Gajusz Skryboniusz Kurion (trybun 50 p.n.e.)

Gajusz Skryboniusz Kurion
Gaius Scribonius Curio
Data i miejsce urodzenia

84 p.n.e.
Starożytny Rzym

Data i miejsce śmierci

24 sierpnia 49 p.n.e.
Africa Proconsularis

Trybun ludowy
Okres

od 50 p.n.e.
do 50 p.n.e.

Gaius Scribonius Curio (ur. ok. 84 p.n.e.[1], zm. 24 sierpnia 49 p.n.e.) – trybun ludowy w 50 p.n.e., pretor w 49 p.n.e., rzymski polityk I w. p.n.e., początkowo przeciwnik, a później stronnik Cezara. W odróżnieniu od swego ojca również Gajusza Skryboniusza Kuriona zwany jest Gajuszem Skryboniuszem Kurionem Młodszym lub Kurionem-synem (filius)[1].

Pochodzenie i oceny współczesnych

Był synem Gajusza Skryboniusza Kuriona konsula w 76 p.n.e. Przyjaźnił się z Pompejuszem, Cezarem, Markiem Antoniuszem[2][3] i Cyceronem (znanych jest 7 listów napisanych do samego Kuriona, a zebranych w drugiej księdze listów Ad Familiares). Znany był jako bardzo dobry mówca[4][5], którego charakterystykę Cyceron podał w dialogu Brutus[1][6]. Poeta Lukan w Farsaliach, epopei historycznej o wojnie domowej między Pompejuszem a Cezarem, pisze, że Kurion to "zuchwały, człek sprzedajnego języka"[7], który za złoto Cezara sprzedał ojczyznę[8]. Przez Wellejusza Paterkulusa charakteryzowany jest jako "genialny nicpoń" (homo ingeniosissime nequam), który darem wymowy działał na szkodę państwa, czym przyczynił się do wybuchu wojny domowej[9].

Sprawa Klodiusza

W trakcie procesu Klodiusza w maju 61 p.n.e. związanego ze zbezczeszczeniem misteriów ku czci Dobrej Bogini (Bona Dea), okazał swoje poparcie dla oskarżonego. Według Cycerona stał wtedy na czele zwolenników Klodiusza, których nazywał ironicznie "młodzieńcami z bródkami" (barbatuli iuvenes) oraz sugerował sympatyzowanie Kuriona Młodszego z Katyliną, który w 63 p.n.e. chciał przemocą przejąć władzę. Poparcie dla Klodiusza wiązało się z organizowaniem wieców (contiones)[10][11][12]. W lipcu 59 p.n.e. podczas przedstawienia teatralnego wystawionego w czasie ludi Apollinares został przywitany przez widownię aplauzem przyrównanym przez Cycerona do oklasków witających dawniej Pompejusza, natomiast sprawujący w tym roku konsulat Cezar, który przybył tuż przed Kurionem, otrzymał bardzo mało braw[13][14]. Reakcje te miały być wyrazem uznania ekwitów dla krytyki działalności Cezara, z którą publicznie występował Kurion-syn[15][16]. Aby przeciwdziałać opozycji, Cezar wysłał trybuna Publiusza Watyniusza, by namówił Lucjusza Wettiusza do tego, żeby przekonał Kuriona Młodszego do udziału w spisku na życie Pompejusza. Misterna intryga nie udała się, gdyż Kurion poprzez swego ojca powiadomił Pompejusza o planowanym zamachu. Jednakże schwytany Wettiusz wskazał jako uczestników spisku m.in. Kuriona Młodszego oraz wielu wpływowych członków stronnictwa optymatów. Oskarżeniom tym nie dano wiary, a sam Wettiusz zginął zamordowany w więzieniu nie doczekawszy procesu[17][18].

Działalność ustawodawcza

Z inicjatywy Skryboniusza około 56 p.n.e.[19] powstało lex Scribonia, które znosiło nabycie prawa własności dla służebności gruntowej przez zasiedzenie (de usucapione servitutum)[20].

Urzędy i kwestie rodzinne

W 53 p.n.e. był kwestorem w Azji[21]. Około 52 p.n.e. poślubił Fulwię, wdowę po Klodiuszu, wnuczkę Gajusza Grakchusa[22]. Ze związku z Fulwią miał jednego syna Gajusza Skryboniusza Kuriona uśmierconego w 31 p.n.e. po bitwie pod Akcjum[23] oraz pasierbicę Klodię Pulchrę. W 51 p.n.e.[24][25] wybudował pierwszy w Rzymie amfiteatr, który tworzyły dwa drewniane obrotowe teatry i przeprowadził w nim igrzyska dla uczczenia pogrzebu swego ojca [26][22]. Został wybrany na pontifeksa w 52 lub 51 p.n.e.[27][28]

Przejście na stronę Cezara

W czasie sprawowania urzędu trybuna ludowego w 50 p.n.e.[29] wspierał Cezara, w zamian za co Cezar spłacił jego ogromne długi w wysokości 60 milionów sesterców[3][30][31][32][33]. Przeszedł więc ze stronnictwa optymatów do popularów[4]. Jako trybun złożył wniosek o zajęcie królestwa Numidii rządzonego przez Jubę[34]. Przyczynił się do wybuchu wojny między Cezarem a Pompejuszem, gdy złożył 1 marca 50 p.n.e. w senacie weto wobec wniosku o wcześniejszym odwołaniu Cezara z namiestnictwa w Galii, oraz gdy złożył wniosek przegłosowany 1 grudnia tego roku o jednoczesnym zakończeniu dowództwa Pompejusza w Hiszpanii i Italii, oraz prokonsulatu Cezara w Galii[35]. Po tym głosowaniu 4 grudnia Gajusz Klaudiusz Marcellus wezwał Pompejusza do ratowania ustroju Republiki[2][3][36][37].

Udział w wojnie domowej Cezara z Pompejuszem

Działania w Italii

W 49 p.n.e. był pretorem[38][39]. 1 stycznia 49 p.n.e. przekazał senatowi list od Cezara[40][41]. W pierwszych dniach wojny domowej w Italii stanął na czele trzech kohort i wyruszył z Ariminum, by zająć Pisaurum, Fanum i Ankonę, co nastąpiło odpowiednio 12, 13 i 14 stycznia[42]. Następnie zajął Iguwium w centralnej Umbrii bronione przez pięć kohort pretora Kwintusa Mincjusza Termusa[43][44][45]. Ze względu na sympatie procezariańskie w mieście Termus nie podjął walki i wycofał się z miasta, a jego oddziały uległy rozproszeniu.

Opanowanie Sycylii i kampania w Afryce

Jako propretor i legat Cezara w wojnie domowej z Pompejuszem stanął na czele trzech legionów[38][46] i zajął w kwietniu 49 p.n.e. Sycylię, gdzie rezydował zaciekły wróg Cezara Marek Porcjusz Katon[47][48][49][50][51][52]. Następnie został w sierpniu tego samego roku wysłany przez Cezara do Afryki z dwoma niepełnymi legionami i 500 jeźdźców[50][53], by powstrzymał namiestnika prowincji Afryki Publiusza Attiusza Warusa oraz króla Jubę, którzy popierali Pompejusza.

Wylądował w Afryce razem z 8000 żołnierzy 11 sierpnia w pobliżu Ankwillarii (Anquillaria), położonej na wschód od Kartaginy i pierwszy drobny sukces odniósł w starciu z oddziałem jazdy numidyjskiej[54]. To wystarczyło by żołnierze okrzyknęli go imperatorem[55].

Kolejnym sukcesem było zwycięstwo nad Warusem w bitwie pod Utyką odniesione 16 sierpnia. Pokonany Warus schronił się w swoim obozie, a następnie ukrył się wraz z wojskiem za murami Utyki. Wtedy Kurion rozkazał rozpoczęcie oblężenia miasta i usypanie wału oblężniczego. Wtedy dotarła do niego informacja o nadciągających licznych wojskach króla Juby, który był jego osobistym wrogiem z powodu wniosku o zajęcie królestwa Juby, złożonego w czasie sprawowania urzędu trybuna ludowego. W tej sytuacji Kurion planował przeczekać w obozie na przybycie wezwanych na pomoc dwóch legionów z Sycylii[56].

Kurion został wciągnięty w zasadzkę fałszywą informacją o wycofaniu się Juby do jego królestwa w Numidii i posłaniu na pomoc Warusowi tylko nielicznych wojsk pod wodzą Saburry. Ta informacja skłoniła Kuriona do wyjścia obozu i stoczenia bitwy z oddziałem numidyjskim. W rzeczywistości wojsko prowadzone przez Saburrę było strażą przednią armii Juby, która stacjonowała w odległości około 8 km od obozu Saburry[57][58].

Decydująca bitwa rozegrała się nad rzeką Bagradas. Przewaga konnicy numidyjskiej Saburry, wspartej przez 2000 jazdy galijskiej i hiszpańskiej ze straży przybocznej Juby wobec 200 jezdnych, którzy wzięli udział w bitwie po stronie legata Cezara oraz zmęczenie długim marszem w upale piechoty Kuriona doprowadziła do klęski cezarian w bitwie 24 sierpnia 49 p.n.e. W jej wyniku Cezar całkowicie utracił dwa legiony[59][60][61][62][63][64][65]. Po bitwie odciętą głowę Kuriona, który nie skorzystał z rady swego dowódcy jazdy Gnejusza Domicjusza, by uciec z pola bitwy, odesłano do Juby[66][67].

W oddziałach jazdy Kuriona znajdowali się rośli Galowie i Germanie, którzy zostali wcieleni do wojsk Juby, a później walczyli najpierw przeciwko Cezarowi w okolicach Uzytty[68]. Potem w wyniku niepowodzeń i utraty zaufania do dowódców część z nich z powrotem przyłączyła się do Cezara[69].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Nowak 2004 ↓, s. 203-230. Tekst rozdziału na stronie Fundacji "Traditio Europae" (archiwum web.archive.org). [dostęp 2019-12-25].
  2. ↑ a b Plutarch, Żywoty sławnych mężów. Antoniusz 2.
  3. ↑ a b c Plutarch, Żywoty sławnych mężów. Pompejusz 58.
  4. ↑ a b Plutarch, Żywoty sławnych mężów. Antoniusz 5.
  5. ↑ Dion, Historia rzymska XL 60 (Dion 1967 ↓, s. 220).
  6. ↑ Cyceron, Brutus, 279-280.
  7. ↑ Lukan, Farsalia I 269.
  8. ↑ Lukan, Farsalia I 819-824.
  9. ↑ Wellejusz Paterkulus, Historia Rzymska II 48.
  10. ↑ Cyceron, Ad Atticum I, 14.5. (...) Gdy bowiem nadszedł dzień zgłoszenia wniosku stosownie do uchwały senatu, zaczęli biegać młodzieńcy z bródkami, cała ta zgraja Katyliny pod wodzą "córeczki" Kuriona i usiłowali uzyskać u ludu odrzucenie wniosku. List do Attyka datowany na 13 lutego 61 p.n.e.
  11. ↑ Piegdoń 2012 ↓, s. 267-268.
  12. ↑ Piegdoń 2011 ↓, s. 135.
  13. ↑ Cyceron, Ad Atticum II, 19.3. List do Attyka datowany na połowę lipca 59 p.n.e.
  14. ↑ Goldworthy 2018 ↓, s. 174.
  15. ↑ Cyceron, Ad Atticum II, 18.1. List do Attyka datowany na czerwiec lub początek lipca 59 p.n.e.
  16. ↑ Piegdoń 2012 ↓, s. 271-272.
  17. ↑ Cyceron, Ad Atticum II, 24. List do Attyka datowany na lipiec lub sierpień 59 p.n.e.
  18. ↑ Piegdoń 2012 ↓, s. 273-274.
  19. ↑ CAH 1992 ↓, s. 563.
  20. ↑ Digesta 41.3.4.28. Libertatem servitutium usucapi posse verius est, quia eam usucapionem sustulit lex Scribonia, quae servitutem constituebat, non etiam eam, quae libertatem praestat sublata servitute. Itaque si, cum tibi servitutem deberem, ne mihi puta liceret altius aedificare, et per statutum tempus altius aedificatum habuero, sublata erit servitus.
  21. ↑ Broughton 1952 ↓, s. 230.
  22. ↑ a b Goldsworthy 2018 ↓, s. 350.
  23. ↑ Kasjusz Dion, Historia rzymska LI 2, 5
  24. ↑ Jurewicz i Winniczuk 1973 ↓, s. 263, 264, 266, 287.
  25. ↑ Ciechanowicz 1987 ↓, s. 161, Podaje rok 53 p.n.e., czyli rok śmierci ojca Skryboniusza Kuriona.
  26. ↑ Pliniusz Starszy, Historia naturalna, XXXVI, 117.
  27. ↑ Dion, Historia rzymska XL 62 (Dion 1967 ↓, s. 220).
  28. ↑ Broughton 1952 ↓, s. 240.
  29. ↑ Broughton 1952 ↓, s. 249.
  30. ↑ Swetoniusz, Żywoty Cezarów, Boski Juliusz 29. Przypis podaje wysokość długu (Swetoniusz 1987 ↓, s. 41).
  31. ↑ Appian, Historia rzymska, Księga XIII. Wojny domowe I 26.
  32. ↑ Kumaniecki 1972 ↓, s. 403.
  33. ↑ Goldsworthy 2018 ↓, s. 350, Wellejusz Paterkulus podaje kwotę 2 500 000 denarów, a Waleriusz Maksymus 15 000 000 denarów.
  34. ↑ Cezar, O wojnie domowej, II 25 (Cezar 1990 ↓, s. 74).
  35. ↑ Appian, Historia rzymska, Księga XIII. Wojny domowe I 27-30.
  36. ↑ Appian, Historia rzymska, Księga XIII. Wojny domowe I 31.
  37. ↑ Cary i Scullard 1992 ↓, s. 523-525.
  38. ↑ a b Cezar, O wojnie domowej, I 30 (Cezar 1990 ↓, s. 37).
  39. ↑ Broughton 1952 ↓, s. 263.
  40. ↑ Kasjusz Dion, Historia rzymska XLI 1 (Dion 2008 ↓, s. 44).
  41. ↑ Broughton 1952 ↓, s. 266.
  42. ↑ Romański 2003 ↓, s. 66.
  43. ↑ Cezar, O wojnie domowej, I 12 (Cezar 1990 ↓, s. 29).
  44. ↑ Broughton 1952 ↓, s. 269.
  45. ↑ Romański 2003 ↓, s. 68, 69.
  46. ↑ Faszcza 2013 ↓, s. 68.
  47. ↑ Appian, Historia rzymska, Księga XIII. Wojny domowe I 41, 44.
  48. ↑ Cezar, O wojnie domowej, II 3 (Cezar 1990 ↓, s. 62).
  49. ↑ Krawczuk 1994 ↓, s. 163.
  50. ↑ a b Gazda 2008 ↓, s. 112.
  51. ↑ Romański 2003 ↓, s. 94.
  52. ↑ Goldsworthy 2018 ↓, s. 389.
  53. ↑ Romański 2003 ↓, s. 138.
  54. ↑ Romanowski 2016 ↓, s. 163.
  55. ↑ Romański 2003 ↓, s. 139.
  56. ↑ Romański 2003 ↓, s. 140.
  57. ↑ Romański 2003 ↓, s. 141.
  58. ↑ Graczkowski 2019 ↓, s. 410.
  59. ↑ Cezar, O wojnie domowej, II 23-43 (Cezar 1990 ↓, s. 72-82).
  60. ↑ Appian, Historia rzymska, Księga XIII. Wojny domowe I 44-46.
  61. ↑ Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta CX.
  62. ↑ Swetoniusz, Żywoty Cezarów. Boski Juliusz 36 (Swetoniusz 1987 ↓, s. 46).
  63. ↑ Cary i Scullard 1992 ↓, s. 529.
  64. ↑ Gazda 2008 ↓, s. 113-114.
  65. ↑ Romański 2003 ↓, s. 138-143.
  66. ↑ Appian, Historia rzymska, Księga XIII. Wojny domowe I 45.
  67. ↑ Romański 2003 ↓, s. 142.
  68. ↑ Wojna afrykańska, 40.
  69. ↑ Wojna afrykańska, 52.

Bibliografia

Źródła
  • Appian: Historia rzymska. Przekład, opracowanie i wstęp Ludwik Piotrowicz. T. 1. Wrocław: Ossolineum i Wydawnictwo PAN, 1957.
  • Cezar: O wojnie domowej. Tłumaczenie Jan Parandowski. Warszawa: Czytelnik, 1990. ISBN 83-07-01755-6.
  • Cyceron: Brutus, czyli o sławnych mówcach. Przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Magdalena Nowak. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008. ISBN 978-83-7469-809-2.
  • Cyceron: Wybór listów. Przełożyła Gabriela Pianko, opracowanie Marian Plezia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – De Agostini, 2004. ISBN 83-04-04742-X.
  • Kasjusz Dion: Historia rzymska. Przełożył i opracował Władysław Madyda. T. 1. Wrocław: Ossolineum, 1967.
  • Kasjusz Dion: Historia rzymska. Księgi XLI-L. Wstępem poprzedził, przełożył i komentarzami opatrzył Ireneusz Ptaszek. Kraków: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, 2008. ISBN 978-83-60100-23-3.
  • Liwiusz: Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XLI-XLV. Periochy (streszczenia) ksiąg XLVI-CXLII. Przekład i opracowanie Mieczysław Brożek. Wrocław: Ossolineum i Wydawnictwo PAN, 1982. ISBN 83-04-01318-5.
  • Marek Anneusz Lukan: Wojna domowa. Tłumaczenie i opracowanie Mieczysław Brożek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1994. ISBN 83-86077-19-0.
  • Pliniusz Starszy: Historia naturalna. Wstęp, przekład i komentarz Irena i Tadeusz Zawadzcy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2004. ISBN 83-04-04743-8.
  • Plutarch: Żywoty sławnych mężów. (Z żywotów równoległych). Tłum. Mieczysław Brożek. Wrocław: Ossolineum, 1996. ISBN 83-04-04311-4.
  • Swetoniusz: Żywoty Cezarów. Przekład i wstęp Janina Niemirska-Pliszczyńska, przedmowa Józef Wolski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987. ISBN 83-04-01648-6.
  • Wellejusz Paterkulus: Historia Rzymska. Tłumaczenie i opracowanie Edward Zwolski. Wrocław: 1970.
  • Wojna afrykańska. W: Corpus Caesarianum. Tłumaczenie Eugeniusz Konik i Wanda Nowosielska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006. ISBN 83-229-2762-2.
Opracowania
  • Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu: Od najdawniejszych czasów do Konstantyna. Tłumaczenie Jerzy Schwakopf. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992. ISBN 83-06-01859-1.
  • Jerzy Ciechanowicz: Rzym ludzie i budowle. Warszawa: PIW, 1987. ISBN 83-06-01503-7.
  • Michał Norbert Faszcza: Rzymskie zmagania o Hiszpanię Dalszą 49-45 p.n.e. Zabrze – Tarnowskie Góry: Inforteditions, 2013. ISBN 978-83-64023-16-3.
  • Daniel Gazda: Wojny domowe w Imperium rzymskim. Warszawa: Bellona, 2008, s. 112–114. ISBN 978-83-11-11325-1.
  • Adrian Goldsworthy: Cezar. Życie giganta. Tłumaczenie Kamil Kuraszkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Amber, 2018. ISBN 978-83-241-6851-4.
  • Andrzej Graczkowski: O reformie wojskowej Mariusza. Narodziny i rozwój armii zawodowej w starożytnym Rzymie (II-I w. p.n.e.). Zabrze – Tarnowskie Góry: Wydawnictwo inforteditions, 2019, seria: Bitwy/Taktyka. ISBN 978-83-65982-28-5.
  • Oktawiusz Jurewicz, Lidia Winniczuk: Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym. Warszawa: PWN, 1973.
  • Aleksander Krawczuk: Kronika starożytnego Rzymu. Warszawa: Iskry, 1994. ISBN 83-207-1432-X.
  • Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1972.
  • Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: PWN, 1983, s. 666. ISBN 83-01-03529-3.
  • Magdalena Nowak: Mówcy z rodu Skryboniuszy w dialogu Brutus Marka Tulliusza Cycerona. W: Ireneusz Mikołajczak (red.): Sapere aude: księga pamiątkowa ofiarowana profesorowi dr. hab. Marianowi Szarmachowi z okazji 65 rocznicy urodzin. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004. ISBN 83-231-1788-8.
  • Maciej Piegdoń: "Młodzieńcy z bródkami". Aktywność polityczna młodzieży rzymskiej w dobie pierwszego triumwiratu. W: Człowiek w antycznym świecie. Pod redakcją Sławomira Sprawskiego. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica", 2012, s. 263-280. ISBN 978-83-62261-52-9.
  • Maciej Piegdoń: Krassus. Polityk niespełnionych ambicji. Kraków: Historia Iagiellonica, 2011. ISBN 978-83-62261-31-4.
  • Romuald Romański: Farsalos 48 p.n.e. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003. ISBN 83-11-09620-1.
  • The Cambridge Ancient History. Wyd. 2. T. 9: The Last Age of the Roman Republic, 146–43 B.C. Cambridge: Cambridge University Press, 1992. ISBN 0-521-25603-8. (ang.)
  • Thomas Robert Shannon Broughton: The Magistrates of the Roman Republic. T. 2. New York: American Philological Association, 1952. (ang.)

Linki zewnętrzne