Gospodarka Bośni i Hercegowiny

Gospodarka Bośni i Hercegowiny
Informacje ogólne
Waluta

marka zamienna

Bank centralny

Bank Centralny Bośni i Hercegowiny

Rok podatkowy

kalendarzowy

Dane statystyczne
PKB (nominalny)

18,1 mld USD[1]

PKB per capita

5149 USD[1]

Struktura PKB

rolnictwo: 18%

przemysł: 30,4%

usługi: 51,7%[2]

Zatrudnienie
Stopa bezrobocia

20,5%[2]

Finanse publiczne
Przychody budżetowe

7,993 miliarda

Wydatki budżetowe

7,607 miliarda

Gospodarka Bośni i Hercegowiny – całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na terytorium Bośni i Hercegowiny. Charakteryzowana jest jako rozwijająca się z ograniczonymi reformami rynkowymi[3].

Historia

W czasie wojny w Bośni i Hercegowinie gospodarka poniosła straty materialne w wysokości 200 miliardów euro[4]. Bośnia i Hercegowina jest krajem o średnich dochodach, który osiągnął wielki sukces od połowy lat 90. Państwo kandyduje do członkostwa w Unii Europejskiej[5]. Kraj stoi przed odbudową zniszczonego wojną kraju i wprowadzenia reform rynkowych w gospodarce. Dziedzictwem poprzedniej ery jest silny przemysł metalowy. Pod rządami byłego premiera Republiki Džemala Bijedicia i prezydenta Jugosławii Broza-Tity w republice promowano branże produkujące wyroby metalowe, co spowodowało rozwój zakładów tej branży w tej części Jugosławii.

Prawie całe rolnictwo znajduje się w rękach prywatnych. Przed wojną premier Jugosławii Ante Marković podjął przygotowania do prywatyzacji gospodarki, ale z powodu wojny działania te zostały przerwane. Wojny w Bośni i Hercegowinie spowodowały spadek produkcji o 80% od 1992 do 1995 roku i wzrost bezrobocia. Produkcja zaczęła ożywać w latach 1996–1999, ale wzrost produkcji zwolnił w latach 2000–2002[6].

Charakterystyka gospodarki

Do głównych sektorów gospodarki Bośni i Hercegowiny należą usługi – 64,3%, przemysł – 28,9% i rolnictwo – 6,8%[3].

Finanse

Bank Centralny Bośni i Hercegowiny został założony 20 czerwca 1997 roku ustawą o banku centralnym przyjętą przez Zgromadzenie Parlamentarne Bośni i Hercegowiny[7].

Walutą kraju jest marka zamienna, która w 1998 roku zastąpiła dinary bośniackie, dinary Republiki Serbskiej i kuny. Kurs marki związany jest z euro i wynosi 1 EUR = 1,95583 KM[3].

Zatrudnienie

Średnie wynagrodzenie w Bośni i Hercegowinie wyniosło w 2019 roku 928 KM (475 EUR), przy czym w Federacji było niewiele wyższe niż w Republice Serbskiej. Średnia emerytura wyniosła w 2019 roku 400 KM (205 EUR)[3].

Bezrobocie wynosiło w 2018 roku 18,7%, a rok później 15,7%, co było najlepszym wynikiem od dekady, przy czym zanotowano jedynie niewielki wzrost zatrudnienia w kraju – w 2019 roku zwiększyło się z 34,3% do 35,5%. Taka sytuacja wiąże się z masową emigracją zarobkową z Bośni i Hercegowiny na Zachód, szczególnie do Niemiec, Austrii, Słowenii i Chorwacji[3].

PKB

Dynamika PKB Bośni i Hercegowiny w latach 2006–2015

W 1981 roku PKB na mieszkańca Sarajewa wynosił 133% średniej w byłej Jugosławii[8]. Według danych Banku Centralnego Bośni i Hercegowiny szacuje się, że PKB Sarajewa wynosi około 16,76 mld USD, co stanowi 37% całkowitego PKB Bośni i Hercegowiny[9].

Rolnictwo

Produkcja roślinna rozwinięta jest głównie na północy i w dolinach większych rzek. Wśród upraw przeważają m.in.: kukurydza, pszenica, jęczmień, owies, tytoń oraz len. Duże znaczenie ma sadownictwo w północnej części kraju oraz uprawa winorośli, oliwek, brzoskwiń w południowo-zachodniej Hercegowinie; w górach występuje wypas owiec[10].

Przemysł

Główna produkcja skupiona jest wokół stolicy kraju, Sarajewa. Obejmuje produkcję papierosów i wyrobów tytoniowych, mebli, części do samochodów i sprzętu komunikacyjnego. Sarajewo jest siedzibą kilku największych przedsiębiorstw, m.in. Bosnalijek, Energopetrol, Fabryka Tytoniu w Sarajewie i Sarajevska Pivara[5].

Transport

Turystyka

W regionie Sarajewa rozwinęła się silnie turystyka. W 2006 roku Sarajewo zajęło 43. miejsce w zestawieniu 50 „Najlepszych miast świata”, opublikowanym przez Lonely Planet. Turystyka sportów zimowych rozwija się od 1984 roku (w związku z organizacją w Sarajewie zimowych igrzysk olimpijskich)[11], zwłaszcza tras narciarskich w pobliżu gór: Bjelašnica, Igman, Jahorina, Trebević i Treskavica[12].

Liczba turystów wzrastała średnio o 24% rocznie w latach 1995–2000. W 2011 r. Bośnię i Hercegowinę odwiedziło 686 148 turystów i zamówiło 1 504 205 noclegów, co stanowi wzrost o 6,2% w porównaniu z 2010 rokiem. Z tej liczby 52,7% turystów przyjechało z zagranicy. Według szacunków Światowej Organizacji Turystyki, BiH będzie miała trzecią co do wielkości stopę wzrostu turystyki na świecie w latach 1995–2020[13].

Zasoby naturalne

Największe znaczenie w gospodarce Bośni i Hercegowiny mają: leśnictwo, górnictwo i energetyka[14]. Na terenie Bośni i Hercegowiny znajdują się eksploatowane złoża: rudy żelaza, węgla brunatnego, soli kamiennej, rud cynku i ołowiu oraz azbestu[2]. W 2001 roku wydobywano 75 000 t boksytów[10]. W północno-wschodniej Bośni i Hercegowinie znajduje się jeden z największych obszarów wydobywczych węgla brunatnego – Tuzla. Na obszarze znajduje się także kilka elektrowni, w tym największa w Bośni elektrownia Tuzla[15].

Handel zagraniczny

Łączna wartość eksportu i importu wynosi 86,9% PKB[16].

Eksportowane są przede wszystkim wyroby metalowe i przetwórstwa drzewnego oraz odzież. Import obejmuje głównie maszyny i wyposażenie, chemię, paliwa, żywność[3].

Głównymi kierunkami eksportowymi Bośni i Hercegowiny są: Niemcy, Włochy, Serbia, Austria i Słowenia (560 mln USD), a źródłami importu są: Serbia, Niemcy, Włochy, Chorwacja i Chiny[17].

Emisja gazów cieplarnianych

Łączna emisja równoważnika dwutlenku węgla z obszaru Bośni i Hercegowiny wyniosła w 1990 roku 31,775 Mt, z czego 24,559 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 5,502 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 25 163 kg. Po roku 1990 całkowita emisja spadała, szczególnie gwałtownie w 1994 roku. Po tym roku emisje zaczęły ponownie wzrastać, przez pierwsze dwa lata nieznacznie i w tym okresie emisja dwutlenku węgla osiągała podobny poziom, co emisja pozostałych gazów cieplarnianych. Od 1997 roku emisja dwutlenku węgla zaczęła rosnąć szybciej, a w drugiej dekadzie XXI w. jej wartość zaczęła przypominać tę z początku lat 90. XX w. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 27,436 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 7,831 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 647 kg. Przez cały czas główną branżą odpowiedzialną za tę emisję była energetyka, a na kolejnych miejscach w latach 90. była emisja z budynków i przemysłu, ale z czasem wzrósł udział transportu. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla zawsze stanowił większość, choć w latach 1994–1996 nie była przytłaczająca. Na drugim miejscu zawsze były emisje metanu, które w latach 1994–1996 również były mniejsze. Na trzecim miejscu w różnych okresach były emisje podtlenku azotu i gazów fluorowanych[18].

Przypisy

  1. a b Report for Selected Countries and Subjects, www.imf.org [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  2. a b c Bosnia and Herzegovina Economy 2020, CIA World Factbook, theodora.com [dostęp 2020-07-08].
  3. a b c d e f Bośnia i Hercegowina: Informator ekonomiczny, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2021-02-11].
  4. Presuda Karadžiću: Materijalna šteta u ratu u BiH 200 milijardi eura, Al Jazeera Balkans, 19 marca 2019 [dostęp 2019-04-08] (bośn.).
  5. a b Bosnia and Herzegovina, World Bank [dostęp 2019-04-08] (ang.).
  6. Country Commercial Guide | Embassy of the United States Bosnia & Herzegovina, web.archive.org, 18 października 2012 [dostęp 2019-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-18].
  7. Centralna banka Bosne i Hercegovine, www.cbbh.ba [dostęp 2019-04-08].
  8. Radovan Radovinović, Ivan Bertić, Atlas svijeta: Novi pogled na Zemlju (jezik: hrvatskom) (3. iz.). Zagreb: Sveučilišna naklada Liber.
  9. UNECE Homepage, www.unece.org [dostęp 2019-04-08].
  10. a b Bośnia i Hercegowina. Gospodarka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-04-08].
  11. Muhammed Kürşad Özlen, Mersid Poturak, Tourism in Bosnia and Herzegovina, „Global Business and Economics Research Journal”, luty 2013, ISSN 2302-4593 [dostęp 2021-02-16] (ang.).
  12. Mountains, Visit Sarajevo [dostęp 2021-02-16] (ang.).
  13. Overview, World Bank [dostęp 2019-04-08] (ang.).
  14. Europe :: Bosnia and Herzegovina – The World Factbook – Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2019-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-15].
  15. Coal-Fired Plants in Bosnia & Montenegro (ang.).
  16. Bosnia and Herzegovina Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption, www.heritage.org [dostęp 2019-04-08] (ang.).
  17. OEC – Bosnia and Herzegovina (BIH) Exports, Imports, and Trade Partners, atlas.media.mit.edu [dostęp 2019-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-26] (ang.).
  18. Bosnia and Herzegovina, [w:] F. Monforti-Ferrario i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 61, DOI10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

Media użyte na tej stronie

LocationEurope.png
World map depicting Europe.
Real GDP growth rates RS & FBH.png
Autor: Слободни умјетник, Licencja: CC BY-SA 4.0
GDP in Republic of Srpska and Federation of Bosnia and Herzegovina, annual change in volume 2006 - 2014