Gierałtowice (województwo śląskie)

Gierałtowice

wieś
(c) Tomasz Górny (Nemo5576), CC BY-SA 4.0 Ulica księdza Roboty – główna ulica wsi
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	gliwicki
Gmina	Gierałtowice
Sołectwo	Gierałtowice
Liczba ludności (2008)	3752
Strefa numeracyjna	032
Kod pocztowy	44-186[1]
Tablice rejestracyjne	SGL
SIMC	0214327
Położenie na mapie gminy Gierałtowice Gierałtowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Gierałtowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Gierałtowice
Położenie na mapie powiatu gliwickiego Gierałtowice
50°13′27″N 18°44′03″E/50,224167 18,734167

Nieoficjalny herb wsi Gierałtowice

Urząd gminy

(c) Piotr1952 / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Stacja kolejowa (położona na terenie Przyszowic)

Gierałtowice (niem. Gieraltowitz) – wieś sołecka w Polsce w województwie śląskim, w powiecie gliwickim, w gminie Gierałtowice, siedziba gminy Gierałtowice.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie katowickim.

Położenie

Gierałtowice położone są w zachodniej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, 7 km na południowy wschód od Gliwic. Historycznie leżą na Górnym Śląsku.

Usytuowane są w Kotlinie Kozielskiej na wododziale pomiędzy dolinami Kłodnicy i Bierawki. Teren pocięty jest dolinami dopływów Potoku Knurowskiego i Potoku Bojkowskiego. Naturalne ukształtowanie terenu uległo znacznemu przekształceniu ze względu na osiadanie terenu wywołane eksploatacją węgla kamiennego przez KWK Knurów i KWK Sośnica-Makoszowy.

Nazwa

Nazwa pochodzi prawdopodobnie od imienia zasadźcy (organizatora wsi stojącego na czele osadników) Gerharda, prawdopodobnie niemieckiego pochodzenia (spolszczenie niemieckiego Gerhard to Gieralt)^[2].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Geralthowicze wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[3].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Gieraltowic oraz nazwą niemiecką Gieraltowitz^[4]. Wykaz notuje także leżący w pobliżu wsi folwark o nazwie Długi woda (niem. Langwasser)^[4].

Historia

Wieś Gierałtowice powstała przypuszczalnie w latach 1280–1290 w rejonie rozległego lasu Boyków. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z 22 czerwca 1290 roku, a druga z 24 czerwca 1294 roku. Obydwie wymieniają sołtysa Vitosława z Gierałtowic, prawdopodobnie pierwszego sołtysa. W początkach XIV wieku Gierałtowice stają się własnością rycerską. Pierwsi znani właściciele to Jan, Piotr i Marek, „trzej bracia z Gierałtowic”, legitymujący się herbem Tępa Podkowa

W 1470 roku Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia jako właściciela Gierałtowic Mikołaja Szaszowskiego^[3]. Następnym właścicielem został Maciej Dobszyc, a po roku 1532 nabył je Jan Gierałtowski. Ród Gierałtowskich władał wsią do roku 1665 kiedy hrabina Joanna Prażmowa sprzedała je Janowi Skalowi, a ten w roku 1679 baronowi Jerzemu Welczkowi (Wilczkowi), który był również właścicielem między innymi Zabrza, Chudowa, Paniówek, Łabęd i Starych Gliwic. Po jego śmierci dobrami zarządzała jego siostra Anna Zuzanna, która odsprzedała majątek Jerzemu Franciszkowi von Holly. W roku 1697 jako właściciel wymieniany jest Kasper von Szyk (Schick) z Leszczyn, a następnie jego córka Barbara Katarzyna z mężem Henrykiem Wypleram. Byli oni również posiadaczami Bekszy, obecnego przysiółka Gierałtowic. W roku 1700 żona Kaspra von Szyk Cecylia podarowała kościołowi dużą parcelę na której stoi obecny kościół parafialny.

Po kolejnych zmianach właścicieli w roku 1839 Gierałtowice nabył Józef von Poraj Madejski. Madejscy wybudowali sobie w Gierałtowicach dworek zwany później „pałacykiem Madejskich”. Przeszedł w roku 1853 w ręce jego córki i zięcia Karola von Raczek. W latach 1898–1904 Raczkowie wybudowali sobie w Przyszowicach okazały zamek w stylu neobarokowym, w którym mieszkali. Majątkiem w Gierałtowicach zarządzał administrator. Majątek po Karolu odziedziczyli jego synowie Konrad i Franciszek. Konrad, który był porucznikiem ułanów uległ wypadkowi podczas ćwiczeń szermierczych i zmarł w roku 1888 w Berlinie. Po śmierci jego żony wszystkie dobra przypadły Franciszkowi. W 1902 roku Franciszek von Raczek został rotmistrzem, a następnie majorem 13 Pułku Ułanów. W latach 1895–1898 wybudował w Gierałtowicach mały klasztor, który w wieczyste użytkowanie przekazał siostrom Służebniczkom Najświętszej Marii Panny. Zmarł w roku 1926 w Przyszowicach i tam został pochowany. Pozostawił dwie córki z których młodsza, niezamężna Dolores von Raczek mieszkała w Gierałtowicach i zarządzała majątkiem do roku 1929, kiedy sprzedała go Spółce Osadniczej „Ślązak” z Katowic.

W 1910 roku w miejscowości mieszkało 1473 mieszkańców z czego 1379 deklarowało język polski, 16 polski i niemiecki, a 77 niemiecki. W wyborach komunalnych jakie odbyły się w listopadzie 1919 roku 536 głosów oddano na polską listę na ogólną ilość głosów 599 uzyskując 8 z 9 mandatów. Podczas plebiscytu na Śląsku większość mieszkańców Gierałtowic poparła przyłączenie do Polski. Za Polską głosowało w nim 769 wotantów, a za Niemcami 108^[5].

Na początku XX wieku w Gierałtowicach działały liczne polskie organizacje m.in. od marca 1919 roku działała tu komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, od maja 1919 45 osobowe gniazdo śląskiej dzielnicy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” założone przez Józefa Wittka i Pawła Głogowskiego, od września 1920 Związek Towarzystw Polek, oraz 68-osobowy Chór „Skowronek”. Miejscowość objęły walki w czasie powstań śląskich. 24 sierpnia 1920 roku w III powstaniu zajęli ją powstańcy^[5].

Po I wojnie światowej, powstaniach śląskich i plebiscycie wsie Przyszowice i Gierałtowice włączone zostały wraz z dobrami von Raczków do Polski. Po parcelacji majątku dworskiego cały obszar Gierałtowic stał się własnością mieszkańców.

W 1976 r. z miejscowości przeniesiono zabytkowy kościół do dzielnicy Rybnika Wielopola.

W 2011 r. powstał Budynek Ośrodka Zdrowia i Pomocy Społecznej, uważany za wyróżniające się dzieło współczesnej architektury modernistycznej^[6].

Edukacja

Przedszkola:

• Przedszkole w Gierałtowicach

Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa im. Gustawa Morcinka

Sport

W Gierałtowicach działa Ludowy Klub Sportowy 35 Gierałtowice, grający obecnie w klasie okręgowej grupie katowickiej IV.

Klub:

• Pełna nazwa: Ludowy Klub Sportowy 35 Gierałtowice
• Liga: Klasa okręgowa – grupa katowicka IV (szósty poziom rozgrywek)
• Rok założenia: 1935
• Barwy: niebiesko-żółto-czerwone
• Adres: ul. Stachury 1

Stadion:

• Pojemność – 500 miejsc
• Oświetlenie – jest

Władze:

• Prezes: Ryszard Macha
• Trener: Marcin Rozumek

Transport

Przez wieś przechodzi droga wojewódzka 921 oraz dwie linie kolejowe 149 i 172, które są obecnie nieczynne dla ruchu pasażerskiego.

Sąsiednie gminy

Czerwionka-Leszczyny, Gliwice, Knurów, Mikołów, Ornontowice, Ruda Śląska, Zabrze

Zobacz też

• Marek Szołtysek

Przypisy

Bibliografia

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).

Linki zewnętrzne

• Urząd Gminy Gierałtowice
• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Gierałtowice