Giełda

XVII wieczna holenderska giełda tulipanów

Giełda – miejsce, gdzie w ustalonym czasie dokonywane są transakcje kupna/sprzedaży określonych instrumentów[1]. Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym regulaminem, między członkami giełdy pośredniczącymi w zawieraniu transakcji.

Polska nazwa „giełda” pochodzi od dolnoniemieckiego słowa Gilde, ta ze staroskandynawskiego gildi oznaczająca zebranie, stowarzyszenie, następnie cech rzemieślniczy[2], etymologicznie używane również w rozumieniu pieniądza „guldeny”, płatności i przedsiębiorstwa[3]

W innych językach nazwy określające to pojęcie powstały od łacińskiej bursa, a stąd niemiecka Börse[4], a również np. rosyjska биржа.

Organizacja giełd

Współczesne giełdy poddane są regulacji i kontroli ze strony państwa, które udziela koncesji na ich działanie i określa sposoby ich nadzorowania.

Statut i regulamin działania określają cel giełdy, prawa i obowiązki członków, organizacje władz, warunki i technikę zawierania transakcji, formy rozstrzygania sporów i reklamacji.

Prawny status giełd jest w poszczególnych krajach zróżnicowany. Można wyszczególnić dwa podstawowe rozwiązania dotyczące sposobu powstania giełdy:

  • giełda korporacyjna
  • giełda państwowa.

Pierwszy sposób zezwala na utworzenie giełdy w oparciu o normy prawa handlowego. Banki, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne i inne instytucje bezpośrednio zainteresowane, organizują rynek papierów wartościowych w formie spółki akcyjnej. Tak powstała giełda jest instytucją autonomiczną, na którą państwo nie ma bezpośredniego wpływu.

Drugi sposób powstania giełdy oparty jest na administracyjnym i odgórnym jej utworzeniu przez odpowiednie organy władzy państwowej. Państwo jest wtedy jedynym lub głównym właścicielem giełdy, a więc decyduje o wszystkich sprawach związanych z jej funkcjonowaniem.

Aby giełda mogła prawidłowo funkcjonować, musi spełniać podstawowe warunki:

  • określać uczestników giełdy,
  • stworzyć statut i regulamin,
  • ustalić strukturę organizacyjną,
  • dysponować odpowiednim wyposażeniem materialnym.

Struktura organizacyjna giełdy

Władze giełdy, zorganizowanej najczęściej w formie spółki akcyjnej, stanowią:

  • walne zgromadzenie akcjonariuszy giełdy,
  • rada giełdy,
  • zarząd giełdy,
  • komisje giełdowe, m.in. komisja do spraw dopuszczeń papierów wartościowych do obrotu giełdowego, izba maklerska, sąd rozjemczy, sąd honorowy, biuro rozliczeń.

Wyposażenie materialne giełdy

Wyposażenie materialne giełdy jest bardzo ważne z punktu widzenia sprawności jej działania. Chodzi tu przede wszystkim o główne pomieszczenie, w którym odbywają się sesje giełdowe. W centrum tego pomieszczenia, w zależności od wielkości giełdy, znajduje się jeden lub kilka „ringów”, tj. miejsc wydzielonych do zawierania transakcji. Obok głównego pomieszczenia znajdują się liczne pomieszczenia pomocnicze, służące władzom i administracji giełdy oraz obsłudze urządzeń i prasie.

Rodzaje giełd

Giełdy według zasięgu geograficznego

  • regionalne;
  • krajowe;
  • międzynarodowe.

Giełdy według zakresu rzeczowego transakcji

Giełda towarów

Jest to rynek, na którym w określonym czasie i miejscu zawierane są transakcje kupna-sprzedaży towarów jednorodnych pod względem jakości. Przedmiotem handlu na giełdach towarowych są więc towary masowe o wspólnych cechach typowych, dające się ująć w standardy. Na giełdzie dokonuje się transakcji bez fizycznej obecności towarów, a jedynie na podstawie ich charakterystyki i standaryzacji określonej w kontrakcie. W giełdowych składach towarowych, producenci mogą zdeponować swój towar, który zostanie przebadany pod kątem jakości i otrzyma określony standard. Deponujący jako potwierdzenie przyjęcia towaru otrzymuje kwit składowy, tak zwany warrant, który jako papier wartościowy może być przedmiotem obrotu na giełdzie.

Cechami towarów giełdowych są:

  • jednorodność dająca się ująć w standardy,
  • trwałość,
  • istnienie masowości podaży i popytu dla danego towaru.

Giełda instrumentów finansowych

Giełda instrumentów finansowych umożliwia zwiększenie kapitału podmiotom sprzedającym tam swoje akcje, jak i wyjście (sprzedaż akcji) dotychczasowym ich właścicielom[5]. Pod względem wartości zawieranych transakcji, obroty na giełdach instrumentów finansowych znacznie przewyższają obroty towarami i usługami. Podmiotami uczestniczącymi w giełdach instrumentów finansowych są przede wszystkim banki, władze monetarne państwa, a także przedsiębiorstwa i osoby fizyczne – reprezentowane przez maklerów i brokerów. Wśród giełd walorów najważniejszą rolę odgrywają giełdy papierów wartościowych oraz giełdy instrumentów pochodnych.

Giełda usług

Przedmiotem kontraktu na międzynarodowych giełdach usług są przede wszystkim:

Podział transakcji giełdowych

Ogół transakcji giełdowych dzielimy na:

  • Transakcje rzeczywiste – celem jest faktyczny zakup lub sprzedaż towaru (przeniesienie prawa własności) znajdującego się na składzie, w pobliżu giełdy, bądź w większej odległości. Może to być także towar będący dopiero w fazie produkcji. Ze względu na termin i sposób dostawy transakcje rzeczywiste dzieli się na:
    • transakcje z natychmiastową dostawą (spot) – odbiór towaru następuje w ciągu jednego dnia do dwóch tygodni od chwili zawarcia umowy;
    • transakcje na przybycie lub na towary w drodze – dotyczą towarów już załadowanych i skierowanych do określonego miejsca, po zawarciu transakcji nabywca wskazuje miejsce, gdzie towar ma być ostatecznie dostarczony;
    • transakcje na załadowanie – dostawca po zawarciu umowy w ustalonym późniejszym terminie ma obowiązek załadować towar w porcie wysyłki lub innym miejscu i skierować go do miejsca ustalonego w umowie;
  • Transakcje nierzeczywiste – zawierane nie dla chęci kupna samego towaru, ale dla odsprzedaży kontraktu po zmienionej w międzyczasie cenie. Transakcje te nazywane są też często spekulacyjnymi. Pozwalają one na rozwój asekuracji cenowej i łagodzą wpływ koniunktury na wahania cen towarów.

„Byki” i „niedźwiedzie”

Rzeźba „byka i niedźwiedzia” we Frankfurcie nad Menem. Byk symbolizuje hossę, a niedźwiedź bessę

W terminologii giełdowej inwestorzy, którzy oczekują wzrostu ceny papieru wartościowego lub kategorii papierów wartościowych (np. akcji) nazywani są „bykami”, a inwestorzy, którzy oczekują spadku ceny − „niedźwiedziami” (zob. strategia byka i niedźwiedzia)[6].

Zobacz też

Przypisy

  1. Włodzimierz Gogołek, Wiesław Cetera: Leksykon tematyczny. Zarządzanie, IT. Wydawnictwo Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, 2014, s. 88. ISBN 978-83-63183-58-5.
  2. Zygmunt Rysiewicz. Słownik wyrazów obcych, 1954; Annales d’histoire du droit. PAN t. 58, w. 1-2, 2006; Gildhustoft 1158-67 (v. gildi-hus ‘guild house’, topt ‘enclosure’) [in:] The Place-names of the West Riding of Yorkshire: Lower & Upper Strafforth and Staincross wapentakes. 1961 s. 89; gildi ON, a guild [in:] The Place-names of Cheshire: sect.1:i. Place-names of the city of Chester, elements of Cheshire place-names (A. Glyden). 1997.
  3. [OE gield, influenced by ON gildi] guilder or gilder gilifar; an old Dutch and German gold coin; a modern Dutch gulden [in:] The Chambers Dictionary s. 715; Gildi in ON meant ‘payment’, or ‘compensation’; later it became ‘banquet’, or ‘entertainment’. [in:] Heimskringla Or The Lives Of The Norse Kings. by Snorre Sturlason, Erling Monsen, 2004 s. 577.
  4. Samuela Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami: t. 6, 1900.
  5. Giełda to wyzwanie – także intelektualne, Puls Biznesu, 19–22 kwietnia 2019, s. 16.
  6. Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 38, 45. ISBN 978-1-57660-351-2.

Bibliografia

  • M. Bączyk, M. H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, A. Szumiński, I. Weiss: Papiery wartościowe, Wydawnictwo Zakamycze.
  • Zofia Dach (red.): Mikroekonomia Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie.

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Bulle und Bär Frankfurt.jpg
Autor: Eva K., Licencja: CC BY-SA 2.5
Bull and bear in front of the Frankfurt Stock Exchange by the sculptor Reinhard Dachlauer.
SA 4920-Anno 1637. De tulpenwindhandel.jpg
schilderij; Vos, Jacob de; geschiedenis (iconografie)
Gaming-Wall-Street BTS Prodigium-266.jpg
Autor: Tobias Deml, Licencja: CC BY-SA 4.0
The New York Stock Exchange in 2022, as seen from a vantage point inside the main trading hall.