Gmina (Polska)

Gminy w Polsce

Gmina (od niem. Gemeindekomuna, społeczność) – jednostka podziału administracyjnego w Polsce.

Określenie „gmina” może odnosić się także do innych wspólnot, np. „gmina wyznaniowa” (por.: kahał), „gmina szkolna” itp.

Regulacje prawne

W latach 1954–1972 w miejsce gmin powołano gromady. Od 1990 r. w Polsce gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Status samorządu gminnego reguluje w Polsce ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2022 r. poz. 559) obowiązująca od 27 maja 1990 r.[1].

Gmina może być gminą wiejską, gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską. W Polsce niektóre gminy wykonują także zadania powiatów (zob. miasto na prawach powiatu).

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne. O ustroju gminy stanowi jej statut.

Organy gminy

  • władza uchwałodawcza i kontrolna:
    • rada gminy
    • komisje stałe i doraźne (powoływane przez radę gminy spośród radnych)
  • władza wykonawcza:

W miastach na prawach powiatu funkcjonuje ponadto komisja bezpieczeństwa i porządku. Jest ona oddzielnym organem administracji (niebędącym komisją rady miasta na prawach powiatu), złożonym między innymi z przedstawicieli władz samorządowych.

Zadania gminy

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne – nadane ustawowo i zlecone – przydzielane przez władze państwowe.

Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiat, województwo samorządowe).

Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym lub za pośrednictwem organów gminy.

Gmina realizuje dwa rodzaje zadań: własne i zlecone.

Zadania własne

Są to zadania publiczne wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, które służą zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Mogą one być:

  • obowiązkowe – gmina nie może zrezygnować z ich realizacji, musi zapewnić w budżecie środki na ich realizowanie; przyczyna: dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym;
  • fakultatywne – gmina realizuje je w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na środki posiadane w budżecie oraz lokalne potrzeby (samodzielnie na własną odpowiedzialność z własnego budżetu).

Zadania własne obejmują sprawy:

  • ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
  • gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
  • wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymaniu czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
  • planowania i finansowania oświetlenia dróg i miejsc publicznych znajdujących się na terenie gminy,
  • lokalnego transportu zbiorowego,
  • ochrony zdrowia,
  • pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
  • gminnego budownictwa mieszkaniowego,
  • edukacji publicznej,
  • kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
  • kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
  • targowisk i hal targowych,
  • zieleni gminnej i zadrzewień,
  • cmentarzy gminnych,
  • porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
  • utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
  • polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
  • wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
  • promocji gminy,
  • współpracy z organizacjami pozarządowymi,
  • współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Zadania zlecone

Są to inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. Są:

  • przekazywane na mocy regulacji ustawowej;
  • przekazywane w drodze porozumień między jednostką samorządu terytorialnego a administracją rządową.

Lista gmin

Statystyki

Na terenie Polski 1 stycznia 2021 r. było 2477 gmin trzech rodzajów:

  • 1523 gminy wiejskie,
  • 652 gminy miejsko-wiejskie,
  • 302 gminy miejskie.

Ogółem liczba wsi wynosi ponad 43000[2], natomiast miast (w gminach miejskich i miejsko-wiejskich łącznie) wynosi (stan z 1 stycznia 2020 r.) 954.

Powierzchnia

(stan 1 stycznia 2007, GUS)

Ogólnie:

Gminy miejskie:

Gminy miejsko-wiejskie:

Gminy wiejskie:

Miasta:

Liczba mieszkańców

(stan 1 stycznia 2007, GUS)

Ogólnie oraz gminy miejskie:

Gminy miejsko-wiejskie:

Gminy wiejskie:

Miasta:

Próby secesji

Na obszarze Polski jest szereg gmin, których części z różnych powodów chcą się usamodzielnić, tworząc oddzielne gminy, np.

  • utworzenie gminy o nazwie Miasto Śląskie z obszarów południowych osiedli Mysłowic: Brzezinka, Dziećkowice, Kosztowy, Krasowy, Larysz-Hajdowizna, Morgi i Wesoła (de facto byłaby to reaktywacja odpowiednika dawnej gminy Wesoła z Wesołą)[13][14].
  • utworzenie gminy Majdan Stary z siedzibą w miejscowości Majdan Stary (Majdan Stary, Majdan Nowy, Stary Lipowiec, Nowy Lipowiec, Rogale, Kulasze, część sołectw Zanie i Markowicze) w gminie Księżpol[16][17]

Ostatnia zakończona pomyślnie próba secesji dotyczyła gminy Jaśliska w 2010 roku (z gminy Dukla).

Zobacz też

Przypisy

  1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. z 1990 r. nr 16, poz. 95).
  2. Ile jest miast, wsi, gmin, powiatów i województw w Polsce?, rozmiar.com [dostęp 2019-09-02].
  3. Od 2019 najmniejsze pod względem liczby mieszkańców miasto w Polsce
  4. Szczawa chce samorządowego „rozwodu”. Będzie referendum.
  5. Szczawa gminą.
  6. Miasto i Gmina Komorów.
  7. Interpelacja nr 10830 do ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie utworzenia nowej gminy Komorów.
  8. Wniosek o powołanie nowej gminy złożony.
  9. M. Jaksoń: Walczą o gminę (2007).
  10. Sołtys Kamyka zapowiada, że będzie się starał o utworzenie nowej gminy z siedzibą w Kamyku.
  11. Dorota Steinhagen: Kamyk chce się uniezależnić od Kłobucka. Czy doprowadzi do referendum? (pol.). W: Gazeta.pl Częstochowa [on-line]. Agora SA, 2013-01-16. [dostęp 2013-03-24].
  12. BIP miasta i gminy Kłobuck. [dostęp 2013-03-24].
  13. Referendum w Mysłowicach: secesjoniści złożyli wniosek u wojewody. Chcą stworzyć nową gminę.
  14. Referendum w Mysłowicach:secesjoniści złożyli wniosek, tym razem w Urzędzie Miasta. Chcą nowej gminy.
  15. Stowarzyszenie na rzecz utworzenia Gminy w Hucie Dąbrowa. starostwolukow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-14)]..
  16. Czy powstanie 15 Gmina w naszym Powiecie?
  17. Mieszkańcy chcą utworzyć nową gminę, radni nie zgodzili się na referendum.
  18. Świerklany i Jankowice jednak osobno?
  19. Separacja Jankowic i Świerklan?. [dostęp 2012-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-09)].
  20. Utworzenie suwerennej Gminy GRABÓWKA.
  21. Radni nie zgodzili się na referendum w sprawie podziału gminy.
  22. Supraśl chce zablokować secesję Grabówki.
  23. Do sądu o referendum.
  24. Ponad 1,6 tys. podpisów za referendum w sprawie utworzenia nowej gminy trafiło na biurko burmistrza Supraśla.
  25. Mieszkańcy okolic Łagiewnik zbierają podpisy.
  26. Mieszkańcy okolic Łagiewnik zebrali 300 podpisów pod wnioskiem o utworzenie nowej gminy.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Add more text icon.svg
Icon of articles which need more text
Poland - gminas.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa polskich gmin (stan na 1 stycznia 2021)