Formy kształcenia

Formy kształcenia – organizacyjna strona kształcenia, która w odróżnieniu od metod nauczania dotyczy sposobu pracy nauczycieli oraz uczniów. Formy kształcenia obejmują zewnętrzne warunki tegoż kształcenia[1].

Nadrzędnym celem każdego procesu nauczania, jak podaje Czesław Kupisiewicz, jest optymalny rozwój umysłowy, emocjonalny i wolicjonalny ucznia, czyli wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze zapewniające mu wykształcenie ogólne lub zawodowe.

Podział form kształcenia

Formy kształcenia ze względu na cel:

Formy kształcenia ze względu na miejsce, w jakim odbywa się kształcenie:

  • kształcenie szkolne – przebiega w specjalnie do tego powołanych instytucjach (szkoły), w których ma miejsce działalność dydaktyczna i wychowawcza skierowana na realizację społecznie akceptowanych celów kształcenia. Może mieć charakter obowiązkowy lub ponadobowiązkowy, ogólnokształcący i zawodowy;
  • kształcenie pozaszkolne;
    • kształcenie równoległe – jest działalnością dydaktyczno-wychowawczą prowadzona poprzez instytucje kulturalne, oświatowe, środki masowego przekazu, organizacje i stowarzyszenia skierowana na dzieci i młodzież, stwarzająca warunki rozwoju zainteresowań, zdolności i uzdolnień, poszerzania wiedzy, doskonalenia sprawności nabytych w szkole oraz godziwego spędzania czasu wolnego. Dzięki atrakcyjnym treściom i sposobom działania zaspokajającym zróżnicowane potrzeby dzieci i młodzieży, elastyczności form i metod, swoistej żywiołowości, mają niejednokrotnie silniejszy wpływ na dzieci i młodzież;
    • kształcenie dorosłychkształcenie ustawiczne – różne formy kształcenia dorosłych z akcentem na uzupełnienie wykształcenia ogólnego oraz dokształcanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.

Formy kształcenia ze względu na treść kształcenia:

  • kształcenie jednostronne – odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna. Każda z nich prowadzi do jednostronnego formowania osobowości ucznia: intelektu, przeżyć i zdolności artystycznych lub umiejętności praktycznych;
  • kształcenie wielostronne – postać kształcenia, w której podmiot przejawia nie tylko aktywność poznawczą, emocjonalna i praktyczną, ale każda z nich występuje zarówno w formie produktywnej i nieproduktywnej.

Formy kształcenia ze względu na stopień instytucjonalizacji:

  • kształcenie formalne – proces nauczaniauczenia się przebiegający w ramach wysoko zorganizowanych instytucji, o względnie stałych parametrach dotyczących czasu trwania, miejsca przebiegu procesu, rodzaju jednostek organizacyjnych, stosunku dziecka do obowiązku szkolnego;
  • kształcenie nieformalne – odbywa się poza oficjalnym i powszechnym systemem szkolnym i przeznaczony jest dla tych, którzy z różnych względów nie mogą realizować obowiązku szkolnego w ramach obowiązującej struktury szkolnej;
  • kształcenie incydentalne – trwający przez całe życie nie zorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości, sprawności, przekonań, i postaw na podstawie codziennego doświadczenia oraz wpływów wychowawczych otoczenia: rodziny, rówieśników, sąsiadów, środowiska społecznego, publikacji, dzieł sztuki, i innych środków masowego oddziaływania.

Formy kształcenia ze względu na formy organizacji:

  • kształcenie organizowane przez instytucje (szkoła, rodzina) i pojedyncze osoby;
  • samokształcenie.

Formy kształcenia ze względu na poziomy:

Formy kształcenia ze względu na miejsce:

Formy kształcenia ze względu na formę kierowania:

Formy kształcenia ze względu na odbiorców:

  • specjalne – obejmujące dzieci i młodzież z brakami rozwojowymi;
  • dorosłych (ustawiczne) – zwane kształceniem przez całe życie;
  • równoległe – tor kształcenia realizowanego głównie przez środki masowego przekazu i różne organizacje.

Formy kształcenia ze względu na system prowadzenia nauczania:

  • kształcenie w systemie dziennym
  • kształcenie w systemie wieczorowym
  • kształcenie w systemie zaocznym
  • kształcenie w systemie eksternistycznym
  • e-learning

Przypisy

  1. Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie "Żak", 2001, s. 105. ISBN 83-88149-41-5.

Bibliografia

  • Czesław Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, Warszawa 2005.
  • Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004.
  • Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. 2., (red.) T. Pilch, Warszawa 2003.
  • Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992.