Ferdynand Goetel

Ferdynand Goetel

Ferdynand Goetel (1936)
Data i miejsce urodzenia	15 maja 1890 Sucha Beskidzka, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	24 listopada 1960 Londyn, Wielka Brytania
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	dwudziestolecie międzywojenne, współczesność
Odznaczenia

Nagrobek Ferdynanda Goetla na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Ferdynand Goetel (ur. 15 maja 1890 w Suchej Beskidzkiej^[1], zm. 24 listopada 1960 w Londynie) – polski prozaik, dramatopisarz, publicysta, scenarzysta i działacz polityczny, członek Polskiej Akademii Literatury od 1935 r., działacz polskiego PEN Clubu i Związku Zawodowego Literatów Polskich.

Życiorys

Syn Walentego i Julii z Köhlerów^[1]. Ukończył szkołę realną w Krakowie^[1]. W latach 1908–1912 studiował architekturę na politechnice w Wiedniu, gdzie poznał m.in. Rafała Malczewskiego. Należał w tym czasie do polskiego klubu narciarskiego i wziął udział w kilku wyprawach narciarskich w Radstädter Tauern. Był członkiem Związku Strzeleckiego.

W latach 1907–1914 czynnie uprawiał taternictwo. Był od 1907 r. członkiem Klubu Kilimandżaro, a od 1908 Sekcji Turystycznej PTT. Wspinał się m.in. w towarzystwie brata Walerego, Mieczysława Świerza, Władysława Kulczyńskiego. Uczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Zasłonistą Turnię (w 1908 r.) i na Wielką Kapałkową Turnię z Doliny Śnieżnej (w 1909 r.). Tematyka tatrzańska pojawia się obficie w jego twórczości publicystycznej, poezji i opowiadaniach.

Od 1912 r. mieszkał w Warszawie. W wyniku wybuchu I wojny światowej jako poddany austriacki został przez Rosjan deportowany do Turkiestanu. W czasie rewolucji bolszewickiej wszedł do Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Taszkencie, wcielony do Armii Czerwonej. Wraz z żoną i małą córeczką uciekł od bolszewików w 1920 r. i powrócił do Polski przez Iran, Indie i Anglię w 1921 r.

W latach 1921–1925 był sekretarzem Akademii Górniczej w Krakowie. Zajmował się też dziennikarstwem. W latach 1922–1925 zajmował stanowisko redaktora naczelnego „Przeglądu Sportowego”, a następnie „Kuriera Porannego”. W 1925 r. zamieszkał w Warszawie i pracował jako redaktor miesięcznika „Naokoło Świata”. W latach 1926–1933 był prezesem polskiego PEN Clubu, a w latach 1933–1939 prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Był pomysłodawcą nazwy Obozu Zjednoczenia Narodowego^[2]. W 1929 otrzymał Państwową Nagrodę Literacką^[3].

II wojnę światową spędził w Warszawie. W trakcie obrony miasta we wrześniu 1939 r. był kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. Współpracował wówczas z kierującym obroną Warszawy jej prezydentem Stefanem Starzyńskim, pisząc m.in. jego przemówienia radiowe. W latach 1943–1944 wspólnie z Wilamem Horzycą był redaktorem podziemnego pisma „Nurt”.

W 1943 za wiedzą Delegatury Rządu na Kraj wziął udział w zorganizowanej przez Niemców misji, która badała groby polskich oficerów w Katyniu. Po wojnie był dla Sowietów jednym z najbardziej niewygodnych świadków zbrodni katyńskiej. Został przez władze komunistyczne oskarżony o kolaborację z Niemcami i ścigany listami gończymi. Przez rok ukrywał się w jednym z krakowskich klasztorów. Zdecydował się uciec z Polski na jesieni 1945 roku pomimo tego, że nie poszukiwano go (oskarżający go wcześniej prokurator Martini został zamordowany, a nikt po nim nie przejął sprawy)^[4]. Z fałszywym paszportem holenderskim na nazwisko Jan Menten przez Czechy i Bawarię dotarł do Wojska Polskiego we Włoszech. Oczyszczony przez specjalną komisję z zarzutów kolaboracji został oficerem prasowym Drugiego Korpusu. W 1946 r. wyjechał do Londynu. Był członkiem Ligi Niepodległości Polski^[5]. Publikował w polskiej prasie emigracyjnej, m.in. w londyńskich „Wiadomościach” i paryskiej „Kulturze”. Walczył piórem o godne miejsce Polski w Europie i ostro polemizował z zachodnimi politykami, którzy pozostawiali ją w sferze wpływów wschodnich. Pod koniec życia chorował na jaskrę, lecz mimo to regularnie dyktował artykuły do prasy. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1959 roku^[6].

W PRL komunistyczne władze obłożyły jego twórczość całkowitą cenzurą: przez 45 lat nie drukowano jego książek, a całą jego twórczość wycofano z bibliotek. Dopiero w czerwcu 1989 r. zarząd polskiego Pen Clubu pod przewodnictwem Juliusza Żuławskiego stwierdził całkowitą bezpodstawność zarzutów skierowanych przeciwko Goetlowi i zażądał przywrócenia pisarza i jego twórczości społeczeństwu.

13 grudnia 2003 r. prochy Ferdynanda Goetla sprowadzone do Polski zostały złożone na zakopiańskim Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku (sektor L-II-43)^[7].

Był bratem Walerego Goetla, ojcem Elżbiety Goetel oraz Romana Goetla (fotograf).

Ferdynand Goetel był współautorem (drugim był Andrzej Strug) filmu Pan Tadeusz w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[8]
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[9]

Dzieła

• Kar Chat (1922);
• Przez płonący Wschód (Warszawa 1922);
• Pątnik Karapeta... (1923);
• Ludzkość (Warszawa 1925);
• Z dnia na dzień (Warszawa 1926);
• Egipt (Lwów 1927);
• Humoreski (1927);
• Wyspa na chmurnej północy (Warszawa 1928);
• Samuel Zborowski (1929);
• Serce lodów (1930);
• Dziesięciu z Pawiaka (scenariusz filmowy, 1931);
• Podróż do Indii (Warszawa 1933);
• Dzień wielkiej przygody (scenariusz filmowy, 1935);
• Pod znakiem faszyzmu (1938);
• Cyklon (Warszawa 1939);
• Czasy wojny (wspomnienia, Londyn 1955);
• Nie warto być małym (1959);
• Anakonda (pośmiertnie, 1964);
• Patrząc wstecz (pamiętnik, pośmiertnie, Londyn 1966).

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Lisiewicz: Taternik na stromej ścieżce, [w:] „Niezależna Gazeta Polska” nr 11 (21), 2 XI 2007.
• Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Goetel Ferdynand, [w:] Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995.
• W.J. Muszyński, Idealista, nonkonformista, wygnaniec.... glaukopis.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-05)]..

Linki zewnętrzne

• Ferdynand Goetel w bazie Filmoteki Narodowej „Nitrofilm”.
• Pod znakiem faszyzmu oraz szkice rozproszone 1921–1955.