Fort 49 „Krzesławice”

Twierdza Kraków
Fort główny artyleryjski 49 Krzesławice
Symbol zabytku nr rej. A-830 z10.XI.1995
Ilustracja
Widok na część fortu zaadaptowaną na potrzeby Młodzieżowego Domu Kultury
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków

Adres

os. Na Stoku 27b

Typ budynku

obiekt wojskowy

Inwestor

Armia Austro-Węgier

Rozpoczęcie budowy

1881

Ukończenie budowy

1886

Pierwszy właściciel

Armia Austro-Węgier

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, u góry znajduje się punkt z opisem „Twierdza KrakówFort główny artyleryjski 49 Krzesławice”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Twierdza KrakówFort główny artyleryjski 49 Krzesławice”
Ziemia50°05′54″N 20°03′20″E/50,098333 20,055556

Fort główny artyleryjski 49 „Krzesławice” – typowy jednowałowy fort artyleryjski stanowiący ważny element północno-wschodniego odcinka, tak zwanego III pierścienia austriackich umocnień Twierdzy Kraków. Zlokalizowany na obecnym terenie nowohuckiego osiedla Na Stoku przy ulicy Architektów. Otoczenie fortu stanowi rolę parku rekreacyjnego z alejkami i ławkami.

Historia

Pierwsze prace budowlane (budowa dzieł półstałych – szańców drewnianoziemnych) przypadają na lata 1872–1878, natomiast w 1881–1886 nastąpiła całkowita przebudowa Fortu 49 „Krzesławice” na fort artyleryjski. (W początku XX wieku powstały dwa sąsiednie forty: na zachodzie pancerny Fort 49a „Dłubnia”, a na wschodzie Fort 49¼ „Grębałów”)

W lecie 1914 fort reprezentował już pełną gotowość bojową. W dniach 18–20 listopada tego samego roku artyleria fortu bierze udział w odparciu ataku Rosjan – I fazy tzw. Bitwy o Kraków.

W okresie międzywojennym fort znajdował się w posiadaniu Wojska Polskiego i pełnił funkcję magazynową. Dodatkowo w okolicach roku 1930 na forcie zamontowany został maszt nasłuchowy radiostacji polskiego kontrwywiadu, która zbierała m.in. materiał do rozszyfrowania Enigmy.

Na początku II wojny światowej fort przejęli Niemcy i wywieźli z niego całą zgromadzoną amunicję. Od 11 listopada 1939 roku do 15 października 1941 roku w forcie (a dokładniej w fortecznych fosach) miały miejsce egzekucje polskich patriotów – więźniów z Montelupich i więzienia w klasztorze św. Michała w Krakowie (przy ulicy Senackiej). Pod koniec 1945 roku (od 15 października do 6 grudnia) nastąpiła ekshumacja 440 zwłok z 29 grobów i przeniesienie ciał do zbiorowej mogiły na zapolu fortu.

Po zakończeniu wojny fort stosunkowo szybko został przekazany w użytkowanie cywilne. W latach 1949–1952 był on hotelem robotniczym dla ekip budujących Nową Hutę.

Pomnik poległych w Krzesławicach

27 maja 1957 roku odsłonięto tablicę pamiątkową na zbiorowym grobie – jednak z nieprawdziwymi datami dokonywanych egzekucji. Rok później, ku czci krzesławickich ofiar hitlerowskiego terroru, w pobliżu fortu postawiono pomnik.

Przez kolejne 30 lat postępowała wyraźna dewastacja miejsca mordu. Na mocy decyzji władz Nowej Huty w połowie lat 70. kaponiery północną i wschodnią zasypano, a zachodnią wysadzono w powietrze, mimo że stanowiły one miejsca egzekucji. W roku 1978 teren ten został przekazany władzom osiedlowym i przeznaczony na ogródki działkowe.

W 1993 roku powstała koncepcja przekazania fortu na działalność pobliskiego MDK. Jej autorami byli Stanisław Owca – przewodniczący Rady Dzielnicy XVII m. Krakowa oraz Franciszek Dziadoń – dyrektor MDK. W maju 1994 roku oficjalnie przekazano Fort 49 „Krzesławice” Młodzieżowemu Domowi Kultury na Stoku. Do końca roku 1999 trwały prace zabezpieczające oraz remontowe i w końcu – 5 stycznia 2000 roku MDK rozpoczął działalność w prawej części koszar. Do grudnia 2003 roku włączono do użytkowania 356 m² po lewej stronie, a we wrześniu 2004 kolejne 171 m². W latach 2005–2007 wyremontowano ostatni fragment lewej części koszar szyjowych (341 m²) oraz zrekonstruowano zachodnie wyjście. W 2008 wybudowano 75-metrowe ogrodzenie fosy (od strony płd.-wsch.) oraz zmodernizowano prawą stronę dachu budynku koszarowego. W latach 2009–2010 nastąpiła przebudowa nawierzchni dawnego placu koszarowego oraz wewnętrznej kanalizacji opadowej. Od 2011 prowadzone są prace konserwatorskie związane z odsłonięciem i zabezpieczeniem ścian kaponiery wschodniej[1].

Przypisy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kraków location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.15 N
  • S: 49.95 N
  • W: 19.76 E
  • E: 20.26 E
Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Fort Krzesławice 19.IV.2009 -01.jpg
Autor: Pawel Swiegoda (Paberu), Licencja: CC BY-SA 2.5
Fort Krzesławice
Fort Krzesławice 19.IV.2009 -04.jpg
Autor: Pawel Swiegoda (Paberu), Licencja: CC BY-SA 2.5
Fort Krzesławice
Fort Krzesławice 19.IV.2009 -02.jpg
Autor: Pawel Swiegoda (Paberu), Licencja: CC BY-SA 2.5
Fort Krzesławice
Fort 49 1.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Ivellios (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Pomnik upamiętniający poległych w Krzesławicach. Autorami projektu i wykonawcami pomnika byli: Fryderyk Toth (1896-1982) i Anna Raynoch-Brzozowska (1914–1985), a zleceniodawcą Komitet Obywatelski Budowy Pomnika. Zlecenie na budowę pomnika zostało podpisane 16 stycznia 1957.
Fort Krzesławice 19.IV.2009 -03.jpg
Autor: Pawel Swiegoda (Paberu), Licencja: CC BY-SA 2.5
Fort Krzesławice - wnętrze jednego ze schronów (?)