Flakturm
Flakturm (wieża dział obrony przeciwlotniczej) – schrony w kształcie wieży budowane w czasie II wojny światowej w Berlinie, Hamburgu i Wiedniu oraz Wrocławiu, np. bunkier przy pl. Strzegomskim. Pełniły rolę schronu, ale także platform dla artylerii przeciwlotniczej (z języka niemieckiego Flugabwehrkanone lub Fliegerabwehrkanone, w skrócie FLAK). Z okresu okupowanej Polski przez Niemcy podobne budowle znaleźć można w Gdyni.
Od 1940 roku w Berlinie (3), Hamburgu (2) i Wiedniu (3) istniało 8 kompleksów wież przeciwlotniczych. Inne miasta, które korzystały z mniejszych wież przeciwlotniczych, to Stuttgart i Frankfurt[1].
Dodatkowo jednofunkcyjne wieże przeciwlotnicze zbudowano w kluczowych miejscach dla Niemców, takich jak Angers we Francji oraz Helgoland w Niemczech[1].
Wieże były obsługiwane przez Luftwaffe w celu obrony przed strategicznymi nalotami alianckimi na te miasta podczas II wojny światowej. Służyły również jako schrony przeciwlotnicze dla dziesiątek tysięcy miejscowych.
Historia
Po odwetowym nalocie RAFu na Berlin w 1940 r. Adolf Hitler nakazał budowę trzech masywnych wież przeciwlotniczych, które miały chronić stolicę przed nalotami lotnictwa alianckiego. Każda wieża miała instalację radarową, którą można było schować za grubą betonowo-stalową kopułą w celu ochrony w trakcie nalotu[2].
Hitler był zainteresowany projektem wież, a nawet wykonał własnoręcznie kilka szkiców[2].
Wszystkie wieże w Berlinie zostały zbudowane w sześć miesięcy. Priorytet projektu był tak wysoki, że niemiecki krajowy rozkład jazdy kolei został zmieniony, aby ułatwić wysyłkę potrzebnych materiałów budowlanych na place budowy[2].
Dzięki zbrojonym betonowym ścianom o grubości do 3,5 m wieże przeciwlotnicze zostały uznane przez ich projektantów za odporne na atak standardowych bomb zrzucanych przez ciężkie bombowce RAF.
Uzbrojenie wież było w stanie utrzymać szybkostrzelność do 8000 pocisków na minutę ze swoich dział wielopoziomowych (choć głównie pocisków mniejszego kalibru, takich jak 2 cm FlaK 30), o zasięgu do 14 km o polu ostrzału 360 stopni. Jednak tylko działa FlaK 40 kalibru 128 mm miały skuteczny zasięg do obrony przed ciężkimi bombowcami RAF i USAAF. Trzy wieże przeciwlotnicze na obrzeżach Berlina utworzyły trójkąt ostrzału przeciwlotniczego, który objął centrum Berlina[3].
Wieże przeciwlotnicze zostały również zaprojektowane z myślą o wykorzystaniu bunkrów naziemnych jako schronu cywilnego z miejscem dla 10 000 cywilów i oddziałem szpitalnym w środku. Podczas bitwy o Berlin okupanci utworzyli własne wspólnoty, a nawet 30 000 berlińczyków schroniło się w jednej wieży podczas bitwy. Wieże te, podobnie jak warownie średniowiecznych zamków, były jednymi z najbezpieczniejszych miejsc w mieście[3].
Podczas szturmu na Berlin wieże przeciwlotnicze FlaK 40 kalibru 128 mm służyły jako działa przeciwpancerne a same schrony były jednymi z ostatnich miejsc, opanowanych przez Armię Czerwoną[3].
W czasie II wojny światowej wybudowano osiem podwójnych wież, których architektem był Niemiec Friedrich Tamms. Po wojnie uważano, że wyburzenie wież jest niewykonalne i wiele z nich zachowało się do dziś, a niektóre z nich przebudowano na inne cele[3].
Projekty
Każdy kompleks wieży przeciwlotniczej składał się z:
- Wieża G (niem.: Gefechtsturm) tzw. wieży bojowej, znana również jako wieża działowa, wieża akumulatorowa lub duża wieża przeciwlotnicza
- Wieża L (niem.: Leitturm) tzw. wieża ołowiana zwana również wieżą ognioodporną, wieżą dowodzenia, bunkrem nasłuchowym lub małą wieżą przeciwlotniczą.
1 Generacja
- Wieża G o wymiarach 70,5 × 70,5 m (kwadrat podstawy) i 39 m wysokości, zwykle były uzbrojone w osiem dział 12,8 cm FlaK 40 (cztery podwójne) oraz w liczne 37 mm Flak i 32 (osiem poczwórnych) 20 mm Flakvierling 38.
- Wieża L miały wymiary 50 × 23 × 39 m, zwykle były uzbrojone w cztery poczwórne działa 20 mm Flakvierling 38.
2 Generacja
- Wieża G o wymiarach 57 × 57 × 41,6 m, zwykle były uzbrojone w osiem (cztery podwójne) działka kal. 128 mm i szesnaście (cztery poczwórne) działka kal. 20 mm Flakvierling 38.
- Wieża L o wymiarach 50 × 23 × 44 m, zwykle były uzbrojone w czterdzieści (dziesięć poczwórnych) dział kal. 20 mm Flakvierling 38.
3 Generacja
- Wieża G wymiary 43 × 43 × 54 m, zwykle była uzbrojona w osiem (cztery podwójne) działka kal. 128 mm FlaK 40 i trzydzieści dwa (osiem poczwórnych) dział kal. 20 mm Flakvierling 38.
Ocena jeszcze większych i rozbudowanych wież została zlecona przez Adolfa Hitlera. Zamierzano zwiększyć trzykrotnie rozmiary i siłę ognia w porównaniu do poprzednich generacji.
Zbudowane Flakturmy
Flakturm I – Berliner Zoo, Berlin
Wieża zbudowana w pobliżu Ogrodu Zoologicznego w Berlinie była typem pierwszej generacji i obejmowała dzielnicę rządową. Służyła również jako składnica artefaktów z berlińskiego muzeum. Załoga poddała się Sowietom 30 kwietnia 1945 r. W 1947 r. Brytyjczycy przy drugiej próbie (używając kilku ton materiałów wybuchowych) wysadzili wieżę G.
Flakturm II – Friedrichshain, Berlin
Flakturm II (1 Generacja projektowa):
- Wieża G została częściowo rozebrana po wojnie; obecnie jedna strona pozostaje widoczna. Wieża została uwieczniona na niskopoziomowych zdjęciach lotniczych zrujnowanego miasta w 1945 roku[4].
- Wieża L została zburzona po wojnie.
Obie wieże z czasem pokryły się naturalnie zielenią i teraz wydają się być naturalnymi wzgórzami w Volkspark Friedrichshain w Berlinie. Wieża G znana jako Mont Klamott (Góra Gruzu), była inspiracją dla piosenek piosenkarza i autora tekstów Wolfa Biermanna i zespołu rockowego Silly.
Flakturm III – Humboldthain, Berlin
Trzecia wieża przeciwlotnicza pierwszej generacji została zbudowana w parku Humboldthain w Berlinie.
- Wieża G została częściowo rozebrana po wojnie; obecnie tylko jedna strona pozostaje widoczna. Wnętrze można zwiedzać.
- Wieża L została częściowo zburzona po wojnie; niektóre ściany pozostają widoczne.
Flakturm IV – Heiligengeistfeld, Hamburg
Czwarty Flakturm pierwszej generacji, pierwszy wybudowany poza Berlinem.
- Wieża G została przekształcona w klub nocny ze szkołą muzyczną i sklepami muzycznymi. W październiku 2019 r. NH Hotel Group ogłosiła plany przekształcenia go w luksusowy hotel, który zostanie otwarty w 2021 r. Wieża, zawierająca sześć poziomów poniżej dachu, zawiera w swoim projekcie, jako część schronu przeciwlotniczego, dwie identyczne przestrzenie do ochrony przed atakami gazowymi, jedną na pierwszym piętrze (nad poziomem gruntu) i drugą na drugim piętrze. Oba mają około 300 m kwadratowych powierzchni i mają sześć „okien” (otworów w ścianie)[5][6].
- Wieża L została zburzona po wojnie i zastąpiona budynkiem należącym do T-Mobile.
Flakturm V – Stiftskaserne, Wiedeń
Pierwszy Flakturm 3 generacji wybudowany w Wiedniu.
- Wieża G jest użytkowane przez armię austriacką.
- Wieża L (w Esterhazypark) jest używana jako akwarium publiczne oraz jako Haus des Meeres (Dom Marynarza), od 1957 roku. Na zewnątrz zmieniono elewację budynku w ścianę wspinaczkową.
Flakturm VI – Wilhelmsburg, Hamburg
Flakturm w Wilhelmsburgu jest przedostatnim przedstawicielem 2 generacji projektowej.
- Wieża G pozostała nienaruszona do dnia dzisiejszego.
- Wieża L została zburzona po wojnie.
Flakturm VII – Augarten, Wiedeń
Drugi zespół Flakturm 3 generacji w Wiedniu.
- Wieża G pozostaje pusta. Cała północno-wschodnia i połowa wschodnich platform działowych 20 mm została usunięta w 2007 roku, łącznie z chodnikami łączącymi z powodu pogorszenia się ich stanu techniczego. Sama wieża została wzmocniona stalowymi linami otaczającymi całą konstrukcję, 12 lin znajduje się nad gniazdami dział, 6 tuż pod i dodatkowe 4 w połowie wysokości wieży. Wieża jest domem dla tysięcy gołębi, które gniazdują na każdej platformie i otworze. W swojej historii doznała wewnętrznej eksplozji, a po jednej stronie brakuje kilku pięter w pobliżu szczytu. Zachodnia strona konstrukcji służy również jako wieża łączności komórkowej.
- Wieża L pozostaje pusta. Choć rozważa się wykorzystanie jej jako serwerowni lub kina na świeżym powietrzu.
Flakturm VIII – Arenbergpark, Wiedeń
Ostatni Flakturm (2 generacji projektowej, jak i ogółem) wybudowany w czasie II wojny światowej Arenbergpark.
- Wieża G jest wykorzystywana jako magazyn sztuki.
- Wieża L pozostaje pusta.
Planowane Flakturmy
- Berlin: Tiergarten (planowane dodatkowo dwa, nie wybudowane)
- Berlin: Hasenheide, Tempelhof (planowany, nie wybudowany, wybudowano w zastępstwie Flakturm w Hamburgu)
- Berlin: Reichstag (rozważano przebudowę aczkolwiek uznano że budynek nie nadaje się na Flakturm)
- Brema: Neustadt Contrescarpe (dwa planowane, żaden nie wybudowany)
- Hamburg: Wschodni Hamburg (planowany, nie wybudowany)
- Monachium: Monachijski Hauptbahnhof (z niem. Dworzec Główny) (osiem planowanych, żaden nie wybudowany)
- Wiedeń: planowano budowę trzech – w Schmelz, Prater oraz we Floridsdorf.
Przypisy
- ↑ a b James Bjorkman, Flak Towers of World War II [dostęp 2021-08-29].
- ↑ a b c „Revealed” Hitler’s Secret Bunkers (TV Episode 2008) – IMDb, imdb.com [dostęp 2021-08-31] (ang.).
- ↑ a b c d Antony Beevor, Berlin. The downfall, 1945, London: Viking, 2007, ISBN 978-0-14-103239-9, OCLC 156890868 [dostęp 2021-08-29].
- ↑ Flying over the ruins of Berlin in 1945 (in color), Part 2. [dostęp 2021-08-29].
- ↑ Jim Dobson, Former Nazi Bunker To Open As Luxury Hotel In Hamburg, Germany, Forbes [dostęp 2021-08-29] (ang.).
- ↑ Hans Sakkers, Flaktürme: Berlin, Hamburg, Wien, Nieuw Weerdinge: Fortress Books, 1998, ISBN 90-76396-01-9, OCLC 67962584 [dostęp 2021-08-29].
Bibliografia
- Henning Angerer: Flakbunker. Betonierte Geschichte. Ergebnisse-Verlag, Hamburg 2000, ISBN 3-87916-057-0.
- Michael Foedrowitz:
- Luftschutztürme und ihre Bauarten 1934-1945. Podzun-Pallas Verlag, Wölfersheim-Berstadt 1998, ISBN 3-7909-0656-5.
- Die Flaktürme in Berlin, Hamburg und Wien. 1940-1950. Podzun-Pallas Verlag, Wölfersheim-Berstadt 1996, ISBN 3-7909-0575-5 (Waffen-Arsenal Sonderband 44).
- Andreas Hoffmann: Verschwundene Orte. Prominente Abrisse in Berlin. Transit Buchverlag, Berlin 1997, ISBN 3-88747-122-9.
- Ute Bauer: Die Wiener Flaktürme im Spiegel österreichischer Erinnerungskultur. Phoibos Verlag, Wien 2003, ISBN 3-901232-42-7.
- Valentin E. Wille: Die Flaktürme in Wien, Berlin und Hamburg. Geschichte, Bedeutung und Neunutzung. VDM-Verlag, Saarbrücken 2008, ISBN 978-3-8364-6518-2.
Linki zewnętrzne
- Bunkry Flakturm w parku Augarten w Wiedniu (pol.)
- Flaktürme in Berlin, Hamburg und Wien. battlefieldsww2.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-24)]. (niem.)
- Die Flaktürme (niem.)
- Bericht über einen Hamburger Flakturm auf geschichtsspuren.de (vormals lostplaces.de) (niem.)
Media użyte na tej stronie
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-656-6103-09 / Morocutti / CC-BY-SA 3.0
Photographer: User:San Andreas Date: 25 Jan 2006
Description: German Hochbunker, Heiligengeistfeld, Hamburg, Germany(c) Bundesarchiv, Bild 183-J16840 / CC-BY-SA 3.0
Für Luftabwehr und Luftschutz In einigen Luftgefährdeten deutschen Großstätten werden Grossbauten aus Beton und Stahl gebaut, die unter dem Namen "Flaktürme" volkstümlich geworden sind. In ihren Abmessungen, in der Menge des verbauten Materials und ihrer- trotz aller Schwierigkeiten - kurzen Bauzeit sind sie nur mit den U-Boot-Bunkern zu vergleichen. Mit der Errichtung dieser Bauten, die gleichermaßen der aktiven Luftabwehr wie dem Luftschutz der Bevölkerung dienen, hat das von Reichsminister Speer organisatorisch straff zusammengefaßte deutsche Bauschaffen in der Heimat eine seiner bedeutsamen Leistungen während des Krieges vollbracht. Die Planung dieser von Prof. Tamms entworfenen Bauten steuert, in Zusammenarbeit mit der Luftwaffe, das Amt Bau des Reichsministeriums für Rüstung und Kriegsproduktion; die bautechnische Durchführung obliegt dem Hauptausschuss Bau beim Reichsminister für Rüstung und Kriegsproduktion.
Aufnahmen: Gerlach.JPG)
Autor: C.Stadler/Bwag, Licencja: CC BY-SA 4.0
Der Flakturm (Geschützturm) im Augarten des 2. Wiener Gemeindebezirkes Leopoldstadt. Der Geschützturm und der Leitturm (rd. 400 m nordöstlicher) wurden von 1942 bis 1944 nach Plänen des Architekten Friedrich Tamms errichtet. Der Geschützturm hat einen Durchmesser von rd. 43 m, eine Wanddicke von rd. 2,5 m und die Deckenstärke beträgt rd. 3,5 m. Weitere Flakturmpaare gibt es in Wien im Arenbergpark und in der Stiftskaserne (Geschützturm) / Esterházypark (Leitturm).