Gough Whitlam

Gough Whitlam
Pełne imię i nazwisko	Edward Gough Whitlam
Data i miejsce urodzenia	11 lipca 1916 Melbourne
Data i miejsce śmierci	21 października 2014 Sydney
Premier Australii
Okres	od 5 grudnia 1972 do 11 listopada 1975
Przynależność polityczna	Australijska Partia Pracy
Poprzednik	William McMahon
Następca	Malcolm Fraser
Odznaczenia

Edward Gough Whitlam (ur. 11 lipca 1916 w Melbourne, zm. 21 października 2014 w Sydney) – australijski prawnik, polityk, dwudziesty pierwszy premier Australii.

Życiorys

Młodość

Urodzony w Melbourne uczęszczał do szkół w Sydney (Knox Grammar School) i Canberra (Canberra Grammar School). Ojciec Whitlama był wysokim urzędnikiem państwowym (Australian Government Solicitor) specjalizującym się w kwestiach praw człowieka i miał bardzo duży wpływ na poglądy swojego syna. Przed wybuchem II wojny światowej Whitlam rozpoczął studia prawnicze, w czasie wojny służył jako nawigator w 13 Dywizjonie Royal Australia Air Force, po wojnie ukończył studia i w 1947 został przyjęty do Rady Adwokackiej Nowej Południowej Walii.

22 kwietnia 1942 ożenił się z Margaret Dovey, z którą miał czworo dzieci.

Kariera polityczna

W opozycji

W 1945 wstąpił do Australijskiej Partii Pracy (ALP). W 1950 nieskutecznie kandydował w wyborach do parlamentu stanowego Nowej Południowej Walii, ale dwa lata później został wybrany do Izby Reprezentantów Australii w wyborach uzupełniających. Whitlam był znakomitym mówcą, znanym z elokwencji i poczucia humoru, był jednym z niewielu ówczesnych posłów ALP, którzy mogli się zmierzyć z liberalnym premierem Australii Robertem Menziesem.

W latach 50. i 60. polityka australijska zdominowana była przez partię Liberalną, Menzies sprawował funkcję premiera nieprzerwanie w latach 1949–1966, a po jego zejściu ze sceny politycznej w 1966 następny lider liberałów Harold Holt wygrał kolejne wybory parlamentarne. W tym czasie ALP była targana przez wewnętrzne spory i dopiero kiedy Whitlam został szefem partii w 1967 roku, partii udało się powrócić na scenę polityczną.

Whitlam przeprowadził szereg wewnętrznych reform partyjnych i w zdecydowany sposób zmienił image i politykę partii, pod jego kierownictwem ALP stała się bardzo progresywną, liberalną „partią środka” (wbrew swojej nazwie Australijska Partia Liberalna jest partią prawicową i konserwatywną), która po raz pierwszy zaczęła się cieszyć poparciem australijskiej klasy średniej. Whitlam był jednym z pierwszych australijskich polityków, którzy potrafili używać telewizji jako narzędzia do prowadzenia walki politycznej szczególnie po tajemniczej śmierci Holta w 1967 roku, kiedy szefami partii Liberalnej zostali na krótko John Gorton i William McMahon, a charyzma i styl Whitlama pozwalała górować mu nad jego przeciwnikami w debatach telewizyjnych.

Premier Australii

W 1972 pod kierownictwem Whitlama Partia Pracy wygrała pierwsze wybory parlamentarne od ponad 23 lat. Tradycyjnie w wyborach australijskich nowy rząd zostaje zaprzysiężony przez gubernatora generalnego dopiero po ogłoszeniu oficjalnych wyników, ale zanim ogłoszono oficjalne wyniki wyborów Whitlam i jego zastępca Lance Barnard zostali zaprzysiężeni jako dwuosobowy rząd.

Mimo że ALP miała całkowitą większość w Izbie Reprezentantów, Senat był podzielony pomiędzy 3 inne partie, przez co rząd Whitlama nie był w stanie przeprowadzić części planowanych reform (m.in. wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wprowadzenie bezpłatnego szkolnictwa wyższego i innych), które były blokowane w Senacie. Powtórne odrzucenie przez Senat sześciu ustaw stworzyło sytuację tzw. „double dissolution”, pozwalającą na natychmiastowe rozwiązania całego parlamentu i nowe wybory do jego obu izb, Whitlam nie zdecydował się jednak na takie rozwiązanie. Zamiast tego zaproponował jednemu z opozycyjnych senatorów Vince’owi Gairowi funkcję ambasadora w Irlandii, licząc na to, że w wyborach uzupełniających zwycięży kandydat laburzystowski, zapewniając tej partii potrzebną przewagę w Senacie. Manewr Whitlama nie powiódł się, a „Gair affair” została przyjęta w Australii bardzo negatywnie.

W 1975 w wyniku kryzysu konstytucyjnego Whitlam został zdymisjonowany z funkcji premiera przez Gubernatora Generalnego Johna Kerra. Z tego okresu pochodzi najbardziej znany bon mot australijskiej polityki, po otrzymaniu wiadomości o tym, że jego rząd został zdymisjonowany, Whitlam, stojąc na schodach Old Parliament House w Canberze, powiedział: „Ladies and gentlemen, well may we say 'God Save the Queen’, because nothing will save the Governor-General.” (Panie i panowie, powiedzmy „Boże chroń królową”, bo nic nie jest już w stanie uchronić Gubernatora Generalnego).

Późniejsze życie

Whitlam kierował ALP do 1977 roku, kiedy to zastąpił go Bill Hayden. W 1978 zrezygnował z mandatu parlamentarnego, po czym przez kilka lat pracował na różnych uczelniach. W latach 1983–1986 był stałym przedstawicielem Australii przy UNESCO w Paryżu. W późniejszych latach pozostał znanym działaczem społecznym, zaangażowanym w takie kwestie jak rozwój stosunków australijsko-chińskich czy kandydatura Sydney na gospodarza igrzysk olimpijskich w 2000 roku. W czasie kampanii przedreferendalnej w 1999 był zdecydowanym zwolennikiem wprowadzenia w Australii republiki.

Od 2007 przebywał w domu opieki dla osób starszych, choć nawet stamtąd, dopóki tylko zdrowie pozwalało, regularnie odwiedzał swoje biuro. W 2009 przekroczył wiek, w którym zmarł Frank Forde, tym samym stając się najdłużej żyjącym byłym premierem Australii w historii.

Śmierć i uroczystości żałobne

Uroczystość żałobna w ratuszu w Sydney

Whitlam zmarł nad ranem w dniu 21 października 2014 roku, w wieku 98 lat. Jego ciało zostało skremowane, zaś związana z tym uroczystość miała, na życzenie rodziny, charakter ściśle prywatny. 5 listopada 2014 w ratuszu w Sydney odbyły się oficjalne, publiczne uroczystości żałobne. Zgodnie z życzeniem samego Whitlama, ważną część stanowiły wykonania utworów muzyki klasycznej, które wybrał sam zmarły. W ceremonii wzięli udział m.in. wszyscy żyjący byli premierzy Australii, a także aktualne najwyższe władze państwowe.

Upamiętnienie

Jego nazwiskiem nazwano okręg wyborczy w Nowej Południowej Walii^[1].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Biografia na stronie Archiwum Narodowego Australii (en) [dostęp 2008-08-16]

Premierzy Australii XX wiek Edmund Barton Alfred Deakin Chris Watson George Reid Andrew Fisher Joseph Cook Billy Hughes Stanley Bruce James Scullin Joseph Lyons Earle Page Robert Menzies Arthur Fadden John Curtin Frank Forde Ben Chifley Harold Holt John McEwen John Gorton William McMahon Gough Whitlam Malcolm Fraser Bob Hawke Paul Keating John Howard XXI wiek John Howard Kevin Rudd Julia Gillard Tony Abbott Malcolm Turnbull Scott Morrison