Goryczka krótkołodygowa

Goryczka krótkołodygowa
	; Morfologia gatunku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	goryczka
Gatunek	goryczka krótkołodygowa
	Nazwa systematyczna
	Gentiana clusii Perr. & Songeon; Bull. Soc. Hist. Nat. Savoie 1853: 185 1854
Synonimy
	Ciminalis clusii (Perr. & Songeon) Holub; Gentiana acaulis var. angustifolia Griseb.; Gentiana acaulis subsp. clusii (Perr. & Songeon) Kusn.; Gentiana acaulis var. firmula Neilr.; Gentiana clusii subsp. pyrenaica Vivant; Gentiana coriacea St.-Lag.; Gentiana firma A.Kern.;
	Ciminalis clusii (Perr. & Songeon) Holub; Gentiana acaulis var. angustifolia Griseb.; Gentiana acaulis subsp. clusii (Perr. & Songeon) Kusn.; Gentiana acaulis var. firmula Neilr.; Gentiana clusii subsp. pyrenaica Vivant; Gentiana coriacea St.-Lag.; Gentiana firma A.Kern.;

Goryczka krótkołodygowa, goryczka Klusjusza, goryczka Kluzjusza^[4] (Gentiana clusii Perr. & Songeon) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych. Środkowo- i południowoeuropejska roślina górska, występuje w Alpach, Karpatach, w Chorwacji, w Czarnym Lesie. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach. Jest tutaj dość pospolita. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Gatunkowa nazwa rośliny pochodzi od francuskiego botanika oraz lekarza Charles’a de L’Écluse (Clusiusa)^[5].

Morfologia

Łodyga: Niska, naga i nierozgałęziająca się. Osiąga wysokość 5-15 cm. Pod ziemią walcowate kłącze^[6].
Liście: Skórzaste, lancetowate i zaostrzone, zebrane w rozetę przy samej ziemi. Zimozielone. Liście łodygowe mniejsze, nieliczne, wyrastające naprzeciwlegle^[7].
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo na szczycie krótkiej łodygi. Kolor kwiatów intensywnie szafirowobłekitny lub lazurowogranatowy – bardzo charakterystyczny i wybitnie ładny. Kwiat dzwonkowaty, osadzony na szczycie łodygi, pojedynczy, bardzo duży w stosunku do niewielkiego wzrostu rośliny, o długości do 6 cm. Ma krótki, zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy, zielony kielich, dzwonkowata korona rozchyla się w górnej części 5 trójkątnymi płatkami, które są prawie tak samo długie, jak kielich, lub nawet do 1,5 raza dłuższe. Słupek pojedynczy z butelkowatą szyjką i dwułatkowym, białym znamieniem. 5 pręcików w dolnej części jest przyrośnięte nitkami do rurki korony, a ich pylniki są zrośnięte w rurkę poniżej znamienia słupka (przystosowanie zapobiegające samozapyleniu)^[7]^[6].
Owoc: Dwudzielna torebka o długości do 6 cm z ciemnymi, drobnymi nasionami^[5].

(c) I, Selso, CC-BY-SA-3.0

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Zapylana jest przez motyle, pszczoły i trzmiele, do samozapylenia dochodzi rzadko. Podczas deszczu i złej pogody kwiaty stulają się w pąk, chroniąc słupek i pręciki^[6].
Siedlisko: Rośnie w górach, wyłącznie na podłożu wapiennym (kalcyfit), na halach, uskokach skalnych, pastwiskach, niskich torfowiskach. Preferuje stanowiska nasłonecznione. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro halne, na wysokościach 935-2000 m n.p.m.^[6].
Fitosocjologia: Gatunek charakterystyczny dla klasy Seslerietea variae^[8].

Zmienność

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono jeden podgatunek^[3]:

Gentiana clusii subsp. rochelii (A.Kern.) Halda

Kultywary:

'Alboviolacea' – kwiaty mają białą barwę, wewnątrz są żółte z oliwkowo-fioletowymi plamkami^[9]
'Ametyst' – kwiaty mają białą barwę, lecz z wierzchu są różowofioletowe^[9]
'Apricot' – kwiaty mają białą barwę, lecz są żółte wewnątrz i z wierzchu^[9]
'Pobole' – kwiaty są duże, pękate, mają lilioworóżową barwę^[9]
'Purple Strain' – kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach, mają ametystowofioletową barwę, dorastają do 4–5 cm długości^[9]

Zagrożenia i ochrona

W Polsce gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożeniem jest niszczenie jej przez turystów, którzy często, ze względu na jej ładne kwiaty zrywają ją przy szlakach turystycznych. Widać to na skałkach dolomitowych i wapiennych, które przy szlakach są często do wysokości 2 m ogołocone z tej rośliny. Wszystkie jej naturalne stanowiska w Polsce znajdują się w Tatrzańskim Parku Narodowym^[6]. Podlega ochronie również na Słowacji.

Zastosowanie

Roślina ozdobna: uprawiana w ogródkach skalnych (dość rzadko).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Gentiana clusii Perr. & Songeon, The Plant List [dostęp 2016-11-11] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e E. Radziul: Skalniaki. Poradnik kolekcjonera. Poznań: Zysk i S-ka, 2015, s. 276. ISBN 978-83-7785-492-1. (pol.)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[tpl-3] Gentiana clusii Perr. & Songeon, The Plant List [dostęp 2016-11-11] (ang.).

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[mirek-5] Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[C-6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[paryska-7] Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.

[skalniaki-9] E. Radziul: Skalniaki. Poradnik kolekcjonera. Poznań: Zysk i S-ka, 2015, s. 276. ISBN 978-83-7785-492-1. (pol.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne