Gregory Peck

Gregory Peck

Gregory Peck (1948)
Imię i nazwisko	Eldred Gregory Peck
Data i miejsce urodzenia	5 kwietnia 1916 San Diego
Data i miejsce śmierci	12 czerwca 2003 Los Angeles
Zawód	aktor
Współmałżonek	• Greta Kukkonen (1942–1955; rozwód) • Veronique Peck (1955–2003; jego śmierć)
Lata aktywności	1938–2000
Odznaczenia
Strona internetowa

Gregory Peck (wym. [ˈgrɛgəri pɛk], właśc. Eldred Gregory Peck; ur. 5 kwietnia 1916 w San Diego, zm. 12 czerwca 2003 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i teatralny, działacz społeczny oraz humanitarysta. Jedna z największych legend w historii amerykańskiego kina. Gwiazda i ikona okresu „Złotej Ery Hollywood”. W 1999 American Film Institute sklasyfikował jego nazwisko na 12. miejscu w rankingu „największych aktorów wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)^[a][1].

Peck rozpoczął karierę sceniczną występując między innymi na Broadwayu na początku lat 40. XX wieku. W 1944 zadebiutował na dużym ekranie pierwszoplanową rolą w dramacie wojennym Dni chwały. We wczesnych latach stworzył charakterystyczny dla siebie typ poważnego bohatera przywiązanego do wartości moralnych, odznaczającego się wytrwałością i inteligencją – Klucze królestwa (1944), Dżentelmeńska umowa (1947) – portretując go najczęściej w trakcie trwania kariery. Przekrój jego dorobku stanowiły także kreacje postaci o bardziej skomplikowanej osobowości, nastawionej na większy dramatyzm i warstwę psychologiczną (Urzeczona; 1945), cechujących się bezwzględnością oraz żądzą zemsty (Pojedynek w słońcu; 1946, Moby Dick; 1956), czy też lżejsze role w odmiennych gatunkowo filmach (Rzymskie wakacje; 1953, Żona modna; 1957). Dzięki współpracy z Henrym Kingiem i Williamem Wylerem Peck stworzył pamiętne kreacje w westernach Jim Ringo (1950) oraz Biały Kanion (1958). Za rolę prawnika Atticusa Fincha w dramacie obyczajowym Zabić drozda (1962) został uhonorowany nagrodą Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszego aktora pierwszoplanowego, do której w trakcie kariery łącznie był nominowany pięciokrotnie. Poza aktorstwem Peck działał w organizacjach filmowych; w latach 1967–1970 pełnił funkcję przewodniczącego Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej. Był także jednym ze współzałożycieli American Film Institute. W 1969 został odznaczony przez prezydenta Lyndona B. Johnsona Medalem Wolności. W 1998 uhonorowany z rąk prezydenta Billa Clintona Narodowym Medalem Sztuki.

Do innych znanych filmów w dorobku Pecka należą: Roczniak (1946), Akt oskarżenia (1947), Z jasnego nieba (1949), Działa Navarony (1961), Przylądek strachu (1962), Jak zdobywano Dziki Zachód (1962), Omen (1976) i Chłopcy z Brazylii (1978). Wystąpił w 55 filmach fabularnych.

Życiorys

Rodzina i młodość

Dwuletni Peck ze swoją matką Bernice Mae „Bunny” Ayers (1918)

Eldred Gregory Peck urodził się 5 kwietnia 1916 w La Jolla, dzielnicy San Diego w stanie Kalifornia^[b][3][4]. Jego ojciec – Gregory Pearl Peck (1886–1962) – urodzony w Rochester w stanie Nowy Jork, był aptekarzem i farmaceutą angielsko-irlandzkiego pochodzenia^[3][5]. Po ukończeniu Uniwersytetu Michigan otworzył jedyną aptekę w La Jolla^[c]. Pracując tam, zyskał przydomek „Doc”^[6][7]. Był dobrze zbudowany, udzielał się jako kapitan w lokalnej drużynie baseballowej^[7]. Okres dzieciństwa i lata młodości spędził na rodzinnej farmie w Irlandii, do której niespełna rok po narodzinach zabrała go matka Catherine Ashe (1864–1928), gdy jego ojciec Samuel Peck (1865–1887) zmarł na błonicę^[8][9]. Ashe wyemigrowała do Ameryki w 1884 w wieku 20 lat. Pochodziła z Annascaul, miasteczka położonego na półwyspie Dingle w hrabstwie Kerry, gdzie jej ojciec John był rolnikiem^[9]. Matka Pecka, Bernice Mae „Bunny” Ayers (1894–1992), urodzona w Saint Louis w stanie Missouri, miała sześcioro starszego rodzeństwa; dwie siostry i czterech braci^[10]. Przed przybyciem do La Jolla pracowała jako operatorka telefoniczna^[d][11]. Miała angielsko-szkockie korzenie^[3]. Jej ojciec, John Daggett Ayres (1846–1912), był kapitanem łodzi rzecznych, które przemierzały rzeki Missisipi i Missouri w XIX wieku^[10]. Matka Katherine „Kate” Elizabeth Ayres (z domu Forse; 1853–1942), urodziła się w Pittsburghu w stanie Pensylwania^[10]. Rodzice Pecka pobrali się 4 czerwca 1915 w St. Louis Cathedral^[10]. Przyszły aktor wychowywał się w wierze katolickiej^[3]. Imię Eldred wybrała mu matka, która znalazła je w książce telefonicznej^[e][2][12]. Ze strony ojca był spokrewniony z Thomasem Ashem, uczestnikiem powstania wielkanocnego^[9].

Po trzech latach separacji rodzice Pecka rozwiedli się 30 lipca 1922^[11]. Wyjechał z matką do Saint Louis, gdzie – aby wspomóc ją finansowo – podejmował się różnych dorywczych prac; zarabiał m.in. czyszcząc buty miejscowym subiektom^[13], handlując gazetami na rogu ulicy^[14] i sprzedając lemoniadę graczom pokera w internacie^[15]. Po powrocie do Kalifornii matka znalazła zatrudnienie w San Francisco, a następnie w Los Angeles^[6], zaś Peck przez trzy lata mieszkał z babką „Kate” Ayres w małym domku przy 7453 High Avenue^[16], która go wychowywała i regularnie zabierała do kina^[17]. „Chodziliśmy na filmy dwa lub trzy razy w tygodniu. Lubiłem Hoot Gibsona i Toma Mixa… Ale ten którego zapamiętałem najbardziej to Lon Chaney w Upiorze w operze [1925]. Dostałem gęsiej skórki, a moje włosy stały dęba” – wspominał^[6].

Uczęszczał do La Jolla Elementary School, mieszczącej się przy skrzyżowaniu Gerard i Marine^[18]. Miał psa imieniem Bud^[19], który odprowadzał go do szkoły^[16]. Był odwiedzany w czwartki przez swoją matkę i ojca, pracującego na nocnej zmianie w aptece w San Diego^[6]. Latem zabierał syna na wycieczki do Parku Narodowego Yellowstone i Yosemite oraz kemping i łowienie ryb na Catalina Island^[20][21]. Według biografa Gerarda Molyneauxa kluczową rolę w młodości Pecka odegrała Ayers i wujek Charlie Rannells, którzy „dostarczali mu poczucie troski rodzinnej i pozwalali w pełni korzystać z dziecięcej swobody”^[6].

Edukacja i praca

Gregory Peck (po prawej) z ojcem w La Jolla (początek lat 30.)

Aby zapewnić mu bardziej stabilne otoczenie w okresie dorastania^[22], Peck w wieku 10 lat został wysłany przez rodziców do katolickiej szkoły St. John’s Military Academy z internatem w Los Angeles, prowadzonej przez irlandzki zakon Sióstr Miłosierdzia^[23][24]. Jak wspominał: „Może moja matka i ojciec zdecydowali, że miałem za dużo zabawy w La Jolla, albo uznali, że potrzebowałem dyscypliny”^[24]. W wieku 13 lat został mianowany kapitanem korpusu kadetów tamtejszej placówki^[25]. Niecierpliwie wyczekiwał końca każdego miesiąca, gdy uczniowie mogli przyjechać na weekend do domu^[26].

W 1931 powrócił do San Diego, gdzie zamieszkał z ojcem i przez trzy lata uczęszczał do San Diego High School^[27]. Po jej ukończeniu zapisał się na jeden semestr na Uniwersytet Stanowy w San Diego^[25], odbywając pierwsze kursy z teatru i sztuki oratorskiej. Wspierał bractwo ochrony środowiska Epsilon Eta^[25] oraz studiował literaturę i matematykę^[28].

W 1934 dostał pracę w Union Oil Company, zaczynając jako dozorca i stróż nocny. Z czasem został awansowany na stanowisko kierowcy transportującego benzynę na stacje firmy w rejonie San Diego^[29]. Zarabiał 125 dolarów miesięcznie. Za zaoszczędzone pieniądze kupił swój pierwszy samochód – niebieski model terenowego Forda^[29]. Mając ambicje zostania lekarzem, Peck zapisał się w 1937 na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley^[f], jednak po roku zmienił kierunek na filologię angielską^[31]. Z uwagi na swoje warunki fizyczne (1,91 cm wzrostu) brał czynny udział w zawodach uniwersyteckiej drużyny wioślarskiej^[28]. Jego czesne wynosiło 26 dolarów rocznie. Będąc w trudnej sytuacji materialnej, podjął się pracy pomocnika w kuchni dla bractwa studenckiego Gamma Phi Beta w zamian za posiłki^[28].

Studiując w Berkeley, Peck został zachęcony przez trenera sztuki aktorskiej, który dostrzegł w nim potencjał dla studenckiego teatru. Zatrudniony przez dyrektora uniwersyteckiego Little Theater, Edwina Duerra, wystąpił w pięciu spektaklach podczas ostatniego roku nauki^[g][33]. W jednym z wywiadów przyznał, że „to było jedno z najważniejszych doświadczeń w moim życiu. Berkeley mnie obudziło do życia i uczyniło ze mnie człowieka”^[34]. Tytuł licencjata Uniwersytetu Kalifornijskiego otrzymał z opóźnieniem, bo dopiero w 1941^[35].

Lata 40.

Neighborhood Playhouse School of the Theatre

Dawna siedziba Neighborhood Playhouse School of the Theatre, gdzie Peck uczęszczał w latach 1939–1941

Po zdaniu egzaminu końcowego, wczesnym latem 1939 wyruszył pociągiem do Nowego Jorku^[36][37]. Na miejscu drogą urzędową zdecydował się zmienić imię Eldred na Gregory^[12][38]. Dzięki listowi polecającemu swojego ojczyma do jednego ze znajomych, Peck dostał pracę naganiacza podczas Wystawy Światowej w Nowym Jorku^[h][36]. Pracował od południa do północy przez dwanaście godzin, z półgodzinnymi przerwami. Z obawy o swój głos, po miesiącu zrezygnował i postanowił poszukać innego zajęcia^[39].

24 lipca dowiedział się, że został przyjęty na pierwszy rok nauki w prestiżowej Neighborhood Playhouse School of the Theatre^[39], specjalizującej się w nauce metodą Sanforda Meisnera^[40]. Ponieważ rok akademicki rozpoczynał się 3 października, Peck był zmuszony do znalezienia pracy dającej stały dochód. Został oprowadzaczem po Radio City Music Hall w Rockefeller Center^[39][41]. Tygodniowo zarabiał około 54 dolarów^[39]. Studiując w Neighborhood Playhouse School of the Theatre, przyszły aktor doznał urazu kręgosłupa podczas pobierania nauki tańca i ruchu u choreograf Marthy Graham^[42][43]. Z tego powodu otrzymał kategorię 4-F, przez co został zwolniony ze służby i nie brał udziału w II wojnie światowej^[i][44]. Przedstawiciele studia 20th Century Fox twierdzili w późniejszym czasie, że uraz pochodził z czasów studenckich, gdy aktor występował w drużynie wioślarskiej. Peck próbował prostować tę informację przez wiele lat mówiąc, że „widocznie Hollywood nie uważało lekcji tańca za coś wystarczająco męskiego”^[45]. Podczas nauki otrzymał od władz uczelni stypendium, dzięki czemu nie musiał opłacać czesnego. Wynajął za kwotę 6 dolarów mały pokój przy zachodniej części 54th Street na Manhattanie^[44]. Z powodu początkowego braku zleceń, borykał się z problemami finansowymi, pozwalającymi na opłacenie czynszu, kupienie jedzenia i ubrań^[44]. Podjął pracę – za 25 dolarów tygodniowo – modela dla katalogu Montgomery Ward^[44], reklamując garnitury i stroje do tenisa^[46].

Początki kariery scenicznej i filmowej

Jane Cowl i Gregory Peck w spektaklu Punch and Julia (1942)

Latem 1940 został wybrany do pracy w Barter Theatre w Abingdon w stanie Wirginia, którego kierownikiem i właścicielem był w owym czasie Robert Porterfield^[43]. Pomagał przewożąc ciężarówką rekwizyty i sprzęt oświetleniowy do komedii Button, Button^[43]. Gdy jeden z aktorów rozchorował się, Peck wystąpił w zastępstwie, pomimo nieznajomości większości tekstu^[j][47]. Znajdując się w trudnej sytuacji materialnej, wykorzystał zapas twarogu i szpinaku udostępnionego przez teatr^[48] oraz zagrał w czternastu sztukach podczas letniego sezonu, m.in. w On Earth As It Is, Family Portrait i dramacie Edward II Christophera Marlowe’a^[48][49]. 30 czerwca został przyjęty na ostatni rok nauki w Neighborhood Playhouse School of the Theatre, co było dużym wyróżnieniem, ponieważ jedynie połowa studentów z pierwszego semestru została poproszona o powrót. Odnowiono także jego stypendium^[47].

Wczesną wiosną 1941, Peck został dostrzeżony przez przedstawicielkę producenta Davida O. Selznicka Kay B. Barrett, która zorganizowała dla niego zdjęcia próbne w Fox Studios przy Dziesiątej Alei i 57th Street na Manhattanie. Dostał do odegrania dwie krótkie sceny z filmów Młode serca (1938, reż. Richard Wallace) i This Above All (1942, reż. Anatole Litvak)^[50]. Selznick wyraził negatywną opinię w notatce do swojej przedstawicielki^[51]. Po ukończeniu nauki w Neighborhood Playhouse School of the Theatre, Peck dołączył do trupy Meisnera, w której występowała Jean Muir^[52]. Został zaangażowany do niewielkiej roli w sztuce The Male Animal, grając u boku José Ferrera i Uty Hagen^[52]. Mimo że spektakle z jego udziałem były grane nie dłużej jak miesiąc, to występ Pecka w musicalu Captain Jinks of the Horse Marines spodobał się Maynardowi Morrisowi z biura Lelanda Haywarda, który został jego agentem^[52]. Gdy nie miał pieniędzy na opłacenie czynszu, zamykał swoje rzeczy w szafce na Grand Central Terminal i sypiał na ławce w Central Parku^[k][41][54].

Gregory Peck i Lowell Gilmore w scenie z filmu Dni chwały (1944)

Gregory Peck i Tamara Toumanova w filmie Dni chwały (1944)

Gregory Peck na fotosie z filmu Klucze królestwa (1944)

Kariera sceniczna Pecka rozpoczęła się jesienią 1941, gdy zaczął regularnie występować na deskach nowojorskich teatrów^[55], m.in. w roli sekretarza w wyprodukowanym przez Katharine Cornell przedstawieniu The Doctor’s Dilemma, pióra irlandzkiego dramaturga i prozaika George’a Bernarda Shawa^[53][56], zarabiając 50 dolarów tygodniowo^[57]. Premiera sztuki odbyła się 8 września w Forrest Theatre w Filadelfii na trzy miesiące przed atakiem na Pearl Harbor, wobec czego wiadomości o utalentowanym aktorze zostały zepchnięte na dalszy plan^[58]. W 1942 zadebiutował na deskach Broadwayu, grając główne role w sztukach The Morning Star z Jill Esmond^[59] w reżyserii dramaturga Emlyna Williamsa^[60] oraz The Willow and I Johna Patricka wraz z Edwardem Pawleyem^[61]. Krytycy pochlebnie wyrażali się o grze Pecka, podkreślając przy tym jego „znaczne umiejętności”^[55]. Willela Waldorf z „New York Posta” napisała o nim, że jest „ogromnie przymilny” natomiast Burns Mantle z „Daily News” pochwalił aktora za „opanowanie, dobry wygląd, wspaniały głos i przekonującą sympatię”^[61]. Za namową swoich agentów, Lelanda Haywarda i Maynarda Morrisa, udał się do Hollywood by spotkać się z tamtejszym kierownictwem, które wyrażało zainteresowanie jego osobą^[62].

W 1944 wystąpił na dużym ekranie w roli Vladimira, charyzmatycznego przywódcy partyzantów, w propagandowym dramacie wojennym Dni chwały studia RKO Pictures w reżyserii Jacques’a Tourneura^[63]. Jak sam wspominał, z tego czasu zapamiętał słowa reżysera powtarzającego: „mów normalnie Greg”. Odnosiło się to do sytuacji, gdy młody aktor pracując w teatrze, był szkolony przez Guthrie’a McClintica by głośno mówić i wyraźnie akcentować^[64]. Peck w głównej roli partnerował Tamarze Toumanovej, rosyjskiej baletnicy^[65]. Archer Winsten z „New York Posta” wyrażał uznanie dla odtwórców głównych ról, a część krytyków porównywała aktora do Gary’ego Coopera^[66].

Następnym filmem Pecka była ekranizacja powieści Archibalda Josepha Cronina z 1941, Klucze królestwa (reż. John Stahl), opowiadająca historię szkockiego księdza Francisa Chisholma, który przybywa do ogarniętych wojną domową Chin^[67]. Do głównej roli męskiej przesłuchano ponad 40 aktorów. Producent Darryl F. Zanuck zdecydował się powierzyć pierwszoplanową rolę Peckowi po zobaczeniu go w Dniach chwały^[67]. Aktor podpisał ze studiem 20th Century Fox kontrakt opiewający na zarobki rzędu 750 dolarów na tydzień^[67]. Tygodnik „Life” wyrażał pozytywną opinię o samym filmie, jak i grze Pecka, pisząc, że „odtwarza on sagę zniechęcenia i wiary ojca Chisholma z piękną szczerością i powściągliwością”^[68]. Za kreację księdza Chisholma został nominowany do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszego aktora pierwszoplanowego^[69]. Uzyskawszy szerszy rozgłos, Billy Wilder rozważał zaangażowanie go, m.in. obok Alana Ladda, Jamesa Cagneya i Spencera Tracy’ego, do głównej roli agenta ubezpieczeniowego Waltera Neffa (Fred MacMurray) w kryminale noir Podwójne ubezpieczenie (1944)^[70].

Kariera w Hollywood

Greer Garson i Gregory Peck w filmie Dolina decyzji (1945)

Po zebraniu pochlebnych recenzji za występy teatralne Peck został zaproszony przez Louisa B. Mayera, producenta i współzałożyciela Metro-Goldwyn-Mayer, do biura w Culver Studios^[71], gdzie zaproponowano mu siedmioletni kontrakt, na mocy którego miał zagrać w czterech filmach i otrzymać 750 dolarów za pierwszy, 45 tys. dolarów za drugi, 55 tys. dolarów za trzeci oraz 65 tys. dolarów za czwarty^[72]. Aktor odmówił, obawiając się długości trwania umowy^[62][71]. Za sprawą Susan Hayward Mayer, Selznick i Zanuck ponownie przystąpili do negocjacji. Ich wynikiem była zgoda na podpisanie umowy, na mocy której Peck mógł wystąpić w czterech filmach różnych wytwórni^[72]. Dzięki temu stał się pierwszym aktorem, który kontraktem zagwarantował sobie możliwość grania w filmach bez konieczności wiązania się na stałe lub dłuższy czas z konkretnym studiem. Trend ten kontynuowali w późniejszych latach m.in. Burt Lancaster, Charlton Heston i Kirk Douglas^[72]. W ramach podziękowań Peck wspomógł finansowo wystawianą na Broadwayu sztukę Hayward A Bell for Adano, która spotkała się z przychylnym przyjęciem^[72].

Pierwszą produkcją dla MGM, w której wystąpił wraz z laureatką nagrody Akademii Filmowej Greer Garson, był melodramat Dolina decyzji (reż. Tay Garnett), zrealizowany na podstawie powieści Marci Davenport^[73]. Fabuła filmu koncentrowała się na irlandzkiej emigrantce Mary Rafferty (Garson), dziewczynie pochodzącej z ubogiej robotniczej rodziny, która mimo sprzeciwu swojego ojca (Lionel Barrymore), podejmuje pracę pokojówki u rodziny Scottów, właścicieli huty^[74]. Początkowo do głównej roli męskiej był przymierzany John Hodiak, jednak jego kandydatura została odrzucona^[75]. Pozytywny odbiór filmu zrodził pomysł adaptacji radiowej z udziałem Pecka, transmitowanej w dniu 14 stycznia 1946 w audycji Lux Radio Theatre w CBS Radio^[76]. Kreacja Paula Scotta przyniosła aktorowi nagrodę Gold Medal Award, przyznawaną przez magazyn „Photoplay”^[77]. Bosley Crowther z „The New York Timesa” zaznaczał, że „Gregory Peck jest łagodnie imponujący jako najlepszy z chłopców Scottów”^[78]. W ocenie tygodnika „Variety”, aktor miał „osobowość i zdolność do kierowania i utrzymywania uwagi w każdej scenie”^[79].

Urzeczona

Gregory Peck i Ingrid Bergman na fotosie z filmu Urzeczona (1945)

Producent David O. Selznick, który we wczesnych latach wyśmiał aktora na castingu do jednej z produkcji twierdząc, że ten „nie jest kandydatem na amanta, bo boi się własnego cienia”^[80], zaoferował Peckowi rolę cierpiącego na psychozę, powiązaną z amnezją, doktora Anthony’ego Edwardesa u Alfreda Hitchcocka w psychologicznym dreszczowcu noir Urzeczona, pomimo że początkowo do głównych ról byli rozpatrywani Joseph Cotten i Paul Lukas^[81]. Aktor, nauczony korzystania z metody Stanisławskiego^[82], w trakcie realizacji uskarżał się na brak jakichkolwiek wskazówek gry od angielskiego reżysera^[83][84]. W wyniku frustracji i niezrozumienia metodologii pracy Hitchcocka, często popełniał błędy, przez co konieczne było nagrywanie dubli^[83]. Mimo tego podkreślał, że reżyser wykazywał się łaskawością i życzliwością^[83]. Peckowi w głównej roli żeńskiej partnerowała Ingrid Bergman, z którą aktor wdał się w krótkotrwały romans. W rozmowie z Bradem Darrachem dla magazynu „People” z 1987 przyznał: „Ja byłem młody, ona była młoda. Przez wiele tygodni pracy nad filmem byliśmy niemal nierozłączni. Naprawdę ją kochałem i myślę, że na tym powinienem zakończyć”^[85].

Film okazał się sukcesem komercyjnym, przynosząc 7 milionów dolarów zysku w box offisie, stając się najbardziej dochodową produkcją w dotychczasowym dorobku Hitchcocka^[86]. Bosley Crowther pisał na łamach „The New York Timesa”: „Występ Pecka jest powściągliwy i wyrafinowany, właściwy w stosunku do znakomitej roli panny Bergman”^[87]. Z kolei „Variety” uważał, że aktor „radzi sobie ze scenami suspensowymi z wielką umiejętnością oraz ma jedną z najlepszych ról na ekranie”^[88]. Peck wyrażał zadowolenie z filmu, lecz utrzymywał krytyczną ocenę własnego występu^[86].

Gregory Peck i Jane Wyman na fotosie z filmu Roczniak (1946)

W 1946 Peck zagrał wraz z Jane Wyman w filmie familijnym studia MGM Roczniak (reż. Clarence Brown), wcielając się w rolę Ezry „Penny’ego” Baxtera, dobrodusznego byłego żołnierza, uczestnika wojny secesyjnej, otaczającego ciepłem i czułością swoją żonę i syna (Claude Jarman Jr.)^[l][89]. Realizacja nie należała do najłatwiejszych; jedno z ujęć ukończono dopiero za 72 razem^[90]. Kreacja Baxtera przyniosła mu pierwszą nagrodę Złotego Globu w kategorii dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym oraz drugą z rzędu nominację do nagrody Akademii Filmowej^[91][92]. „Saturday Review” zwracał uwagę na „zachwycającą grę Gregory’ego Pecka i Claude’a Jarmana Jr.”^[93].

W tym samym roku wystąpił u boku Jennifer Jones, Josepha Cottena, Lionela Barrymore’a i Lillian Gish w westernie Pojedynek w słońcu (reż. King Vidor)^[94]. Wcielił się w rolę czarnego charakteru – okrutnego i zmysłowego rewolwerowca Lewtona „Lewta” McCanlesa, która została określona przez krytyków jako przełomowa w dorobku aktora^[m][96]. Pomimo negatywnych recenzji^[97], film przyniósł zyski rzędu 20 milionów dolarów, przy budżecie wynoszącym 6 milionów, stając się największym przebojem kasowym pierwszych lat powojennych w Stanach Zjednoczonych^[98]. Sukces nie przełożył się na powtórkę wyniku Przeminęło z wiatrem (1939, reż. Victor Fleming), na co liczył pełniący funkcję producenta Selznick^[99]. 18 lutego 1947 magazyn branżowy „Look” uznał Pecka za najwybitniejszego aktora minionego roku^[100].

Dżentelmeńska umowa

Dorothy McGuire, Peck i Sam Jaffe w filmie Dżentelmeńska umowa (1947)

Peck, Joan Bennett i Robert Preston w filmie The Macomber Affair (1947)

W 1947 Peck zdecydował się na przyjęcie głównej roli nowojorskiego dziennikarza Philipa Schuylera Greena w dramacie społecznym Dżentelmeńska umowa (reż. Elia Kazan)^[101], mimo sprzeciwu Morrisa, który uważał, że aktor „narazi swoją karierę”^[n][103]. Film Kazana, będący adaptacją książki pióra Laury Z. Hobson^[104], poruszał temat antysemityzmu w korporacyjnej Ameryce^[103]. Aktorowi partnerowali Dorothy McGuire i John Garfield^[105]. W trakcie realizacji często dochodziło do różnic pomiędzy Peckiem a reżyserem, dotyczących wizji charakteru głównego bohatera. Kazan opowiadał się za bardziej cholerycznym temperamentem, w którym dziennikarz otwarcie wyrażałby swoje emocje. W jednej ze scen chciał, aby aktor w wyniku frustracji uderzył w ścianę, jednak Peck odmówił, tłumacząc, że to nie jego styl gry^[105]. Obraz Kazana zdobył statuetkę Akademii Filmowej dla najlepszego filmu, przyniósł Peckowi trzecią nominację w kategorii dla najlepszego aktora pierwszoplanowego^[106] oraz zebrał pochlebne recenzje w prasie^[107]. Hobe Morrison na łamach tygodnika „Variety” napisał: „Gregory Peck daje bez wątpienia najlepszy występ w swojej dotychczasowej karierze. Jest spokojny, niemal szlachetny, coraz bardziej intensywny i zdecydowany, z zachowaniem właściwej sugestii wewnętrznej witalności i turbulencji”^[107].

Kolejną produkcją był oparty o opowiadanie Krótkie szczęśliwe życie Franciszka Macombera Ernesta Hemingwaya dramat przygodowy The Macomber Affair (reż. Zoltan Korda), gdzie partnerowali mu Joan Bennett i Robert Preston^[108]. Aktor przyjął rolę z uwagi na wspomniane opowiadanie, które lubił i uważał za ciekawą historię^[109]. Zasugerował producentowi Caseyovi Robinsonowi zatrudnienie Kordy, który zrealizował na przełomie lat 30. i 40. pełne sekwencji akcji i egzotycznych miejsc obrazy Kala Nag (1937), Cztery pióra (1939) i Księga dżungli (1942)^[109]. „Variety” napisał: „Peck wygłasza przejrzyste naszkicowanie białego myśliwego, rolę w dziwnych odmianach jego zwykłej pracy”^[110].

Gregory Peck i Ann Todd na fotosie z filmu Akt oskarżenia (1947)

Gregory Peck w scenie z westernu Droga do Yellow Sky (1948)

Trzecim filmem aktora zrealizowanym w 1947 był kryminalny dramat sądowy Akt oskarżenia w reżyserii Hitchcocka^[o][113]. Opowiadał on historię młodego adwokata (Peck), podejmującego się obrony pani Paradine (Alida Valli) oskarżonej o zamordowanie swojego męża, wierząc w jej niewinność^[113]. W filmie wystąpili także Ann Todd, Charles Laughton oraz debiutujący na ekranie Louis Jourdan^[107]. Obraz Hitchcocka nie odniósł sukcesu kasowego, zyskując w prasie mieszane oceny^[107]; krytycy zarzucali mu m.in. „marność statycznego przedstawienia”^[92]. Bosley Crowther pisał, że Peck w roli młodego, londyńskiego adwokata, jest „imponująco namiętny”^[107]. Tygodnik „Time” zaznaczał, że „mimo niezmiernie ciężkiej pracy w zostaniu Anglikiem, [Peck] pozostaje zdumiewająco klarowany i utalentowany aktor mógł, pomimo niedoskonałości scenariusza, wydobyć z tego adwokata przekonujący charakter”^[114]. „Variety” podkreślał, że „artystyczna postura stawia go na dobrej pozycji wśród niezwykle trudnej konkurencji”^[107]. Mimo przychylnych opinii, aktor nie był zadowolony z filmu^[114][115]. Rola Anthony’ego Keane’a przyniosła mu główną nagrodę na Paryskim Festiwalu Filmowym^[116][117]. Został uznany przez magazyn „Look” za najlepszego aktora^[118] oraz znalazł się w pierwszej dziesiątce najbardziej dochodowych gwiazd filmowych^[119].

W 1947, przy finansowym wsparciu Davida O. Selznicka, Peck utworzył wraz z Dorothy McGuire i Melem Ferrerem profesjonalny teatr La Jolla Playhouse z siedzibą w audytorium La Jolla High School, której był absolwentem^[120]. Przez pierwszych pięć lat funkcjonowania, udzielał się głównie jako producent^[121].

W 1948 aktor zagrał w westernie Droga do Yellow Sky (reż. William A. Wellman), gdzie na planie partnerowali mu Anne Baxter i Richard Widmark^[122]. Według Gary’ego Fishgalla film Wellmana był „skrzyżowaniem staromodnej strzelanki i moralnej opowieści à la Skarb Sierra Madre [1948]”^[123]. W trakcie realizacji jednej ze scen Peck spadł z konia, czego skutkiem było złamanie kostki w trzech miejscach^[124].

Z jasnego nieba

Kreacja generała brygady amerykańskich bombardierów Franka Savage’a w dramacie wojennym Z jasnego nieba (reż. Henry King)^[125], przyniosła Peckowi nagrodę Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych^[126] oraz czwartą nominację do nagrody Akademii Filmowej^[117]. Do głównej roli generała brygady początkowo był rozpatrywany m.in. Clark Gable, który służył w United States Army Air Forces w trakcie II wojny światowej^[125]. John Wayne odrzucił propozycję zagrania Savage’a. Peck w pierwszej chwili również odrzucił scenariusz, twierdząc, że jest on zbyt podobny do filmu Decyzja na komendę (1948, reż. Sam Wood). Zmienił zdanie, będąc pod wrażeniem pracy reżyserskiej Kinga, uznając swoją empatię dla tematyki filmu oraz ze względu na atrakcyjność obsady^[127]. Współpraca Pecka z reżyserem zaowocowała pięcioma zrealizowanymi wspólnie filmami w przyszłości, tworząc jeden z bardziej cenionych i wpływowych duetów dla rozwoju gatunku westernowego^[p][128].

Lata 50.

Jim Ringo

Gregory Peck i Helen Westcott w filmie Jim Ringo (1950)

Terence Morgan i Gregory Peck w filmie Kapitan Hornblower (1951)

Dobre wyniki finansowe Kluczy królestwa, Drogi do Yellow Sky i Z jasnego nieba spowodowały, że aktor zdecydował się na przedłużenie kontraktu z Foxem na kolejne trzy produkcje. Nowa umowa zakładała wzrost wynagrodzenia Pecka za jeden film z 45 tys. do 100 tys. dolarów, co, zdaniem Fishgalla, było wartością bardziej zgodną z pozycją aktora w box offisie. Formalnie kontrakt zaczął obowiązywać 21 września 1950^[129].

23 czerwca 1950 w Roxy Theatre premierę miał Jim Ringo (reż. Henry King)^[130], określany przez krytyków mianem „pierwszego westernu psychologicznego”, który zapoczątkował nową epokę bardziej złożonych postaci i moralnej niejednoznaczności^[128]. Film Kinga przedstawiał historię rewolwerowca Jimmy’ego Ringo (Peck), który u schyłku świetności powraca do rodzinnego miasta w celu zaznania stabilizacji. Pragnie spotkać się z dawno niewidzianym synem (B.G. Norman) i jego matką (Helen Westcott), licząc, że uda mu się odzyskać jej względy^[130]. Film w momencie wejścia na ekrany kin nie odniósł sukcesu kasowego, przynosząc zyski rzędu niespełna 2 milionów dolarów i plasując się na dalszym miejscu w box offisie^[131], to jednak po latach zyskał on miano klasyka w swoim gatunku, a Fishgall uważał go za jeden z najlepszych westernów w historii^[130]. Bosley Crowther wyrażał pochlebną opinię, pisząc: „dzięki dobrej grze Pecka, zrozumiałe jest pojęcie smutku i izolacji mężczyzny o ponurym imieniu”^[131]. Sam aktor kreację Jimmy’ego Ringo cenił najbardziej w swoim dorobku^[130]. Role w westernach Pojedynek w słońcu, Droga do Yellow Sky i Jim Ringo sprawiły, że Pecka określano mianem „kowbojskiej gwiazdy roku”^[132].

W 1951 Peck zagrał główną rolę w filmie przygodowym Kapitan Hornblower (reż. Raoul Walsh), wcielając się w tytułową rolę fikcyjnego oficera Royal Navy z okresu wojen napoleońskich, Horatio Hornblowera^[133]. Partnerowała mu Virginia Mayo, choć osobistym wyborem aktora była Margaret Leighton^[133]. Premiera odbyła się 13 września^[134]. Zdaniem jednego z krytyków „The New York Timesa”, w stosunku do oryginału literackiego C.S. Forestera, postać Hornblowera w wykonaniu Pecka charakteryzowała się większym romantyzmem^[135].

Gregory Peck i Susan Hayward w filmie Dawid i Betszeba (1951)

Gregory Peck i Barbara Payton w filmie Only the Valiant (1951)

Pozytywna współpraca z Walshem zaowocowała występem w dramacie przygodowym Ma w ramionach cały świat, będącym ekranizacją powieści Rexa Beacha z 1946^[136]. Na planie partnerowali mu Ann Blyth oraz Anthony Quinn^[137]. Peck określał wspólną grę z Quinnem mianem „przyjaznej rywalizacji”^[137]. Po premierze film zebrał mieszane recenzje, zaś sam aktor porównywał go do „chłopięcej opowieści przygodowej, zrobionej z dużą troską, ilością zabawy i poczucia humoru”^[136].

Do westernu powrócił przy okazji realizacji dla studia Warner Bros. Only the Valiant (reż. Gordon Douglas) z Barbarą Payton i Wardem Bondem w obsadzie^[131], zbierając przychylne recenzje. „The New York Times” napisał, że „dzięki swej posturze i zdolnościom aktorskim, Peck jest w stanie nasycić syntetyczny charakter ze stopniem przekonania, dzięki czemu widz nie jest przytłoczony banalnością fabuły”^[131]. Według źródeł aktor miał mieć na planie romans z Payton; N.E. Benson z magazynu „Confidential” pisał, że aktorka zapraszała Pecka do swojego domu oraz często spotykali się w przyczepie aktorki^[138]. Aktor uważał Only the Valiant za najgorszy film w swoim dorobku, zaznaczając jednocześnie, że był on „krokiem wstecz” po występie w Jimym Ringo rok wcześniej^[139]. Niezadowolony był także z kostiumu jaki musiał nosić na planie, twierdząc, że jest zbyt podobny do tego, w którym występował Rod Cameron^[140]. Również w 1951 zagrał u boku Susan Hayward w historyczno-religijnym Dawid i Betszeba w reżyserii Kinga, do którego został wybrany przez Darryla F. Zanucka z uwagi na „biblijne rysy twarzy”^[q][142]. Kreacja króla Dawida przyniosła Peckowi niemiecką nagrodę Bambi dla najlepszego aktora zagranicznego^[143]. „The New Yorker” pozytywnie oceniał kreację Pecka: „Jego David jest silny, zaniepokojony i całkiem wiarygodny, człowiek o głębokich uczuciach i równie głębokim zwątpieniu”. Również „Newsweek” chwalił pierwszoplanowe role: „Zarówno Peck, jak i panna Hayward wnoszą znaczną godność i przekonanie do swoich ról”^[144].

W 1952 wystąpił wraz z Susan Hayward i Avą Gardner w ekranizacji powieści Ernesta Hemingwaya z 1936 Śniegi Kilimandżaro, zrealizowanej w technicolorze (reż. Henry King)^[145]. Peck wcielił się w rolę pisarza Harry’ego Streeta, który zostaje ranny w czasie afrykańskiego safari^[145]. Film premierę miał 18 września 1952 w Nowym Jorku, zbierając mieszane recenzje prasowe^[145]. Bosley Crowther opisał go jako „urodziwy i ogólnie pochłaniający”^[145]. Peck przyznał, że najbardziej godnym uwagi był występ Gardner. „Robiła rzeczy w Śniegach Kilimandżaro, których nie mogła zaprezentować trzy lata wcześniej w Wielkim grzeszniku”^[145]. Film zajął czwarte miejsce w amerykańskim box offisie^[145]. Chcąc uniknąć utożsamiania z jednym gatunkiem, aktor odrzucił oferowaną przez Carla Foremana rolę szeryfa Williama „Willa” Kane’a w westernie W samo południe (1952, reż. Fred Zinnemann), uznając, że jest ona zbyt podobna do tej, którą wykreował wcześniej w Jimie Ringo^[130]. W późniejszym czasie przyznawał, że był to największy błąd w jego karierze^[r][148].

Rzymskie wakacje

Audrey Hepburn i Gregory Peck w filmie Rzymskie wakacje (1953)

W 1953 wystąpił u boku debiutującej Brytyjki Audrey Hepburn w komedii romantycznej Rzymskie wakacje (reż. William Wyler)^[149]. Pierwszym wyborem reżysera do roli dziennikarza Joe Bradleya był Cary Grant. Aktor odmówił, twierdząc, że jest za stary^[149]. Peck został obsadzony w roli Bradleya, choć z początku nie był przekonany do scenariusza, uważając, że rola księżniczki jest znacznie bardziej wyeksponowana. Zmienił zdanie po odbytej rozmowie z Wylerem, który przyznał: „nie sądziłem, że jesteś typem aktora, który mierzy wielkość ról”^[150]. Filmowanie było znacznie utrudnione z uwagi na panujący ówcześnie we Włoszech niepokój polityczny, wysokie temperatury, wilgoć i lokalną społeczność, która będąc początkowo negatywnie nastawiona do realizacji filmu, pojawiała się wszędzie wraz z ekipą w liczbie 10 tys., pomimo interwencji miejscowej policji^[151].

W scenie przy Ustach Prawdy, aktor w uzgodnieniu z reżyserem zainscenizował gag, w którym po włożeniu ręki do ust rzeźby, schował ją w rękaw marynarki, udając jej „odgryzienie”. Reakcja przerażenia Hepburn była prawdziwa. Aktorka wspominała, że było to jedyne ujęcie, do którego nie nagrywano dubli^[152]. Do historii filmu przeszła scena, w której główni bohaterowie jeżdżą po ulicach Rzymu skuterem marki Piaggio Vespa^[153]. Peck był pod dużym wrażeniem gry Hepburn. „Wspaniała. Niesamowita dziewczyna, naprawdę. Ona może zrobić wszystko bez jakiegokolwiek wysiłku”^[151]. Umowa aktora zapewniała mu znacznie większe zyski niż Hepburn oraz umieszczenie jego nazwiska jako głównego w czołówce^[151]. W połowie zdjęć zatelefonował do agenta George’a Chasina sugerując, by nazwisko Hepburn pojawiło się wraz z jego, co było niecodziennym gestem w Hollywood^[154]. Jak przyznawał: „Jestem pewien, że ona za tę rolę dostanie Oscara. Jej nazwisko musi być nad tytułem razem z moim. To nie żaden akt dobroci z mojej strony – jeśli zrobimy inaczej, postąpimy po prostu głupio”^[152].

Film Wylera zebrał pochlebne recenzje^[155], a ówczesny senator John F. Kennedy przyznawał, że to jego ulubiony film^[156]. Peck został nominowany do nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszego aktora zagranicznego^[143]. A.H. Weiler na łamach „The New York Timesa” zaznaczał, że „Gregory Peck jest rosłym i męskim towarzyszem i kochankiem, którego oczy przypominają jego powściągliwe oblicze”^[155], z kolei Hollis Alpert z „Saturday Review” określał jego kreację jako „płynną i fachową”^[157]. W trakcie przyjęcia wystawionego w Londynie, poznał on swojego przyjaciela Mela Ferrera z Hepburn. Rok później para pobrała się^[157].

Gregory Peck jako kapitan Ahab w filmie Moby Dick (1956)

Jennifer Jones i Peck w filmie Człowiek w szarym garniturze (1956)

W następnych latach, na mocy umowy opiewającej na kwotę 350 tys. dolarów za film, aktor zagrał w dwóch produkcjach brytyjskiej wytwórni Rank Organisation – komediodramacie Milioner bez grosza (reż. Ronald Neame) i wojennym dramacie przygodowym Purpurowa ziemia (reż. Robert Parrish)^[158], wcielając się w Billa Forrestera, dowódcę szwadronu Royal Canadian Air Force^[159]. William Zinsser z „New York Herald Tribune” wyrażał krytyczną opinię na temat ostatniego z filmów, podkreślając „powolne tempo i ślęczącą historię”^[159].

W Milionerze bez grosza, zekranizowanym według opowiadania Marka Twaina z 1893, Peck był jedyną zagraniczną gwiazdą w obsadzie produkcji, a zdjęcia realizowano m.in. na wyspie Cejlon^[160]. Wystąpił także w osadzonym w czasach zimnej wojny filmie szpiegowskim Ciemne sprawki, będącym debiutem reżyserskim Nunnally’ego Johnsona^[159]. Peck lubił rolę w ostatnim z filmów, z uwagi na „twardszy, ostrzejszy, obdarzony większym humorem i agresją rodzaj charakteru bohatera”^[159]. Wyrażał także pochlebną opinię na temat pracy reżyserskiej Johnsona, zastrzegając jednocześnie, że nie był on filmowcem pokroju Henry’ego Kinga czy Williama Wylera^[159].

Moby Dick

W 1956, po odnowieniu kontraktu z 20th Century Fox, Peck zagrał w dwóch filmach – wraz z Jennifer Jones i Fredrickiem Marchem w dramacie psychologicznym Człowiek w szarym garniturze (reż. Nunnally Johnson), z którego odbiorem wiązał duże nadzieje^[161], oraz przygodowym Moby Dick (reż. John Huston), będącym filmową adaptacją powieści Hermana Melville’a z 1851^[162]. W drugim z nich wcielił się w kapitana Ahaba, grając tym samym postać zgoła odmienną od dotychczasowego wizerunku – kapitan Ahab, nie zważając na zagrożenie życia załogi statku, był ogarnięty żądzą zemsty na białym wielorybie, który odgryzł mu nogę. W trakcie realizacji ekipa napotykała na wiele trudności^[163]. Niesatysfakcjonujące warunki pracy miały bezpośredni wpływ na relacje Pecka z reżyserem^[164]. Aktor przyznawał, że „Huston nie był tak świetnym reżyserem aktorów” i nie pomagał w odnalezieniu wydajności danego artysty^[165]. W obsadzie znaleźli się także Richard Basehart, Leo Genn, James Robertson Justice i Harry Andrews^[166]. Film spotkał się z umiarkowanym przyjęciem, plasując się na dziewiątym miejscu w amerykańskim box offisie^[167]. Bosley Crowther określał go mianem „jednego z wielkich naszych czasów”, natomiast William Zinsser pisał, że „Moby Dick może być najlepszym filmem jaki zrobiono w tym kraju”^[167].

Melville Productions (1956–1962)

Gregory Peck i Lauren Bacall w filmie Żona modna (1957)

Joan Collins i Gregory Peck w westernie Bravados (1958)

Wraz ze współscenarzystą filmu Z jasnego nieba, Sy Bartlettem, Peck utworzył w 1956 firmę Melville Productions, która weszła we współpracę ze studiem United Artists (UA)^[168]. Pierwszym planowanym projektem miała być ekranizacja sztuki Affair of Honor wystawianej na Broadwayu, której tematyka skupiała się na rewolucji amerykańskiej. Spektakl spotkał się z negatywnym przyjęciem, wskutek czego zrezygnowano z produkcji^[168]. Peck i Wyler wyrażali chęć ekranizacji Thieves Market, adaptacji powieści pióra Edwarda Andersona Thieves Like Us z 1937, na podstawie której w 1949 zrealizowano kryminał noir Oni żyją w nocy (reż. Nicholas Ray). Z uwagi na niezadowolenie ze scenariusza, projekt również został porzucony^[169].

18 stycznia 1957 Peck wziął udział w pogrzebie Humphreya Bogarta^[170], z którym łączyły go przyjacielskie stosunki. Odwiedzał chorego aktora w domu na parę dni przed jego śmiercią^[171]. W tym samym roku zagrał wraz z Lauren Bacall w komedii romantycznej Żona modna (reż. Vincente Minnelli)^[172], ciepło wyrażając się o możliwości współpracy: „Betty Bacall jest jedną z moich ulubionych osób”^[171]. Film zebrał mieszane recenzje. „The New York Times” opisał go jako „pseudo-wyrafinowany romans”, chwaląc jednocześnie scenariusz: „niektóre wymiany werbalne pomiędzy Bacall i Peckiem mają ładną, małą plamkę dowcipu”^[173]. William Zinsser przyznał, że jest on „dwugodzinnym testem wytrzymałości”^[171]. Rok później Peck wystąpił w westernie Bravados w reżyserii Henry’ego Kinga, gdzie partnerowała mu Joan Collins^[174]. Fabuła filmu opowiadała historię samotnego jeźdźca Jima Douglassa, poszukującego czterech sprawców (Albert Salmi, Henry Silva, Lee Van Cleef, Stephen Boyd) mordu na swej żonie^[174]. Historycy podkreślali, że mimo wad, film cechował się bezwzględnością i różnorodnością^[128].

Biały Kanion

Carroll Baker i Gregory Peck w westernie Biały Kanion (1958)

Peck na fotosie promującym film Ostatni brzeg (1959)

W 1958 Peck zwrócił uwagę na krótkie opowiadania Ambush at Blanco Canyon autorstwa Donalda Hamiltona, zamieszczane na łamach „The Saturday Evening Post”. Później ukazały się one w rozszerzonym wydaniu jako The Big Country^[169]. Zarówno aktor, jak i Wyler wyrazili chęć ich realizacji. Peck utworzył odrębną firmę od Melville – Anthony Productions, której nazwę zaczerpnął od imienia swojego najmłodszego syna^[169]. Uzyskał także możliwość wpływu na casting, zatwierdzenie scenariusza oraz z uwagi na doświadczenie w hodowli bydła, wybór koni i wynajem inwentarzu^[169].

Fabuła filmu Biały Kanion przedstawiała losy Jamesa McKaya, żeglarza ze wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych, przybywającego na Dziki Zachód do swojej narzeczonej Patricii Terrill (Carroll Baker). Krytycy podkreślali, że była to najbardziej heroiczna rola aktora od czasów Kapitana Hornblowera^[169]. Według Fishgalla w stosunku do Bravadosu, gdzie bohater kreowany przez Pecka był małomównym, żądnym zemsty farmerem, to w Białym Kanionie reprezentował odmienny wizerunek żeglarza miłującego pokój^[174]. Baker w swojej autobiografii Baby Doll pochlebnie wyrażała się na temat współpracy z Peckiem. „Byłam zachwycona z możliwości pracy z Wylerem i miałam też duży podziw dla jego filmów, jednak to Peck przykuwał najwięcej mojej uwagi. Nie mogłam oderwać od niego wzroku. Był tak wysoki, przystojny, nienagannie ubrany, tak uroczy, zabawny, po prostu idealny dżentelmen – zawróciłby w głowie niejednej dziewczynie”^[169]. Zdjęcia trwały blisko pięć miesięcy. Scenariusz był wielokrotnie poprawiany przez różnych autorów, m.in. Roberta Wylera, brata reżysera. Peck współpracował przy niektórych ujęciach z autorem opowiadania Donaldem Hamiltonem^[175]. Biały Kanion został przychylnie przyjęty w amerykańskich i brytyjskich kinach^[175].

Rok później Peck wystąpił w trzech produkcjach: dramacie wojennym Wzgórze Pork Chop (reż. Lewis Milestone), wcielając się w rolę pułkownika Josepha G. Clemonsa^[176], biograficznym dramacie Ukochany niewierny (reż. Henry King), kreując postać pisarza Francisa Scotta Fitzgeralda u boku Deborah Kerr^[177], oraz w dramacie postapokaliptycznym Ostatni brzeg (reż. Stanley Kramer), zekranizowanym w oparciu o powieść Nevila Shute’a^[178]. Aktor przyjął rolę w ostatnim z filmów, głównie z powodu uświadomienia negatywnych skutków używania broni jądrowej, której był przeciwnikiem^[179]. Partnerowali mu Ava Gardner, Fred Astaire i Anthony Perkins^[179]. Pod koniec roku odrzucił ofertę gry w musicalu Pokochajmy się (1960, reż. George Cukor), ponieważ przeczytawszy scenariusz uznał, że męska rola jest znacznie pomniejszona w stosunku do kobiecej, kreowanej przez Marilyn Monroe^[180].

Lata 60.

Działa Navarony

Gregory Peck i David Niven w filmie Działa Navarony (1961)

W 1961 Peck został zaangażowany do głównej roli w filmie wojennym Działa Navarony w reżyserii J. Lee Thompsona, wcielając się w kapitana Keitha Mallory’ego, głównodowodzącego grupą komandosów, których celem było zniszczenie potężnych dział strzegących przejścia przez cieśninę między greckimi wyspami Navarona i Maidos. W filmie wystąpili również David Niven, Anthony Quinn, Stanley Baker, Anthony Quayle, Irini Papas, Gia Scala oraz James Darren^[181]. Thompson przyznawał, że pomiędzy Peckiem, Quinnem i Nivenem toczyła się „przyjacielska rywalizacja”^[182]. Aktorzy często grali w szachy w przerwach między ujęciami^[182]. Scenariusz napisał Carl Foreman na podstawie powieści Alistaira MacLeana, opublikowanej w 1957^[183]. Zdjęcia realizowano na greckiej wyspie Rodos, maltańskiej Gozo i Tino na Morzu Liguryjskim^[184]. Peck nie był w stanie opanować płynnej mowy w języku niemieckim, przez co niektóre kwestie głosowe zostały podłożone przez Roberta Riettiego^[184]. W trakcie realizacji wysyłał Foremanowi notatki, sugerujące zmiany w kwestiach, które nadawały jego postaci większej wagi^[185].

Premiera filmu odbyła się 21 kwietnia w londyńskim Odeon Leicester Square na West Endzie z udziałem królowej Elżbiety II i księcia Filipa^[186]. Działa Navarony okazały się najbardziej dochodowym filmem roku w amerykańskim box offisie z wynikiem ponad 8 milionów dolarów^[185] oraz w dotychczasowym dorobku aktora^[187] (Peck otrzymał gażę w wysokości 750 tys. dolarów i prowizję od przychodów brutto)^[185]. Film Thompsona zdobył dwa Złote Globy – dla najlepszego dramatu oraz za najlepszą muzykę autorstwa Dimitriego Tiomkina – i był nominowany w sześciu kategoriach do nagrody Akademii Filmowej, zdobywając statuetkę za najlepsze efekty specjalne^[185][187]. Peck został wyróżniony nominacją do nagrody Laurela^[143]. Działa Navarony uzyskały na ogół entuzjastyczne recenzje prasowe; „The New York Times” zaznaczał, że „Peck jest chudym, lakonicznym himalaistą, który akceptuje swoje zadanie z wielkim niepokojem i staje się zdecydowanym liderem”^[188][189]. Także „Variety” zwracał uwagę na lakonizm głównego bohatera oraz autorytatywność w byciu oficerem, gdy przychodzi mu przejąć kontrolę^[189].

Przylądek strachu

Peck, Martin i Mitchum w filmie Przylądek strachu (1962)

W 1962 aktor zagrał w psychologicznym dreszczowcu noir Przylądek strachu J. Lee Thompsona, zekranizowanym na podstawie powieści Johna D. MacDonalda z 1957^[181], kreując rolę Sama Bowdena, prawnika starającego się ochronić swoją żonę Peggy (Polly Bergen) i nastoletnią córkę Nancy (Lori Martin) przed psychopatycznym przestępcą Maxem Cady (Robert Mitchum)^[190]. Początkowo to Peck otrzymał ofertę zagrania kryminalisty, jednak aktor odmówił, tłumacząc, że nie chce grać czarnego charakteru^[190]. Premiera odbyła się 18 kwietnia w Nowym Jorku^[191]. Mimo przychylnych recenzji^[192], film okazał się porażką finansową, co przyczyniło się do rozwiązania wytwórni Pecka, Melville Productions^[191]. Przylądek strachu, przy budżecie wynoszącym ponad 2,5 miliona dolarów, zarobił w kinach niespełna 2 miliony, co uplasowało go na dalszej pozycji w zestawieniu amerykańskiego box office’u^[193]. Arthur Knight z „Saturday Review” wyraził pochlebną opinię na temat gry Mitchuma, podkreślając jednocześnie „równie godną pochwały” kreację Pecka^[191], natomiast „New-York Mirror” przyznał, że „Peck i Mitchum jako symbole dobra i zła, są całkowicie zachwycający”^[192].

W rodzinnej sadze Jak zdobywano Dziki Zachód (reż. George Marshall, Henry Hathaway, John Ford) ukazującej dzieje powstania Dzikiego Zachodu, Peck wcielił się w rolę profesjonalnego hazardzisty Cleve’a Van Valena w segmencie napadu na wagon przez Szejenów. Razem z nim wystąpili Robert Preston, Thelma Ritter, Debbie Reynolds i John Larch^[194]. W obsadzie filmu składającego się z powiązanych ze sobą segmentów, znaleźli się m.in.: Carroll Baker, Henry Fonda, James Stewart John Wayne i Lee J. Cobb^[194]. Jak zdobywano Dziki Zachód uzyskał przychód rzędu 50 milionów dolarów, zdobywając pierwsze miejsce w amerykańskim box offisie^[195].

Zabić drozda

Peck jako Atticus Finch w filmowej ekranizacji Zabić drozda (1962)

25 grudnia 1962 na ekrany kin wszedł dramat obyczajowy Zabić drozda w reżyserii Roberta Mulligana, będący filmową adaptacją nagrodzonej Pulitzerem powieści Harper Lee o tym samym tytule^[196]. Pecka zaangażowano do głównej roli Atticusa Fincha, prawnika z niewielkiego miasteczka Maycomb w stanie Alabama, samotnie wychowującego dwójkę dzieci, który zostaje obrońcą czarnoskórego mężczyzny (Brock Peters), niesłusznie oskarżonego o zgwałcenie białej kobiety. Film Mulligana eksponował jeden z dwóch głównych wątków powieści; opowiadał o trudnych początkach walki z rasizmem na Głębokim Południu^[197]. Reżyser pochlebnie wyrażał się o zaangażowaniu Pecka do głównej roli. „Kiedy dowiedziałem się, że Gregory Peck zagra Atticusa Fincha w filmowej produkcji Zabić drozda, oczywiście byłem zachwycony; był dobrym aktorem, który zrealizował wielkie filmy”^[197]. Mary Badham, która zagrała ekranową córkę Pecka, zaprzyjaźniła się z aktorem i utrzymywała z nim kontakt aż do jego śmierci w 2003^[197].

Film spodobał się nie tylko krytykom, ale i widzom^[197]. Peck po raz piąty został nominowany do nagrody Akademii Filmowej^[198], rywalizując tym razem z takimi aktorami, jak Burt Lancaster, Jack Lemmon, Marcello Mastroianni i Peter O’Toole^[199]. Rola Atticusa Fincha ostatecznie przyniosła mu pierwszego Oscara, którego odebrał z rąk Sophii Loren^[s][200]. Aktor zdobył również nagrodę Złotego Globu za najlepszy występ w filmie dramatycznym oraz włoską statuetkę Davida di Donatello dla najlepszego aktora zagranicznego^[201]. Krytycy uznali, że kreacja Fincha w wykonaniu Pecka była najlepszą rolą w dorobku aktora^[197]. „New York Journal-American” wyraził pochlebną opinię: „Tylko prawdziwa gwiazda pewna swoich własnych zdolności, podejmie się występu w obrazie, który «kradną» dzieci. Taka gwiazda jak Gregory Peck, który w Zabić drozda prezentuje inteligentny pokaz warty nagrody Akademii Filmowej”^[196]. Bosley Crowther pisał: „Gregory Peck przechodzi przez dłuższy melodramat, podejmując się obrony czarnoskórego w sądzie, dając przy tym silną i dorosłą lekcję sprawiedliwości i ludzkości w pracy”^[202]. „Variety” zwracał uwagę, że „dla Pecka jest to szczególna rola, wymagająca od niego ukrywania swojej naturalnej atrakcyjności fizycznej, poprzez cywilizowany umiar i rezygnację, racjonalny kompromis z ogniskami społecznego oburzenia i humanitarnego zatroskania, które płoną wewnątrz postaci”^[196].

W 1963 Peck zagrał z Tonym Curtisem w komediodramacie Kapitan Newman (reż. David Miller), wcielając się w psychoterapeutę Josiaha J. Newmana^[203]. Rola ta przyniosła mu trzecią nominację do nagrody Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym^[143]. Rok później Peck wystąpił w dramacie wojennym A oto koń siny (reż. Fred Zinnemann) u boku Anthony’ego Quinna i Omara Sharifa, będącego luźno opartą interpretacją biografii Francisco Sabaté, uczestnika hiszpańskiej wojny domowej^[204]. Jeden z recenzentów przyznawał na łamach „Daily News”, że „Peck i Quinn oraz inni członkowie obsady pełnią swoje role z pełnym przekonaniem”^[205].

Mający premierę 26 maja 1965 dreszczowiec neo-noir Miraż (reż. Edward Dmytryk)^[206] zebrał przychylne opinie; Kathleen Carroll z „Daily News” pisała, że fabuła jest „interesującą zagadką, która istnieje w umyśle człowieka”^[207]. W filmie wystąpili także Diane Baker i Walter Matthau, którego Peck zasugerował do roli detektywa Teda Caselle’a po tym, gdy zobaczył go w jednym ze spektakli^[207]. Jak przyznawał: „Myślę, że mój główny wkład do filmu polegał na tym, że zatrudniłem Waltera Matthau i praktycznie wylansowałem go na dużym ekranie”^[207]. W 1966 aktor zagrał w dreszczowcu przygodowo-szpiegowskim Arabeska (reż. Stanley Donen) u boku Sophii Loren^[208], który otrzymał entuzjastyczne recenzje^[209].

Przewodniczący organizacji filmowych

Omar Sharif i Gregory Peck w westernie Złoto MacKenny (1969)

29 września 1965 prezydent Lyndon B. Johnson mianował Pecka członkiem National Arts Council, organu nadzorującego rządowe finansowanie sztuki^[210]. Rok później wybrano go do rady dyrektorów stacji telewizyjnej KCET, mającej swoją siedzibę w Los Angeles^[211]. 2 stycznia 1967 wszedł w skład rady opieki fundacji charytatywnej Motion Picture & Television Fund, której w 1971 został przewodniczącym^[212]. Od czerwca 1967 Peck przewodniczył Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej (AMPAS), piastując to stanowisko przez trzy lata^[209]. Przez dwa lata przewodniczył radzie powierniczej American Film Institute (1967–1969), której był współzałożycielem, oraz pełnił rolę naczelnego przewodniczącego fundacji charytatywnej American Cancer Society (1966)^[213]. Był także członkiem organizacji non-profit National Council on the Arts (1964–1966)^[214].

W 1969 Peck wystąpił w trzech filmach, ponownie nawiązując współpracę z Thompsonem. 10 maja do kin wszedł western Złoto MacKenny, gdzie aktor wcielił się w rolę szeryfa porwanego przez bandytów, który zna drogę do skarbu Apaczów. Początkowo Peck odrzucił główną rolę, podobnie jak Steve McQueen^[215]. W obsadzie znaleźli się także Omar Sharif i Telly Savalas^[216]. Vincent Canby z „The New York Timesa” napisał, że jest to przykład „wspaniałego absurdu”^[215]. Ostatnim projektem Pecka i Thompsona był szpiegowski Najniebezpieczniejszy człowiek świata, opowiadający historię amerykańskiego naukowca Johna Hathawaya^[217]. Okazał się on porażką pod względem finansowym i w oczach krytyków, którzy zarzucali mu „niewystarczającą liczbę zwrotów akcji”, absurdalność i nudę^[217]. Obraz Uwięzieni w kosmosie (reż. John Sturges), utrzymany w gatunku dramatu science fiction, z Richardem Crenną, Davidem Janssenem, Jamesem Franciscusem oraz Gene’em Hackmanem w obsadzie^[217], został nagrodzony statuetką Akademii Filmowej w kategorii za najlepsze efekty specjalne^[218]. Jedynie ostatnia z produkcji zebrała przychylne recenzje prasowe^[219].

Lata 70. i 80.

Patrick Troughton i Gregory Peck w filmie Omen (1976)

Początek lat 70. był spadkiem zainteresowania twórczością aktora. Mając świadomość swojej pozycji w box offisie, Peck zgodził się na niższe stawki^[220]. Filmy Na krawędzi (1970, reż. John Frankenheimer), gdzie wykreował rolę dwuznacznie moralnego szeryfa Henry’ego Tawesa^[221], oraz westerny Odstrzał (1971, reż. Henry Hathaway)^[220] i Billy dwa kapelusze (1974, reż. Ted Kotcheff)^[222], nie zyskały uznania krytyków^[223], co przełożyło się także na słabe wyniki finansowe^[224]. Niepowodzenie dwóch ostatnich produkcji zmusiło aktora do podsumowania swojego dorobku i rezygnacji z występowania w westernach^[222]. W 1972 zainwestował 300 tys. dolarów i został głównym producentem dramatu wojennego Trial of the Catonsville Nine (reż. Gordon Davidson), będącego adaptacją sztuki napisanej typem wiersza wolnego przez jezuitę Daniela Berrigana^[218]. Obraz w reżyserii Davidsona w otwarty sposób krytykował rządy prezydenta Richarda Nixona i amerykańską interwencję zbrojną w Wietnamie. Był wyświetlany w nielicznych kinach studyjnych, gdyż duże wytwórnie odmówiły pokazów^[218].

Omen

Gregory Peck jako Douglas MacArthur w filmie biograficznym Generał MacArthur (1977)

Zmiana statusu nastąpiła w 1976, kiedy aktor przyjął rolę w horrorze Richarda Donnera Omen. Według producenta Harveya Bernharda Peck był od początku głównym kandydatem do roli. Po przeczytaniu scenariusza, aktor, mimo małej gaży (250 tys. dolarów), zgodził się na występ w filmie, uważając, że „jest to bardziej dreszczowiec psychologiczny niż horror”^[225]. Peckowi zagwarantowano dziesięć procent od dochodu^[226]. Partnerowali mu na planie Lee Remick i Harvey Spencer Stephens^[227]. Film opowiadał o dzieciństwie Damiena Thorna, który zostaje „adoptowany” przez zamożnego dyplomatę Roberta Thorna (Peck). Rodzina nie jest świadoma faktu, że chłopiec jest potomkiem Szatana, biblijnym Antychrystem. Zainteresowanie filmem przed premierą było duże. Gdy Omen zadebiutował 24 czerwca w 516 kinach na terenie 316 miast, zarobił ponad 4 miliony dolarów w ciągu pierwszych trzech dni wyświetleń, ustanawiając rekord otwarcia w ponad czterdziestoletniej działalności studia 20th Century Fox^[228]. Łączny przychód filmu sięgnął 86 milionów dolarów, plasując go na piątym miejscu w amerykańskim box offisie^[229]. Omen otrzymał w większości entuzjastyczne recenzje, a Richard Schickel porównywał go do Szczęk (1975, reż. Steven Spielberg), argumentując, że jest to „energiczny, wysoce profesjonalny dreszczowiec, w którym nieprawdopodobna opowieść staje się wiarygodna dzięki całkowitemu przekonaniu, z jakim jest opowiadana”^[228].

W 1977 Peck zagrał w biograficznym dramacie wojennym Generał MacArthur (reż. Joseph Sargent), kreując tytułową postać Douglasa MacArthura^[230]. Aktor przyjął rolę pomimo niezbyt dużego zadowolenia ze scenariusza^[231]. Przygotowując się do niej, studiował fotografie w archiwach narodowych i bibliotekach oraz oglądał filmy z udziałem generała w akcji^[232]. Za swoją kreację Peck otrzymał pochlebne recenzje. Vincent Canby przyznał, że „Gregory Peck jest wyjątkowo dobry. Nie tylko wygląda i brzmi jak generał, ale także sprawia, że postać jest niesłychanie pociągająca, nawet gdy jest najbardziej kontrowersyjna”^[229]. Film zarobił ponad 16 milionów dolarów^[233]. Peck po raz czwarty został nominowany do Złotego Globu w kategorii dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym^[143].

Chłopcy z Brazylii

Gregory Peck i James Mason w filmie Chłopcy z Brazylii (1978)

W 1978 zagrał w dreszczowcu science-fiction Chłopcy z Brazylii w reżyserii Franklina J. Schaffnera u boku Laurence’a Oliviera^[234]. Obraz został zrealizowany na podstawie powieści Iry Levina z 1976^[234]. Peck po raz trzeci w karierze wykreował rolę czarnego charakteru, wcielając się w Josefa Mengele, niemieckiego zbrodniarza wojennego i lekarza^[234][235]. Aktor przyjął rolę ze względu na Oliviera, z którym bardzo chciał pracować^[234]. W obsadzie znaleźli się również James Mason, Lilli Palmer, Uta Hagen i Denholm Elliott^[236]. Film, tak jak i pierwowzór literacki, przedstawiał fikcyjne wydarzenia budowane wokół prawdziwej postaci Josefa Mengele. Do swej roli Peck został specjalnie ucharakteryzowany^[237]. Scena, w której główni bohaterowie – Lieberman (Olivier) i Mengele (Peck) – kłócą się, była nagrywana przez 3–4 dni. Powodem był gorszy stan zdrowia Oliviera w owym czasie. Peck twierdził, że był to absurdalny pomysł by realizować scenę walki z aktorami, którzy byli już w zaawansowanym wieku^[238]. Film Schaffnera (mający premierę 5 października) zakończył rok z przychodem rzędu 7,5 miliona dolarów^[239]. Peck został po raz piąty nominowany do Złotego Globu w kategorii dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym^[143]. Prasa pochlebnie wyrażała się na temat roli aktora. Recenzent branżowego „Films in Review” pisał, że „Peck jest objawieniem. Składa się na to wygląd będący skrzyżowaniem dyktatora Republiki bananowej z gryzoniem”^[240]. Sam aktor odczuwał zadowolenie ze swojej filmowej kreacji, podkreślając, że rola czarnego charakteru pozwoliła mu na „rozciągnięcie swojego wachlarza”^[239].

W 1980 Peck wystąpił w filmie wojennym Wilki morskie (reż. Andrew V. McLaglen), zekranizowanym według brytyjskiej powieści Boarding Party Jamesa Leasora^[236]. Wcielił się w rolę pułkownika Lewisa Pugha^[241]. Na ekranie partnerowali mu Roger Moore, ówczesny odtwórca roli Jamesa Bonda, i David Niven (z którym Peck zagrał w Działach Navarony w 1961)^[242]. Zdjęcia były realizowane na zachodnim wybrzeżu półwyspu Indyjskiego Goa i Nowym Delhi^[242]. Budżet filmu wyniósł 11,5 miliona dolarów^[242]. Premiera odbyła się 5 czerwca 1981. Wilki morskie były finansową klapą w amerykańskim box offisie^[242].

Schyłek kariery

Gregory Peck jako Abraham Lincoln w miniserialu W imię honoru (1982)

Olga Karlatos i Gregory Peck na fotosie promocyjnym z telewizyjnego filmu Purpura i czerń (1983)

Gregory Peck w 1998

U schyłku kariery Peck wziął udział w miniserialu W imię honoru (1982, reż. Andrew V. McLaglen), zrealizowanym dla stacji CBS, wcielając się w prezydenta Abrahama Lincolna^[243]. Rok później zagrał rolę irlandzkiego księdza Hugh O’Flaherty’ego w telewizyjnym dramacie wojennym Purpura i czerń (reż. Jerry London), powstałym w koprodukcji amerykańsko-brytyjsko-włoskiej^[244]. Film opowiadał o losach duchownego, który w trakcie II wojny światowej ocalił blisko 4 tys. żołnierzy i Żydów w Watykanie^[245]. Zdaniem Fishgalla Peck był „najbardziej efektywny w tej ujmującej roli”^[244]. Na ekranie partnerował mu Christopher Plummer w kreacji Herberta Kapplera^[t][244].

W 1987 wystąpił wraz z Jamie Lee Curtis w dramacie sportowym Grace i Chuck (reż. Mike Newell) opowiadającym historię młodego gracza baseballu Chucka (Joshua Zuehlke), który zawiesza swoją karierę do czasu rozbrojenia broni nuklearnej^[247]. Jak przyznawał Peck, historia wydała mu się intrygująca, dzięki czemu dał się ponownie „zwabić” przed kamery^[247]. 9 marca 1989 otrzymał od American Film Institute nagrodę AFI Life Achievement Award. Statuetkę wręczyła wieloletnia przyjaciółka Audrey Hepburn^[248]. W tym samym roku zagrał z Jane Fondą w romantyczno-przygodowym Starym Gringo (reż. Luis Puenzo), którego fabuła koncentrowała się na nauczycielce Harriet Winslow, przybywającej do ogarniętego rewolucją Meksyku, aby nauczać dzieci bogatego właściciela ziemskiego^[249]. Przy budżecie wynoszącym 25 milionów dolarów, film zarobił w kinach 2 miliony^[250].

Gregory Peck na 53. MFF w Cannes (2000), gdzie prezentowano dokument Rozmowy z Gregorym Peckiem (1999)

W 1991 wystąpił w komediodramacie Cudze pieniądze (reż. Norman Jewison) wraz z Dannym DeVito^[251], który był ostatnim „kasowym” filmem w dorobku aktora, przynosząc zyski rzędu 25 milionów dolarów^[252]. Także w 1991 po raz ostatni pojawił się na dużym ekranie, kreując epizodyczną rolę prawnika Lee Hellera w remake’u Przylądka strachu z 1962 w reżyserii Martina Scorsese. W głównych rolach wystąpili Robert De Niro (Max Cady) i Nick Nolte (Sam Bowden)^[253]. W filmie zagrali również Martin Balsam i Robert Mitchum, którzy brali udział w oryginalnej wersji^[254]. Początkowo Peck nie był zainteresowany rolą o małym znaczeniu, lecz jak przyznawał, upór Scorsese i de Niro spowodował, iż zmienił decyzję^[253].

W 1993 wystąpił wraz z Lauren Bacall w telewizyjnej produkcji Portret (reż. Arthur Penn), zekranizowanej według off-broadwayowskiej sztuki Painting Churches autorstwa Tiny Howe^[u][257]. Pięć lat później, Peck po raz ostatni pojawił się na ekranie, kreując postać ojca Mapple w miniserialu Moby Dick (reż. Franc Roddam)^[258]. Rola ta przyniosła mu nagrodę Złotego Globu dla najlepszego aktora drugoplanowego w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym^[258]. Caryn James z „The New York Timesa” napisała, że obecność Pecka była „ciepła i rzucała się w oczy”, a jego głos jest „wciąż nieporównywalnie bogaty”^[258]. Pomimo otrzymywania nowych propozycji, aktor zdecydował się na zakończenie trwającej ponad 60 lat kariery. „Ogólnie rzecz biorąc, role pisane dla kogoś w moim wieku są głównie rolami charakterystycznymi i nie są one zbyt interesujące. Dziadkowie, starzy wujowie. Nie chcę pożegnać się w ten sposób” – oceniał^[258].

W 1999 wziął udział w będącym częścią cyklu American Masters telewizji PBS filmie dokumentalnym Rozmowy z Gregorym Peckiem (reż. Barbara Kopple), stanowiącym podsumowanie dorobku artystycznego oraz opowieść o życiu rodzinnym^[259]. Film Kopple został wyłoniony podczas konkursu na 53. MFF w Cannes^[260].

Śmierć i pogrzeb

Miejsce spoczynku aktora w mauzoleum Katedry Matki Bożej Anielskiej w Los Angeles (2005)

Gregory Peck zmarł we śnie 12 czerwca 2003 w wieku 87 lat w swoim domu w Holmby Hills, dzielnicy Los Angeles, na oskrzelowe zapalenie płuc^[261]. Do końca przy jego boku była żona Veronique Peck^[261]. Jak przyznał rzecznik rodziny Monroe Friedman, aktor „nie czuł się dobrze”^[262]. Na uroczystości pogrzebowe w Katedrze Matki Bożej Anielskiej przybyło prawie trzy tysiące osób, wśród nich najbliższa rodzina, była małżonka Greta Kukkonen i artyści: Angie Dickinson, Anjelica Huston, Calista Flockhart, Dyan Cannon, Harrison Ford, Harry Belafonte, Jimmy Smits, Larry Gelbart, Lauren Bacall, Lionel Richie, Louis Jourdan, Louise Fletcher, Michael Jackson, Michael York, Mike Farrell, Norman Lear, Piper Laurie, Shari Belafonte, Shelley Fabares, Sidney Poitier, Stephanie Zimbalist oraz Tony Danza^[261]. Ceremonii przewodniczył Roger Mahony, który podczas mowy pochwalnej przyznał: „W sztuce jest współczucie, we współczuciu człowieczeństwo, a w człowieczeństwie wielkoduszność i miłość. Gregory Peck sięgnął najwyższych poziomów wszystkich tych cnót”^[261].

Przemówienie pożegnalne wygłosił Brock Peters, przypominając sytuację, w której Peck osobiście zaprosił go na plan zdjęciowy do filmu Zabić drozda^[261]. Wspomnieniom zmarłego aktora towarzyszyła specjalna projekcja wideo, podczas której wyświetlono fragmenty obrazów Klucze królestwa, Moby Dick, Zabić drozda i Generał MacArthur^[261]. Ówczesny przewodniczący Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej Frank Pierson przyznał, że Peck był „ostatnim z prawdziwych arystokratów starego Hollywood”^[262]. Przewodniczący Motion Picture Association of America Jack Valenti ocenił, że był on „wyniosłą postacią w branży filmowej. Zrobił serię produkcji, które oświetlały wspaniałą prawdziwość charakteru”^[262]. Steven Spielberg zaznaczył, że „dziedzictwo nie leży tylko w jego filmach, lecz także w godnym i moralnym sposobie pracy i życia”^[262]. Ciało aktora złożono w krypcie mauzoleum Katedry Matki Bożej Anielskiej. Uczestnikami skromnej prywatnej ceremonii pogrzebowej byli najbliżsi aktora^[261].

Życie prywatne

Zainteresowania, przyjaźnie, osobowość

Gregory Peck w 1938. Aktor czynnie uczestniczył w zawodach wioślarskich w trakcie nauki

Gregory Peck z Avą Gardner, jedną ze swoich najbliższych przyjaciółek, na planie filmu Ostatni brzeg (1959)

Peck od młodzieńczych lat był związany ze sportem. Z uwagi na swoje warunki fizyczne, w latach 30. czynnie uczestniczył w uniwersyteckich zawodach wioślarskich, które określał mianem „najbardziej wyczerpującego sportu znanego na uczelni”^[263]. Pływał i trenował m.in. w ósemkach^[264]. Jak większość ówczesnej młodzieży w La Jolla, kurorcie położonym nad Pacyfikiem, Peck był bardzo dobrym pływakiem, nurkiem i poławiaczem krabów^[21]. Do jego pasji należało także budowanie łodzi oraz wspólna gra w golfa ze swoim ojcem^[21]. W późniejszym czasie aktor był właścicielem rasowych koni^[265], które regularnie brały udział w wyścigach na terenie Anglii^[266], m.in. w 1968 w ramach Grand National, zajmując trzecie miejsce^[267]. W wolnych chwilach zajmował się kolekcjonerstwem i ogrodnictwem^[262]. Interesował się historią Stanów Zjednoczonych, zwłaszcza okresem prezydentury Abrahama Lincolna^[268]. W 1959 otworzył rodzinny dom wypoczynkowy na półwyspie Cap Ferrat^[269]. Współpracownicy i przyjaciele zwracali się do niego „Greg”, co było skrótem od imienia, którego używał wszędzie, z wyjątkiem placówek szkolnych^[270].

Chętnie utrzymywał kontakty towarzyskie; przyjaźnił się z większością amerykańskich prezydentów od wczesnych lat 60.^[271] Szczególnie bliska relacja łączyła go z Lyndonem B. Johnsonem, u którego często spędzał weekendy na ranczu w Teksasie^[272]. Razem z żoną Veronique brał udział w uroczystych obiadach i kameralnych przyjęciach w Białym Domu, wystawianych przez Johnsona^[272] i Ronalda Reagana w 1983^[271]. Był bliskim przyjacielem prezydenta Francji Jacques’a Chiraca^[273]. Długoletnie serdeczne stosunki utrzymywał z reżyserem Henrym Kingiem, z którym współpracował przez dekadę, realizując sześć filmów^[274]. Cenił sobie przyjacielskie relacje z aktorami Audrey Hepburn^[275], Avą Gardner^[276], Davidem Nivenem^[185], Humphreyem Bogartem^[277], Johnem Garfieldem^[278], Lauren Bacall^[277] oraz wirtuozem skrzypiec Isaakiem Sternem^[257].

Peck aktywnie wspierał fundacje charytatywne. Za pomoc osobom zmagającym się z chorobą nowotworową, w 1968 został uhonorowany specjalnym Oscarem – nagrodą im. Jeana Hersholta^[279]. Odbierając statuetkę przyznał: „Nie jestem uszczęśliwiaczem innych. To zawstydzające dla mnie być klasyfikowanym jako humanitarysta. Ja po prostu biorę udział w działaniach, w które wierzę”^[280]. Cenił sobie spokój i życie prywatne. Unikał rozgłosu wokół własnej osoby^[262]. Molyneaux napisał: „Humanitarny w usposobieniu, wyartykułowany w swojej komunikacji i energiczny w dążeniu do swoich celów, Gregory Peck odcisnął piętno na swoim zawodzie i sztuce w Ameryce”^[281].

Małżeństwa i dzieci

Gregory Peck z Gretą Kukkonen i dwoma synami: Jonathanem i Stephanem (1947)

Gregory Peck z drugą żoną Veronique, 16 marca 1959

Swoją pierwszą żonę, Finkę, Gretę Kukkonen^[v], Peck poznał w trakcie dziewięciomiesięcznego tournée, gdy pracowała jako charakteryzatorka dla Kathariny Cornell, a on podejmował swoje pierwsze próby w teatrze^[283]. Pobrali się 4 października 1942 w Methodist Church przy Park Avenue, do którego weszli prosto z popołudniowego spaceru, nie będąc w ogóle przygotowani do ceremonii^[284]. Świadków znalazł ksiądz^[284]. Następnego dnia powiadomili rodziców i zaprosili ich na obiad^[284]. W 1943 przeprowadzili się do Hollywood. Po otrzymaniu angażu w filmie i podpisaniu kontraktu przez Pecka, Kukkonen zrezygnowała z pracy i zajęła się domem^[284]. Para doczekała się trójki synów: Jonathana (1944–1975)^[w][286], Stephena (ur. 1946)^[287] oraz Careya Paula (ur. 1949)^[x][289]. Według jej słów Peck był „wspaniałym ojcem”^[290]. Na początku lat 50. stosunki małżonków zaczęły się pogarszać. Po jednej z kłótni, aktor spakował walizki i na miesiąc pojechał do odosobnionego kurortu w Apple Valley, gdzie wynajął domek^[291]. 13 stycznia 1953 Kukkonen ogłosiła separację^[292]. Rozwiedli się 30 grudnia 1955^[293], pozostając w przyjacielskich relacjach^[294].

W trakcie trwania małżeństwa z Kukkonen, podczas realizacji zdjęć do filmu Rzymskie wakacje (1953), Peck udzielał w Rzymie wywiadu początkującej dziennikarce francuskiego magazynu „France Soir” Veronique Passani, córce architekta oraz rosyjskiej artystki^[295]. Pół roku później aktor zaprosił ją na tor wyścigowy w Paryżu. Po zawodach udali się na kolację^[296]. Dzień po sfinalizowaniu rozwodu z Kukkonen, 31 grudnia 1955 para pobrała się w Santa Ynez. Ślubu udzielił im sędzia Arden Jensen z sądu okręgowego w Santa Barbara^[293]. Uroczystości weselne odbyły się na ranczu Channinga Peake’a, artysty i przyjaciela Pecka, w Lompoc^[297]. Ze względu na pracę męża, Passani wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Działała jako filantropka w Wielkim Los Angeles^[298]. Początkowo mieszkali przy South Cliffwood Avenue w Brentwood^[299]. Wraz z Peckiem czynnie wspierała w latach 60. organizację American Cancer Society (ACS), na konto której zebrali 50 milionów dolarów^[298]. Była także współzałożycielką Inner City Cultural Center, zespołu teatralnego złożonego z różnych grup etnicznych^[300]. Pod koniec lat 70. przeprowadzili się do nowego domu w Holmby Hills^[299]. Para doczekała się dwójki dzieci: syna Anthony’ego (ur. 1956)^[301] i córki Cecilię (ur. 1958)^[302]. Pozostali małżeństwem aż do śmierci aktora w 2003, przeżywając razem 48 lat^[298].

Poglądy polityczne

Malcolm Fraser, Gerald Ford i Peck w Białym Domu, 27 lipca 1976

Podczas gdy wielu artystów Hollywood znajdowało się na tzw. czarnej liście, Peck podpisał w 1947 list wyrażający ubolewanie z powodu dochodzenia Komisji ds. Działalności Antyamerykańskiej w sprawie rzekomych sympatyków Partii Komunistycznej w Ameryce^[303]. 2 listopada dołączył do innych aktorów i wziął udział w audycji radiowej Hollywood Fights Back, wyrażającej sprzeciw wobec ograniczaniu wolności słowa przez rządowe śledztwo prowadzone w związku z sympatiami komunistycznymi w Hollywood^[304]. W 1948 Myron Coureval Fagan opublikował książkę Treason in Hollywood, w której nazwał aktora „sympatykiem komunizmu”^[305]. Peck publicznie zaprzeczył, tłumacząc, że nigdy nie wierzył w komunizm, ani nie był członkiem partii sympatyzującej z tym ustrojem^[306].

Aktor był przez całe życie zwolennikiem Partii Demokratycznej^[307][308]. W 1948 poparł kandydaturę Harry’ego Trumana na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych. W kolejnych latach Peck wspierał Adlai Stevensona i Johna F. Kennedy’ego^[119]. Po zamachu na Kennedy’ego w listopadzie 1963 wystąpił jako narrator w filmie dokumentalnym John F. Kennedy: Years of Lightning, Day of Drums (1966)^[119][309]. W 1968, po zamachu na senatora Roberta F. Kennedy’ego, aktor, razem z Charltonem Hestonem, Jamesem Stewartem i Kirkiem Douglasem, wydał oświadczenie wzywające do poparcia ustawy prezydenta Lyndona B. Johnsona o kontroli broni z 1968^[310]. W 1970 Peck był potencjalnym kandydatem z ramienia Demokratów do ubiegania się o fotel gubernatora Kalifornii^[311]. W późniejszym czasie przyznawał, że nie miał żadnego interesu w staraniu się o urząd publiczny^[311]. Syn Carey Paul Peck dwukrotnie bez powodzenia ubiegał się o urząd polityczny w 1978 i 1980. W wywiadzie dla irlandzkich mediów aktor ujawnił, że Lyndon B. Johnson, w przypadku ubiegania się o reelekcję urzędu w 1968, planował powierzyć mu stanowisko amerykańskiego ambasadora w Irlandii^[272][312].

20 stycznia 1969 aktor został odznaczony przez Johnsona najwyższym cywilnym odznaczeniem – Medalem Wolności^[272][279]. W 1972 prezydent Richard Nixon umieścił Pecka na swojej liście wrogów, z powodu liberalnego aktywizmu aktora^[313]. W 1987, wraz z Burtem Lancasterem, Lloydem Bridgesem i Martinem Sheenem, wystąpił jako narrator w spocie organizacji People for the American Way, wyrażając sprzeciw wobec potwierdzenia nominacji przez prezydenta Ronalda Reagana dla konserwatywnego sędziego Roberta Borka do Sądu Najwyższego z powodu jego krytyki praw obywatelskich^[314]. Kandydatura Borka nie została zatwierdzona przez Senat^[314].

Peck opowiadał się za ogólnoświatowym zakazem używania broni jądrowej^[179] oraz popierał prawo nakazujące kontrolę dostępu do broni^[307]. W 1979 wziął udział w kampanii organizacji Alliance to Save Energy promującej efektywność energetyczną^[315].

Filmografia

W trwającej 62 lata karierze Peck występował w filmach, radiu, telewizji i na scenie. Pojawił się w 55 produkcjach fabularnych^[316] oraz 50 audycjach radiowych, gdzie odtwarzał m.in. swoje role filmowe^[317].

W 1947 i 1952 był notowany w pierwszej dziesiątce najbardziej dochodowych amerykańskich aktorów^[318]. Czternaście filmów z jego udziałem było zestawianych w pierwszej dziesiątce podsumowań roku w amerykańskim box offisie, z czego Dawid i Betszeba (1951), Działa Navarony (1961) i Jak zdobywano Dziki Zachód (1962) osiągały najwyższą pozycję^[319]. Dwadzieścia pięć filmów, w których Peck wziął udział, było nominowanych przynajmniej do jednego Oscara, a dwanaście z nich zdobyło co najmniej jedną statuetkę^[252]. Dwadzieścia sześć produkcji z udziałem aktora, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę 100 milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym^[252].

Pięć z jego filmów: Dżentelmeńska umowa (1947), Z jasnego nieba (1949), Rzymskie wakacje (1953), Jak zdobywano Dziki Zachód i Zabić drozda (1962) wpisano do National Film Registry^[320].

Spuścizna

(c) Dietmar Rabich, CC BY-SA 4.0

Gwiazda Gregory’ego Pecka na Hollywoodzkiej Alei Gwiazd (2012)

Podpis, odciski dłoni i stóp Pecka przed Grauman’s Chinese Theatre (2008)

Park im. Gregory’ego Pecka przed teatrem La Jolla Playhouse (2017)

Gwiazda Pecka w meksykańskim Durango (2018)

Figurka przedstawiająca Pecka z filmu Z jasnego nieba (1949) w American Toby Jug Museum (2018)

Tablica upamiętniająca Gregory’ego Pecka w De Haar Castle w Utrechcie (2020)

Gregory Peck uznawany jest za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii kinematografii amerykańskiej i okresu „Złotej Ery Hollywood”^[1]. John Griggs, autor książki The Films of Gregory Peck (1984), nazwał go „wyjątkowym amerykańskim wzorem do naśladowania, archetypowym bohaterem”^[321]. W swoich filmach Peck wcielał się w rozmaite postacie, jak chociażby: księdza, doktora, dziennikarza, adwokata oraz dyplomatę^[321][322]. Dużą część jego dorobku stanowiły heroiczne role w westernach i filmach wojennych, w których kreował kapitanów, pilotów, rewolwerowców oraz żołnierzy^[323]. We wczesnych produkcjach wykreował charakterystyczny dla siebie typ poważnego bohatera przywiązanego do wartości moralnych, odznaczającego się wytrwałością i inteligencją (Klucze królestwa; 1944, Dżentelmeńska umowa; 1947)^[324], a także przedstawiającego bardziej skomplikowaną osobowość postaci, nastawioną na większy dramatyzm i warstwę psychologiczną (Urzeczona; 1945)^[325]. Prezentował również postawę młodego, naiwnego bohatera, wierzącego w triumf prostych wartości (Akt oskarżenia; 1947) oraz męża i ojca, dla którego bezpieczeństwo i spokój rodziny są najwyższym priorytetem (Przylądek strachu; 1962)^[326]. Sporadycznie odgrywał role czarnych charakterów, cechujących się bezwzględnością i żądzą zemsty (Pojedynek w słońcu; 1946, Moby Dick; 1956)^[327], niejednoznacznością moralną (Jim Ringo; 1950)^[128], naznaczoną dodatkowo naiwnością oraz tęsknotą za miłością (Na krawędzi; 1970)^[221][328]. Na początku lat 60. XX wieku był bohaterem nowego typu – nauczycielem życia dla swoich dzieci i orędownikiem sprawiedliwości (Zabić drozda; 1962)^[307]. Według autorki Harper Lee „Atticus Finch dał mu możliwość gry samego siebie”^[197]. Krytycy podkreślają, że dzięki talentowi, Peck był w stanie nasycić kreowanego przez siebie bohatera niezapomnianym realizmem, nawet w przypadku tak różnorodnych postaci, jak kapitan Ahab (Moby Dick), Sam Bowden (Przylądek strachu) czy też porucznik Joe Clemons (Wzgórze Pork Chop; 1959), nadając im pełną gamę zemsty, szaleństwa, empatii i intuicji^[329]. Biograf Gary Fishgall zaznaczył, że z wyjątkiem postaci tragicznych (Francis Scott Fitzgerald w Ukochanym niewiernym; 1959 oraz kapitan Ahab), bohaterowie których kreował, podzielali heroiczny styl^[323].

Peck jako Atticus Finch. Postać ta została uznana w 2003 przez AFI za „największego bohatera w historii kina”

Aktora uważa się za ikonę stylu^[330] oraz jeden z symboli męskości w historii kina^[331]. Jego wizerunek był związany z kampaniami reklamowymi i produktami m.in. Pabst Brewing Company (1948)^[332], American Express (1959)^[333] czy Air France (1960)^[334]. W 1983 został dodany do Międzynarodowej Listy Najlepiej Ubranych, utworzonej w 1940 przez Eleanor Lambert^[335]. W maju 1993 magazyn „People” umieścił Pecka w gronie „50 najpiękniejszych ludzi świata”^[336].

15 grudnia 1949, wraz z Anne Baxter, odcisnął swoje dłonie i stopy oraz złożył podpis w płycie betonowej chodnika na podjeździe Grauman’s Chinese Theatre^[337]. 8 lutego 1960, za wkład w przemysł filmowy, otrzymał gwiazdę na Hollywoodzkiej Alei Gwiazd, która mieści się przy 6100 Hollywood Boulevard^[338]. 7 września 1977 został odznaczony z rąk ministra kultury Francji Michela d’Ornano Orderem Sztuki i Literatury za „znaczący wkład w sztukę”^[339]. Władze uczelni Franklin & Marshall College z siedzibą w Lancaster w stanie Pensylwania, nadały Peckowi tytuł doktora honoris causa nauk humanistycznych^[339][340]. W 1979 aktor został zaliczony w poczet gwiazd westernu „Hall of Great Western Performers” w National Cowboy & Western Heritage Museum w Oklahoma City w stanie Oklahoma^[341]. W lutym i marcu 1984 Los Angeles County Museum of Art (LACMA) oddało hołd jego filmom^[342]. Museum of Modern Art (MoMA) 12 listopada 1990 przeprowadziło retrospekcję produkcji z udziałem Pecka^[343]. W 1993 odznaczono go Legią Honorową, za „wybitny wkład w kulturę i sztukę”^[344], a dwa lata później otrzymał od prezydenta Francji Jacquesa Chiraca Order Komandora Legii Honorowej^[273]. 28 października 1998 Peck został uhonorowany przez prezydenta Billa Clintona Narodowym Medalem Sztuki^[345]. 16 czerwca 1999 American Film Institute (AFI) umieścił jego nazwisko na 12. miejscu w rankingu „największych aktorów wszech czasów”^[1]. Cztery lata później AFI uznał Atticusa Fincha, główną postać z filmu Zabić drozda, za „największego bohatera w historii kina”^[346].

Gregory Peck jest bohaterem tytułowego utworu „Tarap tarap” z 1965, pochodzącego z minialbumu o tej samej nazwie polskiego żeńskiego zespołu wokalnego Filipinki^[347]. Wspominany jest także w kompozycji Boba Dylana „Brownsville Girl”, zamieszczonej na albumie Knocked Out Loaded (1986)^[348].

Kolekcja zbiorów Pecka znajduje się w archiwum filmowym Stanów Zjednoczonych – Academy Film Archive. Sam aktor w 1999 przekazał tam swoje domowe filmy, dziesiątki osobistych odbitek na taśmach 16mm i 35mm, w tym takie tytuły, jak Urzeczona, Pojedynek w słońcu, Przylądek strachu i Zabić drozda. Kolekcja obejmuje również materiały promocyjne i produkcyjne z filmu Biały Kanion (1958), którego aktor był producentem. Zbiory uzupełniają materiały prasowe Pecka, znajdujące się w Margaret Herrick w Beverly Hills^[349]. W 2000 zrealizowano dla stacji ABC biograficzny dramat telewizyjny Historia Audrey Hepburn (reż. Steve Robman), w którym Gregory’ego Pecka zagrał Swede Swensson^[350]. W kwietniu 2011 poczta USA (USPS) wydała limitowaną serię znaczków z jego podobizną w związku z edycją „Legendy Hollywoodu”^[351].

Nagrody i nominacje

Gregory Peck i Sophia Loren podczas 35. ceremonii wręczenia Oscarów, 8 kwietnia 1963. Aktor otrzymał statuetkę za kreację Atticusa Fincha w filmie Zabić drozda (1962)

Gregory Peck był wielokrotnie nagradzany za pracę artystyczną, wkład w kulturę i rozwój sztuki filmowej oraz działalność charytatywną. Pięciokrotnie uzyskiwał nominację do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszego aktora pierwszoplanowego^[199], z czego zdobył jedną statuetkę, za kreację adwokata Atticusa Fincha w dramacie obyczajowym Zabić drozda (1962)^[200]. Spośród sześciu otrzymanych nominacji do Złotego Globu, był trzykrotnie laureatem^[143]. Za działalność charytatywną i humanitarną Peck został w 1968 uhonorowany specjalnym Oscarem – nagrodą im. Jeana Hersholta^[279], oraz Marian Anderson Award (1999)^[143]. W 1963 został laureatem nagrody David di Donatello w kategorii dla najlepszego aktora zagranicznego^[201].

W swoim dorobku Peck miał także wiele prestiżowych wyróżnień, przyznawanych m.in. za całokształt pracy aktorskiej, w tym: Henrietta Award (1951, 1955)^[352], nagrodę im. Cecila B. DeMille’a (1968)^[279] i AFI Life Achievement Award (1989)^[248][353]. W 1989 przyznano mu na 42. MFF w Cannes wyróżnienie za całokształt twórczości^[354]. W 1991 został nagrodzony Kennedy Center Honors^[275]. Dwa lata później, podczas 43. MFF w Berlinie, otrzymał Honorowego Złotego Niedźwiedzia^[344]. W 1995 nagrodzono go Honorowym Cezarem, a w 2003 specjalnym Davidem di Donatello^[143].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Gary Fishgall: Gregory Peck: A Biography. Simon & Schuster, 2002. ISBN 0-684-85290-X. (ang.)
• Michael Freedland: Gregory Peck: A Biography. William Morrow and Company, 1980. ISBN 0-688-03619-8. (ang.)
• John Griggs: The Films of Gregory Peck. Citadel Press, 1984. ISBN 978-0-8065-0897-9. (ang.)
• Lynn Haney: Gregory Peck: A Charmed Life. Carroll & Graf Publishers, 2004. ISBN 0-7867-1473-5. (ang.)
• Patrick McGilligan: Alfred Hitchcock: Życie w ciemności i pełnym świetle. Jowita Matys, Anna Nermer, Andrzej Nermer, Irena Stąpor (tłum.). Twój Styl, 2005. ISBN 978-83-7163-505-2. (pol.)
• Gerard Molyneaux: Gregory Peck: A Bio-bibliography. Greenwood Publishing Group, 1995. ISBN 978-0412605901. (ang.)
• Michael Munn: Gregory Peck. ISIS Large Print Books, 1998. ISBN 978-0753150979. (ang.)
• Tony Thomas: Gregory Peck. Pyramid Publications, 1977. ISBN 978-0-515-04239-9. (ang.)

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona aktora (ang.)
• Gregory Peck w bazie IMDb (ang.)
• Gregory Peck w bazie Filmweb