Fort IX w Poznaniu

Fort IX
Fort 9

nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1][2]
Brama główna fortu
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Adres	ul. Skalna[1] ob. 60 ark. 10 dz. 17/52[3]
Typ budynku	fort
Architekt	Hans von Biehler[4]
Powierzchnia użytkowa	3 900[5] m²
Rozpoczęcie budowy	1876
Ukończenie budowy	1880
Ważniejsze przebudowy	1881, 1887-1888, 1892, ok. 1913, 1939, 1944
Właściciel	Miasto Poznań[3]
Plan budynku
Położenie na mapie Poznania Fort IX Fort 9
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Fort IX Fort 9
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Fort IX Fort 9
52°22′28″N 16°52′55″E/52,374444 16,881944

Fort IX (Brünneck, Edmunda Taczanowskiego) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Świerczewie przy ulicy Skalnej^[1].

Historia

Zbudowany został w latach 1876–1880, w pierwszym etapie budowy twierdzy fortowej^[6]. Fort otrzymał nazwę Brünneck na cześć Karla von Brünnecka^[4] (do 1902 nazwę tę nosił Bastion II Brünneck). W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort IX otrzymał imię pułkownika Edmunda Taczanowskiego^[a].

16 listopada 1918 o 9 rano fort został zaatakowany przez 23^[7] lub 24^[8] członków POW z Łazarza i Górczyna pod dowództwem Mariana Wiśniewskiego. Tego samego dnia wieczorem Niemcy, przy wsparciu kompanii z 29. Pułku Saperów (Wilda), rozbroili Polaków^[9]. Chciano ich rozstrzelać, lecz w końcu część pobitych przewieziono do izb chorych w koszarach saperów, a część została zamknięta w fortecznym areszcie^[9]. Wszyscy po jakimś czasie zostali zwolnieni dzięki działaniom Polaków z Wydziału Wykonawczego Robotników i Żołnierzy^[9][8].

15 kwietnia 1919 fort IX (wraz z IXa) został przeznaczony dla podoficerskiej szkoły piechoty^[10].

Podczas bitwy o Poznań forty na Górczynie (VIIIa i IX) nie otrzymały środków artyleryjskich^[11]. 27 stycznia 1945 rozpoczął się ostrzał fortów przez baterie 128 brygady artylerii lekkiej (dowódca płk. Anatolij Kozub)^[11]. Z uwagi na liczne straty w 27 i 74 dywizji gwardii podczas podchodzenia w kierunku fortów, dowódca 29 korpusu armii gwardii, gen. mjr Anastasij Szemienkow, zadecydował o natarciu 27 dywizją gwardii na odcinek między fortami i zaatakowanie ich od tyłu. 28 stycznia 1945 został opanowany cały Górczyn^[11][12].

Po II wojnie światowej w forcie mieścił się 80 Okręgowy Skład Artyleryjski^[13]. Wykorzystywany był przez kwatermistrzostwo Okręgu Wojskowego nr 3 w Poznaniu i Wojskowy Rejonowy Zakład Kwaterunkowo-Budowlany^[14]. Od lat 50. XX wieku urządzono w forcie magazyny Zakładów Mięsnych, WSS „Społem” i Arged^[14]. Od końca lat 60. XX wieku część wschodnia jest wykorzystywana przez Policję, która przebijając dodatkowy wjazd od ul. Rawickiej, zniszczyła lewą baterię dołączoną^[14].

Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”, symbol PLH300005)^[15].

Lokalizacja i konstrukcja

Zdjęcie satelitarne fortu (1965).

Dojazd do fortu drogą forteczną (ul. Skalna) i drogą rokadową (ul. Czechosłowacka)^[16]. Wokół fortu zabudowa domków jednorodzinnych. Na północ od obiektu dwie linie kolejowe łączące pobliską stację Poznań Górczyn z Dworcem Głównym i stacją na Starołęce.

Fort zbudowany na planie symetrycznego sześcioboku^[4]. Kąt między odcinkami czoła – 140°^[17]. Koszary w 2 ciągach – jedne dwukondygancyjne w szyi fortu^[5]. Pomiędzy kondygnacjami zbudowane cztery klatki schodowe (środku i na skrzydłach)^[5]. Budynek fortu otoczony suchą fosą o murowanej skarpie i przeciwskarpie (szerokość 10 m, wysokość 9 m)^[18]. W forcie znajdowały się 3 kaponiery do obrony fosy: 1 podwójna czołowa i 2 barkowe^[19]. Fort nie posiada wału piechoty (podobnie jak Fort VII)^[20].

W latach 80. XIX wieku przy forcie (na południu) został zorganizowany 80 ha plac ćwiczeń dla 6 pułku grenadierów i 47 pułku piechoty (stacjonowały w koszarach na Jeżycach)^[21]. Podczas dwudziestolecia międzywojennego ćwiczył tam 14 pułk artylerii polowej (z ul. Solnej) i 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (z Sołacza)^[8].

Przebudowy

W 1881 roku wybudowano dwa stanowiska dla armat pierścieniowych (15 cm R.K.)^[22]. W latach 1887-1888 w ramach wzmocnienia fortu wybudowano dwie sześciostanowiskowe baterie dołączone (rozebrane po II wojnie światowej)^[22][23]. W 1892 roku zainstalowano dwa stanowiska obserwacyjne typu W.T.90^[24][21]. Około 1913 roku wykonano kolejne modernizacje: zamontowano płyty pancerne w strzelnicach oraz przemurowano część wejść. Przed wojną, w sierpniu 1939, roku zbudowano dwa betonowe schrony obserwacyjno-bojowe^[25]. W 1941 roku fosa została zadaszona, na potrzeby wykorzystania pomieszczeń do produkcji broni, garaże i składnice sprzętu artyleryjskiego^[23].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Karwat. Górczyńskie fortyfikacje. „Kronika Miasta Poznania”. 1/2002, s. 275-290. Wydawnictwo Miejskie. (pol.). , rys., fot.
• Bogusław Polak: Poznańskie Fortyfikacje. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988.
• Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.