Golcowa

Golcowa

wieś
Kościół parafialny pw. św. Barbary i Narodzenia NMP
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	brzozowski
Gmina	Domaradz
Liczba ludności (2020)	2147[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	36-231[2]
Tablice rejestracyjne	RBR
SIMC	0348708[3]
Położenie na mapie gminy Domaradz Golcowa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Golcowa
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Golcowa
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego Golcowa
49°46′14″N 22°01′48″E/49,770556 22,030000
Strona internetowa

Golcowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Domaradz^[3][4].

Położenie

Wieś graniczy z Domaradzem, Przysietnicą, Baryczą, Gwoźnicą, Izdebkami oraz z Bliznem.

Miejscowość leży na Pogórzu Dynowskim. Jest to okolica zróżnicowana geologicznie. Występowały tu pokłady ropy naftowej, czego śladem są pozostałe studnie ropne. Występują tu najwyższe wzniesienia w całej gminie, dochodzące do 478 m n.p.m. Wzgórze w przysiółku Nowiny stanowi punkt widokowy na sąsiednie miejscowości, a także Brzozów i Starą Wieś.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Golcowa. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

Historia

Według dokumentu wystawionego 23 czerwca 1448 roku wieś została założona w środkowym i górnym biegu Łączki przez biskupa przemyskiego Piotra Chrząstowskiego (de Chranstov).

Pierwotną nazwę Piotrowin (nawiązującą do imienia biskupa – fundatora, jak i do legendy o wskrzeszeniu rycerza Piotrowina przez św. Stanisława, biskupa i męczennika), ludność zmieniła na Golcowa – od nazwiska pierwszego sołtysa tej wsi, Macieja Golca.

Na przełomie XVI i XVII wieku położona była w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[5]. Wieś klucza brzozowskiego biskupów przemyskich^[6]. Od czasów I Rzeczyposopolitej formalnie Golcowa stanowiła samodzielną gminę z własnym samorządem w postaci wójta i przysiężnych, w praktyce zależnych w dużej mierze od rządcy.

W czerwcu 1624 roku Tatarzy spustoszyli wieś i rozłożyli się obozem. Podobnie postąpili w 1672 roku, gdy wzięli w jasyr 77 mieszkańców, zrabowali 24 konie i 11 sztuk bydła. W 1696 roku ks. Maciej Misiewicz, od 1658 proboszcz golcowski, zabity został przez Tatarów. W latach 1745–1748 sporządzone zostały przez lustratorów bp Wacława Hieronima Sierakowskiego protokoły lustracji kościoła i parafii (1745) oraz wsi (1748). W 1772 roku Golcowa znalazła się w zaborze austriackim.

25 września 1914 roku, w czasie I wojny światowej, do Golcowej wkroczyły wojska rosyjskie. W maju 1915 roku w wyniku tzw. operacji gorlickiej wojska austriackie odzyskały zachodnią część Galicji, zajmując m.in. Golcową. W 1922 roku wieś Golcowa jako samodzielna gromada powiatu brzozowskiego weszła w skład województwa lwowskiego.

W latach 60. XX wieku w Golcowej powstała brukowana droga.

Benedykt Gajewski stworzył publikacje pt. Golcowa. Szkice z dziejów wsi (1989), Kult Dzieciątka Jezus w Golcowej (2005).

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Barbary.

Emigracja

Z końcem XIX wieku i początkiem XX wieku bardzo wielu mieszkańców Golcowej emigrowało do Stanów Zjednoczonych. Wszyscy trafiali na wyspę Ellis, gdzie działało centrum przyjmowania imigrantów. Mieszkańcy Golcowej wraz z całymi rodzinami po pomyślnym przejściu przez Ellis Island osiedlali się najczęściej w stanach Ohio, Pensylwania oraz Michigan. Obecnie najwięcej potomków emigrantów z Golcowej mieszka w Cleveland i Detroit.

Od 1879 do 1923 roku z Golcowej wg danych archiwalnych Ellis Island do Stanów Zjednoczonych wyjechało ponad 350 mieszkańców. Między innymi z rodzin takich jak: Adam, Bober, Dobosz, Hadam, Herbut, Janusz, Klepek, Klimek, Kopczyk, Kozimor, Kudła, Mikoś, Obłój, Pełdiak, Piwowar, Płoucha, Skotnicki, Ślęczka, Śmigiel, Świder, Tomoń, Wiencek, Wójcik, Wojnar oraz Wolanin^[7].

Zabytki

• Drewniany kościół parafialny pw. św. Barbary i Narodzenia NMP. Według bardzo starego aktu na pergaminie umieszczonego w zakrystii, kościół był wybudowany po 1448. Wybudowany był w systemie więźbowo-zaskrzynieniowo-zaczepowym, należącym do najstarszych typów konstrukcyjnych kościołów drewnianych. W drugiej połowie XIX wieku, ok. 1872 roku za ks. proboszcza Mikołaja Kaszubskiego kościół został przebudowany (m.in. rozebrano soboty, wybudowano wieżyczkę na sygnaturkę, dźwignięto kościół o jedną podwalinę). Gruntownej przebudowy dokonano w latach 1885–1887, za ks. proboszcza Rudnickiego, kiedy to przedłużono nawę o 16 łokci (9,60 m), ozdobiono wnętrze polichromią autorstwa Jana Tabińskiego. W latach 2007 oraz 2008 przeprowadzono kolejny gruntowny remont kościoła. Wymieniono niektóre podwaliny i lisice, pokryto całość dachu blachą tytanowo-cynkową oraz obito ściany nowymi gontami. Od roku 2010 trwają dalsze prace restauratorskie.

Kościół należy do najstarszych obiektów późnogotyckiej architektury drewnianej na Podkarpaciu. Znajduje się na Podkarpackim Szlaku Architektury Drewnianej.

Infrastruktura

Miejscowość oferuje dostęp do sieci wodociągowej, gazowej, elektrycznej, a także telekomunikacyjnej. W roku 2010 wyremontowano infrastrukturę drogowo-mostową. Przy kościołach znajdują się duże asfaltowe parkingi. We wsi można korzystać także z Internetu bezprzewodowego, a także popularnych sieci komórkowych. W Golcowej rozwinęła się także baza handlowo-usługowa z licznymi sklepami i barami.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Golcowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 653 .
• Historia Żydów w Golcowej na portalu Wirtualny Sztetl
• Dorf Golcowa sammt der Ortschaft Różanka in Galizien Sanoker Kreis [Mapa wsi Golcowa z miejscowością Różanka w Galicji w obwodzie sanockim (1852)