Fort Chambray

Fort Chambray

Fort Chambray widziany od strony lądu
Państwo	Malta
Lokalizacja	Mġarr, Gozo
Część	Fortyfikacji Malty
Typ	Fort z bastionami
Data budowy	1749–1760.
Data eksploatacji	1760–1916
Położenie na mapie Malty Fort Chambray
Położenie na mapie Morza Śródziemnego Fort Chambray
36°01′21″N 14°17′40″E/36,022500 14,294444

Fort Chambray lub Fort Chambrai (malt. Forti Chambray lub Forti Cambray) – jest to fort z bastionami ulokowany w Għajnsielem na wyspie Gozo, Malta. Został zbudowany w połowie XVIII wieku przez Zakon Maltański, na terenie znanym jako Ras it-Tafal, pomiędzy portem Mġarr a Xatt l-Aħmar. Fort miał być cytadelą nowego miasta, które miało zastąpić Cittadellę jako stolicę wyspy, lecz te plany nigdy się nie zmaterializowały.

Fort był używany w czasie napoleońskiej kampanii śródziemnomorskiej 1798 roku, następnie mieścił szpital wojskowy oraz zakład psychiatryczny. Jest teraz odnowiony i znajduje się tam luksusowe osiedle mieszkaniowe.

Historia

Podłoże historyczne i budowa fortu

Fort został nazwany imieniem fundatora Jacques-François de Chambray

Fort Chambray znajduje się na Ras it-Tafal, miejscu górującym nad portem Mġarr. Teren był broniony przez Garzes Tower, zbudowaną na początku XVII wieku, oraz baterię nadbrzeżna z początku XVIII wieku. I wieża, i bateria zostały zburzone, nie pozostały po nich żadne ślady^[1].

W roku 1716, francuski inżynier wojskowy Louis François d’Aubigné de Tigné, przygotował plany pod budowę ufortyfikowanego miasta w Ras it-Tafal. Członkowie Komisji Fortyfikacji i Wojny, w raporcie z roku 1772, poparli budowę tego fortu, który byłby w stanie utrzymać morskie połączenie z wyspą Maltą oraz zapewniłby, w razie ataku na wyspę, schronienie mieszkańcom Gozo oraz ich żywemu inwentarzowi, zmniejszając tym samym obciążenie Cittadelli w tej sytuacji. Z powodu braku funduszy realizacja planów została zawieszona^[2].

Mur kurtynowy pomiędzy bramą główną (po lewej) a Bastionem św. Pawła

W roku 1749, nowy gubernator Gozo, Jacques-François de Chambray(fr.), poinformował Wielkiego Mistrza Manuela Pinto da Fonsekę, że jest gotów sfinansować budowę fortu, zaprojektowanego przez de Tigné’a. Komisja Fortyfikacji i Wojny przyjęła tę propozycję 15 września, jednocześnie wysyłając wojskowego inżyniera Francesca Marandona, aby obejrzał proponowane miejsce. Wprowadził on kilka modyfikacji do oryginalnego planu, i w drugiej połowie września 1749 roku rozpoczęto pod jego nadzorem budowę^[2].

Podczas trwania budowy wynikło szereg problemów, wliczając w to kwestie strukturalne, niedobór siły roboczej oraz nieposłuszeństwo pracowników^[3]. Wykopanie suchej fosy oraz początkowy etap budowy zostały w większości zakończone w czerwcu 1752 roku, prace nad fortem właściwie ruszyły w październiku tego samego roku. Fort był prawie gotowy w roku 1757, pełne zakończenie budowy nastąpiło we wczesnych latach 1760. Niestety fort szybko popadł w ruinę, będąc tak nazwanym w roku 1789. Niewielkie prace remontowe miały miejsce w roku 1796^[2].

Kiedy fort został zbudowany, zaplanowany został prostoliniowy układ ulic, więc w obrębie murów mogło zostać zbudowane miasto, jak to było w oryginalnym planie. Jednakże działki nie zostały wykupione, i miasto nigdy nie powstało^[2], głównie z powodu zmniejszenia zagrożenia ze strony Imperium Osmańskiego czy piratów berberyjskich, więc mieszkańcy Gozo czuli się bezpiecznie na terenach wiejskich^[4].

Inwazja i okupacja francuska

Fort Chambray po raz pierwszy został użyty podczas francuskiej inwazji na Maltę (ang.) w czerwcu 1798 roku. Kiedy Francuzi wylądowali na Gozo, wielu mieszkańców wraz ze swoją trzodą schroniło się w Chambray. W tym czasie fort był zarządzany przez rycerza de Megrigny^[5], i był uzbrojony w 72 sztuki artylerii. Początkowo fort stawiał pewien opór najeźdźcom, lecz skapitulował po tym, kiedy francuski generał Regnier ustawił trzy kompanie wojska przed fortem, i zażądał od obrońców poddania się. Mieszkańcy Gozo, którzy się schronili wcześniej w forcie, powrócili razem ze swym dobytkiem do domów^[6].

Od momentu poddania się, fort był obsadzony przez francuski garnizon. 3 września, dzień po rozpoczęciu powstania w Mdinie, Gozanie wywołali powstanie przeciwko Francuzom, które szybko rozprzestrzeniło się na całą wyspę, z wyjątkiem Fortu Chambray i Cittadelli. 28 października 1798, powstańcy pod wodzą Francesco Saverio Cassara, oraz brytyjscy Royal Marines pod dowództwem kapitana Cresswella, zaatakowali fort, który skapitulował następnego dnia^[5].

Rządy brytyjskie

Budynek koszarowy wewnątrz fortu

Malta i Gozo przeszły pod rządy brytyjskie na początku XIX wieku. W rezultacie w Forcie Chambray zaczął stacjonować brytyjski garnizon. W roku 1830 w forcie został otwarty mały, o czterech oddziałach, szpital wojskowy. Szpital został powiększony podczas Wojny krymskiej, i setki rannych żołnierzy znalazło w nim pomoc. Następnie, podczas epidemii, szpital był używany równocześnie przez żołnierzy brytyjskich oraz mieszkańców Gozo^[7].

Kiedy wybuchła wojna brytyjsko-egipska w 1882 roku, duży budynek koszarowy został przekształcony w szpital, by przyjmować rannych z tego konfliktu. Podczas I wojny światowej służył on jako punkt rekonwalescencyjny, i pomiędzy październikiem 1915 r. a marcem 1916 r., kiedy został on zamknięty, tysiące chorych lub rannych żołnierzy przewinęło się przez jego teren. Podczas tego okresu zespół medyczny wydawał gazetkę The Fort Chambray Gazette^[7].

Armia opuściła fort w roku 1916, i w latach 1934–1983 znajdował się tam cywilny zakład dla chorych psychicznie, mieszczący do 200 pacjentów. Część fortu była również używana jako leprozorium w latach 1937–1956, pod nazwą Sacred Heart Hospital (Szpital Najświętszego Serca)^[7].

W czasie, gdy fort był używany jako szpital, zbudowane zostały trzy cmentarze, jeden w forcie, a dwa w rowie obronnym (suchej fosie)^[8].

Współcześnie

Nowoczesne budownictwo w Forcie Chambray

W roku 1979 część fortu zaczęto przekształcać w kompleks turystyczny, jednakże nie ukończono tego zamierzenia. W połowie lat 1980. teren cmentarza garnizonowego został oczyszczony, a pozostałości pochówków przeniesiono 1 lipca 1991 roku na Santa Maria Cemetery w Xewkija. Nagrobki zostały zgromadzone w ustronnej części fortu. Zniszczenie tego cmentarza zostało nazwane „aktem kulturalnego wandalizmu”^[7].

W styczniu 1992 roku, Wydział Planowania Ministerstwa Budownictwa i Infrastruktury opublikował Fort Chambray Development Brief (Plan Rozwoju Fortu Chambray), w którym wyszczególniono, że fort powinien zostać przebudowany, z zachowaniem zewnętrznych bastionów, kompleksu koszar, piekarni, kaplic i kompleksu szpitalnego. Plan mówił też, że tablice nagrobne z cmentarza powinny być oryginalnie wykorzystane w architekturze krajobrazu^[9].

W styczniu 1993 roku zaczęto przekształcać wnętrze fortu^[10]. Plan Generalny został zatwierdzony w roku 1995, i właściciele działek przejęli teren w roku 2007. Od tego momentu wewnątrz fortu rozpoczęto budowę rezydencji mieszkalnych, oraz odnowiono niektóre z bastionów. Nowy Plan Generalny dla drugiej i trzeciej fazy rozbudowy został zatwierdzony w roku 2012^[11].

Układ fortyfikacji

Fort Chambray widziany z portu Mġarr

Fort Chambray składa się z czterech głównych części: fortyfikacji frontowych (od strony lądu), z bastionami i dziełami obronnymi, dwóch skrzydeł górujących nad portem Mġarr i Xatt l-Aħmar, oraz klifu od strony morza.

Fortyfikacje frontowe posiadają trzy bastiony:

• St. Anthony Bastion (Bastion św. Antoniego) – pięcioboczny bastion na prawym krańcu fortyfikacji frontowych. Ma w sumie dziewięć strzelnic po bokach i na czole. Oryginalnie na bastionie zbudowany był kościół, teraz mieści szereg nowoczesnych budynków^[12].
• St. Paul Bastion (Bastion św. Pawła) – pięcioboczny bastion w centrum fortyfikacji frontowych. Posiada w sumie 18 strzelnic po bokach i na czole^[13].
• Notre Dame Bastion (Bastion Notre Dame) – półbastion na lewym krańcu fortyfikacji frontowych. Jego prawa ściana czołowa zawaliła się i obsunęła ok. 6 metrów^[14].

Bastiony połączone są między sobą przez mury kurtynowe, w jednym z nich znajduje się główna brama fortu^[15][16]. Są one zabezpieczane przez rów obronny (suchą fosę)^[17] oraz następujące dzieła obronne:

• duża przeciwstraż osłaniająca St. Paul Bastion^[18].
• dwa raweliny osłaniające kurtyny pomiędzy bastionami. w prawym rawelinie znajduje się mała Advanced Gate^[19][20].
• chodnik obronny wzdłuż całych fortyfikacji frontowych^[21].

Czoło klifu, stanowiącego południowy obwód fortu

Zachodni bok fortu, górujący nad Xatt l-Aħmar, składa się głównie z muru kurtynowego, który oryginalnie osłaniany był przez rów obronny^[22] i Guardian Angel Bastion (Bastion Anioła Stróża), pięcioboczny bastion w najbardziej wysuniętej na południe części fortu. Ma pięć strzelnic i parapet strzelniczy (barbetę), bartyzanę o płaskim dachu^[23] oraz magazyn prochu (polverista) o stożkowym dachu^[24].

Wschodni bok fortu, górujący ponad portem Mġarr, składa się z nieregularnych murów, łączących Notre Dame Bastion z czołem klifu^[25], które to mury tworzą całą południową część obwodu fortu, górującą ponad Kanałem Gozo. W centrum czoła klifu znajdują się dwa trawersy^[26].

Przypisy