Garbacz (województwo świętokrzyskie)

Garbacz

wieś
Staw w Garbaczu
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	ostrowiecki
Gmina	Waśniów
Liczba ludności (2020)	322[1]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	27-425[2]
Tablice rejestracyjne	TOS
SIMC	0275850[3]
Położenie na mapie gminy Waśniów Garbacz
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Garbacz
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Garbacz
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego Garbacz
50°51′56″N 21°15′16″E/50,865556 21,254444

Garbacz – wieś sołecka^[4] w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów^[5][3].

Wieś w województwie sandomierskim była własnością Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła (Sierotki) w latach 1576–1578^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Przez miejscowość przepływa rzeczka Garbatka. Znajdują się tu również liczne pokłady piaskowca czerwonego.

Integralne części wsi

Historia

Garbacz, łącznie z przyległą wsią Grębocice, został wspomniany przez Długosza w aktach z 1328 jako własność biskupów lubuskich pod nazwą Garbatz.

W roku 1578 Mikołaj Radziwiłł płacił tu od 13 osadników, 1 komornika i 1 ubogiego^[7].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, iż Garbacz był folwarkiem w powiecie opatowskim, gminie Boksyce, parafii Momina (łącznie z wsiami Garbacz-Skała i Garbacz-Jeziorko – obecnie części wsi Garbacz).

W 1827 roku miejscowość liczyła 34 domy i 220 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Garbacz folwark miał 7 domów, 114 mieszkańców, 984 morgi ziemi oraz młyn wodny. Z kolei wsie włościańskie Garbacz-Skała i Garbacz-Jeziorko liczyły 40 domów, 314 mieszkańców i 347 mórg ziemi^[7].

Około roku 1829 majątek Garbacz został zakupiony przez filozofa Józefa Gołuchowskiego, który wraz z żoną mieszkał w nim do swojej śmierci w roku 1858^[8]. To właśnie w Garbaczu napisał jedno ze swych największych dzieł: Dumanie nad najwyższymi zagadnieniami człowieka. Gołuchowski uważany był za niezwykle sprawnego gospodarza, m.in. dzięki uprzemysłowieniu gospodarstwa. W swych dobrach gościł często praktykantów z Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. Po nim majątek odziedziczyła siostra i jej dzieci Ksawery Jagniński z żoną Józefą z Lubienienieckich. Ich najstarszy syn Konstanty urodził się w Garbaczu w 1872 roku. Założył we wsi straż ogniową. Zmarł nagle 7 października 1915 w Neisse, gdzie był internowany od 30 lipca 1915 jako rezerwowy oficer rosyjski. Pozostawił żonę Julię z Łempickich i 5 dzieci. Pochowany w grobie rodzinnym w Mominie^[9].

Rodzina Jagnińskich z Jagnina herbu Tarnawa była właścicielem majątku do roku 1945 (w ich posiadaniu był także majątek w Zochcinie). Rządcą majątku do 1945 był Aleksander Dylak z Kleczanowa. Tablice nagrobne Gołuchowskiego ufundowana przez jego bratanka Xawerego Jagnińskiego oraz pozostałych zmarłych z rodziny Jagnińskich znajdują się w kościele parafialnym w Mominie.

Po wojnie majątek popadł w ruinę. Drewniany dwór spłonął w wyniku zaprószenia ognia przez nowych lokatorów, a kolumna z popiersiem myśliciela wzniesiona na dziedzińcu folwarcznym została zniszczona przez funkcjonariuszy pobliskiego posterunku Milicji, którzy uczynili z pomnika tarczę strzelniczą. Do czasów obecnych zachowała się jedynie kamienna kapliczka oraz resztki parku podworskiego ze starodrzewem (znaleźć tam można okazy kasztana jadalnego). Teren parku przeszedł w posiadanie prywatne, a obecny właściciel ufundował w nim nowe popiersie Gołuchowskiego.

Zabytki

• Park dworski, założony w XVIII w., przebudowany w XIX w., wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.619 z 12.12.1957)^[10].
• Neolityczne kurhany (w Garbaczu-Jeziorku).

Przypisy

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom II, s. 483.
• Tadeusz Dybczyński, Przewodnik po Górach Świętokrzyskich, Warszawa 1912
• Drzewo genealogiczne rodziny Jagnińskich