Granat (minerał)

Granaty

Granat
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny
Twardość w skali Mohsa	7 – 7,5
Przełam	nierówny, muszlowy
Łupliwość	niewyraźna według <110>
Układ krystalograficzny	regularny krystalizacja najczęściej w postaci 12-ścianu rombowego <110>, 24-ścianu deltoidowego <211> lub tworzą osobniki, na których przeważają te postacie proste. Pospolite są osobniki ksenomorficzne.
Właściwości optyczne
Barwa	W grupie granatów można napotkać wszystkie odcienie barw z wyjątkiem niebieskiej[1]. Najczęściej spotykanymi są odcienie od barwy pomarańczowoczerwonej do fioletowoczerwonej (zwykle kojarzone z piropem i almandynem).
Rysa	biała
Połysk	szklisty, tłusty
Inne	optycznie izotropowe, u niektórych anomalna dwójłomność
Dodatkowe dane
Szczególne własności	odmiany bogate w magnez wykazują magnetyzm, na ogół bardzo odporne na działanie czynników chemicznych i atmosferyliów.

Granat almandyn

Granaty – grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Tworzą ją izostrukturalne i (przeważnie) izomorficzne krzemiany wyspowe.

Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa granatus = granat, owoc granatu, co wskazuje na podobieństwo kamieni do ziaren owocu granatu.

Jest to bardzo powszechna w przyrodzie grupa krzemianów. Tworzy zwykle kryształy mieszane o podobnej strukturze i ogólnym wzorze chemicznym X₃Y₂(SiO₄)₃, gdzie:

X oznacza wapń, magnez, dwuwartościowe żelazo lub mangan;

Y oznacza glin, trójwartościowe żelazo, chrom, tytan, cyrkon, wanad.

Krystalizują w klasie 48-ścianu.

Chemizm niektórych granatów

• almandyn – Fe₃Al₂[SiO₄]₃
• andradyt – Ca₃Fe₂[SiO₄]₃
• grossular – Ca₃Al₂[SiO₄]₃
• pirop – Mg₃Al₂[SiO₄]₃
• spessartyn – Mn₃Al₂[SiO₄]₃
• uwarowit – Ca₃Cr₂[SiO₄]₃

Granaty bardzo często tworzą między sobą kryształy mieszane, stąd tak duże ich zróżnicowanie. Część granatów wykazuje też znaczne zawartości sodu, itru i tytanu.

Odmiany

Ze względu na skład chemiczny dzielą się na

• glinowe – pirop, grossular, hessonit, spessartyn, almandyn, rodolit;
• żelazowe – andradyt: (melanit, schorlomit, ivaaryt, demantoid, majoryt, calderyt);
• chromowe – uwarowit, knorringit, henleit;
• wanadowe – goldmanit, (yamatoit);
• cyrkonowe – (kimzeyit);

a także magnezowe, manganowe i wapniowe.

Do rzadkich odmian zaliczają się goldmanit, hydrogrossular, kimzeyit, knorringit i majoryt.

Granaty magnezowe, żelazowe i manganowe określane są w łączną nazwą piralspit, a odmiany wapniowe – ugrandyt. Skrócone nazwy pochodzą od pierwszych sylab ich głównych przedstawicieli.

Sposób występowania

Wszystkie krystalizują w układzie regularnym – najbardziej rozpowszechniona jest postać dwunastościanów rombowych i dwudziestoczterościanów deltoidowych. Tworzą skupienia ziarniste, zbite, i naskorupienia. Są przezroczyste, przeświecające. Niektóre kryształy wykazują specjalne efekty optyczne: asteryzm, efekt kociego oka. Część zmienia barwę w zależności od rodzaju oświetlenia. Są kruche, ale stosunkowo twarde. Skrajne ogniwa granatów rzadko występują w przyrodzie, a przeważnie tworzą one różne izomorficzne roztwory stałe.

Występowanie

Granaty są grupą minerałów charakterystyczną dla skał metamorficznych: gnejsów, łupków mikowych – tworząc niekiedy prawie że monomineralne skały granatowe, zmetamorfizowanych wapieni i dolomitów (skarnów). Wchodzą również w skład skał magmowych. Rozpowszechnione wśród utworów kontaktowych. Należą do najczęściej spotykanych minerałów ciężkich klastycznych skał osadowych – piaskowców, arkoz itp. W szczególnych warunkach geologicznych ulegają one koncentracji, np. wśród piasków plażowych. Luźne wykształcenia granatów w postaci cienkich smug znane są z bałtyckich plaż, gdzie zwykle towarzyszy im ilmenit, oraz cyrkon.

Miejsca występowania: RPA – typowy "produkt odpadowy" przy eksploatacji diamentów; Czechy – Żulova, Vápenná k. Jesionika, Uście nad Łabą; Brazylia; Indie; Madagaskar; Norwegia – największe kryształy granatu (największy okaz miał średnicę 2,5 m i wagę 37 ton); USA – stan Nowy Jork (największy kryształ miał masę 1500 kg), Arizona (topazolity); kraje byłego ZSRR.

Polska – Masyw Śnieżnika, Góry Sowie, Karkonosze, Góry Izerskie, Pogórze Izerskie.

Zastosowanie

• znajdują zastosowanie jako materiał ścierny,
• należą do wysoko cenionych kamieni kolekcjonerskich
• ładne i czyste kamienie bywają stosowane do wyrobu biżuterii i ozdób

Zobacz też

• krzemiany wyspowe
• YAG

Przypisy

Bibliografia

• W.Szumann: Kamienie szlachetne i ozdobne.
• N.Sobczak: Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych.
• Rupert Hochleitner: Minerały i kryształy. Określanie minerałów według barwy rysy. Warszawa: Muza S.A, 1994. ISBN 83-7079-281-2.
• K. Maślankiewicz: Kamienie szlachetne.
• C. Hall: Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne.
• Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.
• A. Bolewski: Mineralogia Szczegółowa.