Franciszek Dąbrowski

Franciszek Józef Dąbrowski

Kuba

komandor porucznik
Data i miejsce urodzenia	17 kwietnia 1904 Budapeszt
Data i miejsce śmierci	24 kwietnia 1962 Kraków
Przebieg służby
Lata służby	1923–1950
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Ludowe Wojsko Polskie
Formacja	Marynarka Wojenna (II RP)  Marynarka Wojenna (PRL)
Stanowiska	zastępca komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej, szef Biura Dowódcy Marynarki Wojennej
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: obrona Westerplatte
Odznaczenia

Polscy oficerowie po kapitulacji Westerplatte, 7 września 1939.
Od lewej: chor. Edward Szewczuk, por. Stefan Grodecki, kpt. Mieczysław Słaby, kpt. Franciszek Dąbrowski, ppor. Zdzisław Kręgielski

Pomnik przed wjazdem do Transbudu w Nowej Hucie, w którym F. Dąbrowski pracował jako portier

Tablica na kamienicy przy ul. Chopina 20 w Krakowie, upamiętniająca zamieszkiwanie owej kamienicy przez Franciszka Dąbrowskiego w latach 1958–1962

Franciszek Józef Dąbrowski, ps. Kuba (ur. 17 kwietnia 1904 w Budapeszcie, zm. 24 kwietnia 1962 w Krakowie) – oficer Wojska Polskiego i Marynarki Wojennej, w czasie wojny obronnej Polski w 1939 zastępca komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w stopniu kapitana, a według niektórych publikacji^[1][2] przez większość czasu także faktyczny dowódca obrony. Po wojnie, Komandor porucznik Marynarki Wojennej.

Życiorys

Początek kariery wojskowej

Franciszek Józef Dąbrowski, syn szlachcica (h. Jelita) generała Romualda Dąbrowskiego i węgierskiej baronowej Elżbiety (Elizabeth) z Broulików^[3]. Imiona Franciszek Józef otrzymał na cześć panującego Cesarza CK Monarchii^[4]. Służbę wojskową rozpoczął w listopadzie 1918 roku w szkole podchorążych w Krakowie^[3]. W następnym roku szkołę przemianowano w Korpus Kadetów Nr 1 we Lwowie. W latach 1921–1923 był słuchaczem Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie. Po ukończeniu szkoły i awansie na podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923^[5][6][7] przydzielony został do 3 pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku i w tej jednostce służył w latach 20^[8][9][10]. Następnie pełnił służbę w Batalionie Szkolnym Podchorążych Piechoty w Biedrusku. W 1932 był w dyspozycji szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych^[11]. Od 1932 roku służył w 29 pułku Strzelców Kaniowskich w Kaliszu.

Westerplatte

Z początkiem grudnia 1937 r. został przeniesiony z Kalisza do Gdańska, formalnie do Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku, w rzeczywistości – na stanowisko zastępcy komendanta, dowódcy Oddziału Wartowniczego Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte^[12]. Do najważniejszych obowiązków kpt. Dąbrowskiego, specjalisty od broni maszynowej, należało szkolenie żołnierzy składnicy w zakresie ochrony obiektów na zamkniętym terenie placówki. Poza tym prowadził odprawy z dowódcami wart, zaznajamiał patrole i roty oficerskie z obiektami oraz rejonami obserwacji i podsłuchu. Dowódcą oddziału wartowniczego i zastępcą komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte był od grudnia 1937 do 7 września 1939. WST broniła się do 7 września 1939, kiedy to mjr Sucharski ostatecznie zdecydował poddać placówkę.

Niewola i pierwsze lata po wojnie

Okres niewoli spędził w obozach jenieckich w Klein Dexen (Stablack, dziś Dołgorukowo) na terenie Prus Wschodnich, w murowanych koszarach w Prabutach, w oflagu XVIII A w Lienzu w Tyrolu na terenie Austrii oraz w wielkim obozie jeńców polskich – Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew). Pobyt w niewoli Dąbrowskiego przyczynił się jednak do szybko postępującej gruźlicy, choć z uwagi na karierę ojca w wojsku cesarskim był lepiej traktowany przez lekarzy obozowych^[13].

Po wyzwoleniu zgłosił chęć dalszej służby wojskowej. 10 sierpnia 1945 roku został awansowany na stopień majora (kmdr ppor.) i jeszcze w tym samym miesiącu otrzymał przydział na szefa sztabu samodzielnego batalionu morskiego. Batalion ten w 1946 został przeformowany na Kadrę Marynarki Wojennej, a jego dowódcą został Dąbrowski, awansowany jednocześnie do stopnia komandora porucznika. Awansowano go, choć znany był z braku aktywnego zaangażowania politycznego i jednocześnie negatywnego stosunku do władz. Dobrze oceniano jednak jego walory dowódcze i organizacyjne^[14]. Dla zabezpieczenia przebiegu wyborów na Pomorzu Gdańskim sformowano grupy ochronno-propagandowe. Komendantem ośrodka wyszkolenia tych grup mianowano 1 stycznia 1947 Dąbrowskiego. Funkcję tę pełnił do 1949 roku, kiedy to został szefem Biura Dowódcy Marynarki Wojennej w Gdyni. Członek PPR, później PZPR po połączeniu z PPS, wyrzucony z partii po kilku latach jako „oficer sanacyjny”.

Lata stalinizmu

W 1950 Dąbrowski został uznany za inwalidę wojennego i zwolniony z powszechnego obowiązku służby wojskowej; nie miał jednak wypracowanej emerytury wojskowej^[15]. Od tego momentu rozpoczął się najtrudniejszy okres w życiu Dąbrowskiego. Z Ustki musiał przenieść się wraz z rodziną do Krakowa. Nie miał pracy i żadnej możliwości kontynuowania niezbędnego leczenia sanatoryjnego. Po wielu staraniach o mieszkanie, otrzymał pojedynczy pokój bez sanitariatu. Aby utrzymać rodzinę, podjął pracę jako kasjer w KMPiK, szył chałupniczo pantofle. Na początku lat 50. na fali czystek stalinowskich został usunięty z PZPR i pozbawiony pracy.

Zebranie tej redakcji, poświęcone zdrowym odruchom czujności rewolucyjnej, zgromadziło kilkaset osób. Prowadziła je, pełniąca funkcję sekretarza, towarzyszka Wiśniewska. Towarzyszka Wiśniewska była za swego poprzedniego życia sprzątaczką w jakiejś chrzanowskiej fabryce (…). Miała polecenie oczyścić organizację partyjną i zabrała się do tego z pełną gorliwością (…). W pewnej chwili zza stołu prezydialnego padło nazwisko „Dąbrowski” (…). Aby sprawę uściślić, towarzyszka Wiśniewska, wstrzymując oddech, dodała, akcentując każdą literę: „Przedwojenny oficer”. Wstał z miejsca szczupły, wymizerowany mężczyzna i zaczął mówić, a raczej opowiadać swój życiorys (…). Kiedy kapitan Dąbrowski wydukał już swój życiorys, królująca za stołem prezydialnym towarzyszka Wiśniewska ze zgrozą spojrzała na salę i tak, mniej więcej, podsumowała to, co usłyszała: „A więc mamy w naszych szeregach przedwojennego oficera Polski sanacyjnej, czyli wroga. Udział w wojnie nie tłumaczy kapitana Dąbrowskiego. Sprawa jest jasna. Kto z obecnych jest za usunięciem kapitana Dąbrowskiego z partii?”^[16]

Odwołanie Dąbrowskiego zostało oczywiście odrzucone. Zrozumiałem więc – wyrok na Dąbrowskim został wykonany. Okazało się, że się myliłem. Była to bowiem połowa wyroku (…). Zjechała do Krakowa komisja, by do końca oczyścić wydawnictwo z wrogich elementów. Komisja – kierowała nią niejaka Nowicka – uznała, że Dąbrowskiego należy natychmiast usunąć także i z pracy^[17].

Usuniętemu z partii i pracy oficerowi nikt nie chciał pomóc. Dopiero powiadomiony przez Arnolda Mostowicza generał Bolesław Kieniewicz, dowódca Krakowskiego Okręgu Wojskowego, spowodował, że Dąbrowskiemu umożliwiono pracę sprzedawcy gazet w kiosku, w atrakcyjnym punkcie na Plantach:

Może kiedyś znajdzie się dokumentalista, który film [o Westerplatte] uzupełni historią o tym, jak „czujność” partii zdemaskowała w jej szeregach wroga w postaci bohaterskiego oficera i jak to ruski generał odnalazł w swoich żyłach tę jedną kroplę polskiej krwi, której zabrakło krakowskim działaczom^[17].

Rehabilitacja

Po październikowej odwilży 1956, Dąbrowskiemu wypłacono odszkodowanie i otrzymał większe mieszkanie. Podjął aktywną działalność na rzecz utworzenia Związku Obrońców Westerplatte.

Zmarł 24 kwietnia 1962 w krakowskim Szpitalu Przeciwgruźliczym, w wieku 58 lat. Został pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego w Krakowie (kwatera LXVII-płd. 1-4)^[18].

Grób Franciszka Dąbrowskiego na Cmentarzu Rakowickim

Jest autorem książek: „Dziennik bojowy załogi Westerplatte” (1945) oraz „Wspomnienia z obrony Westerplatte” (1957).

Dopiero w latach 90. XX wieku została szerzej ujawniona w nowym piśmiennictwie historycznym faktyczna rola Dąbrowskiego i postawa majora Sucharskiego podczas obrony Westerplatte, wcześniej uważano w oficjalnej historiografii majora Sucharskiego za dowodzącego cały czas obroną Westerplatte, do czego przyczyniła się m.in. książka Melchiora Wańkowicza (czemu oficjalnie nie zaprzeczali uczestnicy obrony).

Awanse

• Podporucznik – ze starszeństwem z 1 lipca 1923
• Porucznik – ze starszeństwem z 1 lipca 1925
• Kapitan – 27 czerwca 1935 ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 111 lokatą w korpusie oficerów piechoty
• Major – zweryfikowany z dniem 10 sierpnia 1945
• Komandor podporucznik – do 1946^[19]
• Komandor porucznik – 1946

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1945)^[20]
• Złoty Krzyż Zasługi (20 grudnia 1946)^[19][20]
• Srebrny Krzyż Zasługi (22 maja 1939)^[21]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[20]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[20]
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945^[20]
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk^[20]
• Odznaka Grunwaldzka (1946)^[20]

Upamiętnienie

Jego imię nosi Szkoła Podstawowa nr 62 w Krakowie^[22]. Był także patronem Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza w Gdańsku (15 kwietnia 1967 – 1 sierpnia 1991) oraz Gimnazjum nr 34 w Gdańsku-Nowym Porcie^[a].

Jest bohaterem dwóch polskich filmów historycznych traktujących o obronie Westerplatte. W jego postać wcielili się: Arkadiusz Bazak w Westerplatte z 1967 (reż. Stanisław Różewicz) i Robert Żołędziewski w Tajemnicy Westerplatte z 2013 (reż. Paweł Chochlew).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Roczniki Oficerskie 1923, 1924, 1928, 1932.
• Mariusz Wójtowicz-Podhorski, Westerplatte 1939. Prawdziwa historia, AJ-Press, Gdańsk 2009.
• Mariusz Wójtowicz-Podhorski, Krzysztof Wyrzykowski, Westerplatte. Załoga śmierci, Milton Media, Gdańsk 2004.
• Arnold Mostowicz, O tym, jak przegrała historia, a wygrała kropla polskiej krwi [w:] Karambole na czerwonym suknie, Towarzystwo Wydawnicze i Literackie, Warszawa 2001.
• Jolanta Drużyńska, Stanisław Maria Jankowski: Wyklęte życiorysy. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2009. ISBN 978-83-7510-373-1. OCLC 690511860. (pol.)..