polski: gimnazjum, wyd. II poprawione, Kraków: Wydawnictwo „Greg”, 2014, s. 228, ISBN 978-83-7327-667-3, OCLC 1034643404.
  6. ↑ Jozef Mistrík, Štylistika slovenského jazyka, Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1977, s. 156 (słow.).
  7. ↑ Andrej Majchrák, Základy socialistickej žurnalistiky: príručka pre redaktorov a dopisovatel̕ov, Práca, 1979, s. 65 (słow.).
  8. ↑ a b wybór Jan Data, Listy z Poznania. Wybór felietonów z drugiej połowy XIX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1988, s.7-14, ISBN 83-210-0718-X

Bibliografia