Grudzień 1970

Grudzień 1970
zimna wojna
Ilustracja
Demonstracje Grudnia 1970 w Gdyni: Ciało Zbyszka Godlewskiego niesione przez demonstrantów
Czas

14–22 grudnia 1970

Miejsce

Gdynia, Gdańsk, Szczecin, Elbląg

Terytorium

Polska

Przyczyna

podwyżka cen żywności przez władze PRL,
ubożenie społeczeństwa

Wynik

stłumienie demonstracji przez wojsko i milicję

Strony konfliktu
demonstranci siły rządowe:
Dowódcy
brak jednolitego dowództwaWładysław Gomułka
Marian Spychalski
Józef Cyrankiewicz
Wojciech Jaruzelski
Tadeusz Tuczapski
Grzegorz Korczyński
Siły
kilkanaście tys. protestujących27 tysięcy żołnierzy,
5 tysięcy milicjantów,
550 czołgów,
700 transporterów opancerzonych
Straty
ok. 40 zabitych[a],
ok. 1165 rannych
kilku zabitych,
ponad 100 rannych
brak współrzędnych
Pomniki upamiętniające Grudzień '70
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni przy ul. Janka Wiśniewskiego
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni przy al. Piłsudskiego
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Szczecinie (tzw. Anioł Wolności)
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Elblągu na pl. Solidarności
Inscenizacje na planie filmu Czarny czwartek
Milicjanci w grudniu 1970, inscenizacja z filmu Czarny czwartek: Janek Wiśniewski padł
Gaz łzawiący w grudniu 1970
Pochód w centrum Gdyni, 17 grudnia 1970
Pacyfikacja demonstracji przez milicję
Czołg w grudniu 1970
Wojsko w grudniu 1970

Grudzień 1970, wydarzenia grudniowe, rewolta grudniowa, wypadki grudniowe, masakra na Wybrzeżu – protesty robotników w Polsce w dniach 14–22 grudnia 1970 (demonstracje, protesty, strajki, wiece, zamieszki) głównie w Gdyni, Gdańsku, Szczecinie i Elblągu, stłumione przez milicję i wojsko[1].

Geneza protestów grudniowych

Bezpośrednią przyczyną strajków i demonstracji była wprowadzona 12 grudnia podwyżka cen detalicznych mięsa, przetworów mięsnych oraz innych artykułów spożywczych w czasach, gdy obowiązywały ceny regulowane urzędowo. Decyzję o podwyżce podjęto 30 listopada 1970 na posiedzeniu Biura Politycznego KC PZPR. Od 8 grudnia w Ministerstwie Obrony Narodowej i Ministerstwie Spraw Wewnętrznych rozpoczęto przygotowania w ramach „ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego”, a 11 grudnia jednostki MSW zostały postawione w stan pełnej gotowości. 12 grudnia wieczorem za pośrednictwem radia poinformowano społeczeństwo o podwyżkach cen żywności głównych artykułów, średnio o 23% (mąka o 17%, ryby o 16%, dżemy i powidła o 36%). 13 grudnia komunikaty o podwyżkach cen podała prasa.

Przebieg

Społeczeństwo zareagowało protestem. Zbierano się na wiecach, domagając się od władz cofnięcia podwyżki, uregulowania systemu płac (w szczególności zasad naliczania premii) i wreszcie odsunięcia od władzy odpowiedzialnych za podwyżkę (m.in. Władysława Gomułki, Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kociołka).

Poniedziałek 14 grudnia

W poniedziałek robotnicy ogromnego zakładu przemysłowego – Stoczni Gdańskiej im. Lenina – odmówili podjęcia pracy i wielotysięczny tłum przed południem udał się pod pobliską siedzibę Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. Zażądali spotkania z pierwszym sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR, a od dyrektora stoczni Stanisława Zaczka podjęcia negocjacji w sprawie cofnięcia podwyżek, ich postulaty nie zostały jednak spełnione. Tego dnia doszło też do pierwszych starć ulicznych z Milicją Obywatelską (MO).

Przed południem delegacja stoczniowców próbowała rozmawiać z rektorem Politechniki Gdańskiej (PG) i na schodach Gmachu Głównego PG doszło do szarpaniny z prorektorem Wiesławem Wełnickim. O godzinie 17:00 na dziedzińcu przed Gmachem Głównym PG próbowano zorganizować wiec, ale wobec negatywnej reakcji studentów (w marcu 1968 robotnicy, w tym także stoczniowcy, współpracowali z milicją podczas tłumienia studenckiego zrywu) z wiecu zrezygnowano i zebrani ruszyli pochodem do Gdańska, by „pokazać swoją siłę”, jak to mówili stoczniowcy z radiowozu. W Gdańsku za wiaduktem Błędnik doszło do pierwszych starć z MO. Nieco później dołączyła duża grupa studentów Akademii Medycznej w Gdańsku (AMG). Tego wieczoru w wiecach na placu przed dworcem głównym i budynkiem Komitetu Wojewódzkiego PZPR wzięły udział setki studentów PG i AMG.

Wtorek 15 grudnia

W tym dniu ogłoszono strajk powszechny; przyłączyły się do niego inne gdańskie przedsiębiorstwa, robotnicy ze Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni oraz pracownicy elbląskiego Zamechu. W skład pierwszego komitetu strajkowego weszli: Zbigniew Jarosz (przewodniczący), Jerzy Górski (zastępca przewodniczącego), Stanisław Oziębło, Ryszard Podhajski, Kazimierz Szołoch, Lech Wałęsa i Zofia Zejser[2]. Żądano m.in. uwolnienia aresztowanych wcześniej działaczy. Robotnicy kontynuowali marsz i przemieszczając się pod budynek KW PZPR na wcześniej zapowiedziany wiec, napotkali oddziały MO. Władze, nie chcąc dopuścić demonstrantów pod budynek partii, podjęły decyzję o użyciu pałek i innych środków obronnych (w tym gazu łzawiącego). W efekcie doszło do walk ulicznych i starć z MO, a w końcu, późnym wieczorem 15 grudnia, do podpalenia budynku KW PZPR w Gdańsku. Ogłoszono strajk okupacyjny. Wojsko i milicja zablokowały porty i stocznie.

Jednocześnie w Gdyni doszło do spisania 8 głównych postulatów i przekazania ich przewodniczącemu prezydium Miejskiej Rady Narodowej, Janowi Mariańskiemu. Obiecał on przekazać je wicepremierowi Stanisławowi Kociołkowi, żądając jednak w zamian rozejścia się demonstrantów do domów. Wśród postulatów były m.in. dostosowanie płac robotników do ostatniej podwyżki cen, podwyższenia minimalnego wynagrodzenia (w szczególności najmniej zarabiających kobiet), zredukowania rozpiętości zarobków robotników z zarobkami pracowników umysłowych (w tym także postulat, że dyrektor przedsiębiorstwa nie powinien zarabiać więcej niż 1000 zł od pracownika posiadającego wyższe wykształcenie), czy wreszcie ustalenia wysokości zasiłku chorobowego w pełni odpowiadającemu utraconemu w czasie choroby zarobkowi. Nocą aresztowano członków komitetu strajkowego w Gdyni.

Gdy płonął gmach komitetu wojewódzkiego partii, pensjonariusze domu poprawczego w Malborku rozpoczęli rabunek sklepów przy ulicy Rajskiej i sąsiednich. Część manifestantów próbowała to powstrzymać, ale bez rezultatu. Około południa stoczniowcy zdobyli czołg, który zabezpieczono na terenie Gdańskiej Stoczni Remontowej. Po południu do walczących w Gdańsku stoczniowców dołączali pojedynczo studenci, którym kończyły się wykłady. Około godziny 16:00 przed samym dworcem kolejowym został zastrzelony przez snajpera człowiek, który być może był tylko przechodniem, gdyż w tym czasie walki toczyły się pod komendą MO, a nie na placu dworcowym (Leningradzkim). Strzał padł od strony wiaduktu Błędnik, gdzie nie było wtedy ani wojska ani milicji, musiał więc strzelać snajper, ulokowany prawdopodobnie w wieżowcu Centrum Techniki Okrętowej przy Błędniku. Potem stoczniowcy na środku dworcowej hali złożyli zwłoki kolegi rozjechanego przez czołg, rozbili dworcową kwiaciarnię i podpalili kasy dworcowe. Gdy oddziały wojska i milicji pojawiły się na Błędniku i od strony komitetu, manifestanci, którym groziło otoczenie, wpadli na dworzec i do stojącej jeszcze kolejki elektrycznej, która ruszyła, gdy na dworzec wpadli milicjanci.

Środa 16 grudnia

Strajk rozszerzył się na kolejne zakłady na Wybrzeżu. Stocznia Gdańska została otoczona przez wojsko. Ludzie, którzy próbowali się do stoczni zbliżyć, byli brutalnie bici. W Szczecinie telewizja poinformowała o wydarzeniach w Gdańsku. Nazwała je chuligaństwem.

Czarny czwartek 17 grudnia

Władze zdecydowały się wykorzystać wojsko. W wyniku starć wiele osób po obu stronach zostało poszkodowanych. Rano, na przystanku Szybkiej Kolei Miejskiej Gdynia Stocznia, oddziały Milicji Obywatelskiej i wojska ostrzelały tłum pracowników Stoczni im. Komuny Paryskiej. Według ustaleń prokuratury śmierć poniosło 10 osób[3]. W centrum Gdyni uformowano pochód z biało-czerwonymi flagami, który ruszył ulicami 10 Lutego i Marchlewskiego w kierunku przystanku Gdynia-Stocznia, gdzie starł się z wojskiem. Pochód zebrał się ponownie na ul. Czerwonych Kosynierów i ruszył do centrum Gdyni. Na czele pochodu niesiono na drzwiach ciało zabitego młodego mężczyzny (Zbyszka Godlewskiego), za nim niesiono pomazane krwią narodowe flagi. Pochód ten doszedł do urzędu miejskiego przy ulicy Świętojańskiej, gdzie doszło do kolejnych starć. W tym pochodzie wzięli udział przedstawiciele wszystkich zawodów i grup społecznych. Na ulicach Słupska i Elbląga trwały demonstracje. Do strajkujących włączyli się pracownicy Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego, którzy razem z wieloma tysiącami ludzi demonstrowali w mieście, a wobec których wojsko i milicja użyły siły, kiedy protestujący podpalili gmach Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Śmierć poniosło 16 osób, w tym wiele młodzieży oraz osoby przypadkowo znajdujące się przy terenie protestu, a potem już walk. Jednocześnie służby publiczne zaczęły stopniowo tłumić strajki i demonstracje na Wybrzeżu.

Piątek 18 grudnia

Podobnie jak wcześniej Stocznia Gdańska, stocznia w Szczecinie została otoczona przez wojsko. W Elblągu zdecydowano się na użycie siły, co zaowocowało starciami z demonstrantami. Do miast północnej Polski przyłączyły się Białystok, Nysa, Oświęcim, Warszawa i Wrocław, gdzie zorganizowano nowe strajki. Miały one mniejszą skalę i były krótkotrwałe, w przeciwieństwie do tych z Gdańska, Gdyni czy Szczecina.

Sobota 19 grudnia

W sobotę trwał już tylko strajk w Szczecinie (przywódcą był Mieczysław Dopierała), który dobiegł końca 22 grudnia. Stocznie i porty Gdańska i Gdyni nie pracowały. We wszystkich objętych zamieszkami miastach Wybrzeża obowiązywały stan wyjątkowy i godzina milicyjna.

Reakcja władz państwowych

Dawny gmach KW PZPR w Gdańsku. Pierwotnie miał dach czterospadowy, ostatnie piętro nadbudowano po spaleniu w grudniu 1970[4]

Władze PZPR (Biuro Polityczne w składzie: Władysław Gomułka, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Ignacy Loga-Sowiński, Mieczysław Moczar, Wojciech Jaruzelski, Alojzy Karkoszka, Zenon Kliszko, Kazimierz Świtała, Tadeusz Pietrzak) na wieść o wydarzeniach w Gdańsku wydały rozkaz użycia broni palnej przeciwko demonstrującym, przy czym strzały po ostrzegawczej salwie w górę zgodnie z rozkazem Gomułki miały być oddawane w nogi. Wielu milicjantów i żołnierzy (których informowano, że jadą tłumić wystąpienia „gdańskich Niemców”) strzelało na wprost, a strzały oddawane w bruk uliczny, pod nogi manifestantów, rykoszetowały i powodowały poważne rany, również śmiertelne. Nastąpiła interwencja 550 czołgów i 700 transporterów opancerzonych 8 Dywizji Zmechanizowanej. Do walki z demonstrantami ruszyło 5 tysięcy milicjantów i 27 tysięcy żołnierzy, Wybrzeże zostało spacyfikowane. Akcję tę nadzorował osobiście obecny w Trójmieście wiceminister MON Grzegorz Korczyński.

W trakcie zamieszek na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku Prymas Polski Stefan Wyszyński był zaniepokojony możliwością interwencji wojskowej w Polsce ze strony sił radzieckich i wschodnioniemieckich oraz, co za tym idzie, o zachowanie przez PRL nawet ograniczonej suwerenności. Nie widział możliwości przeciwstawienia się takiej interwencji i obawiał się bezużytecznego rozlewu polskiej krwi[5].

Bilans wystąpień

Strona tytułowa "Kuriera Szczecińskiego" z 18.01.1971 z listą ofiar wydarzeń grudniowych w Szczecinie

W wyniku represji w grudniu 1970 zostało zabitych 41 osób[6]: 1 w Elblągu, 6 w Gdańsku, 16 w Szczecinie i 18 w Gdyni. Ranne zostały 1164 osoby. Zatrzymano przeszło 3 tysiące osób. W wyniku starć oraz wypadków zginęło też kilku funkcjonariuszy MO oraz żołnierzy LWP, a kilkudziesięciu zostało rannych. Zniszczeniu uległo kilkanaście pojazdów wojskowych, w tym transportery BTR i czołgi. Podpalono 17 gmachów (w tym budynki Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku i Szczecinie), rozbito 220 sklepów, podpalono kilkadziesiąt samochodów.

Niektórzy historycy twierdzą, że ze względu na liczbę ofiar, wewnątrzpartyjne rozgrywki w PZPR posłużyły skompromitowaniu Gomułki i w efekcie odsunięcia go od władzy (na stanowisku pierwszego sekretarza KC PZPR zastąpił go 20 grudnia Edward Gierek). Hipotezy te potwierdza do pewnego stopnia fakt rozbicia ośrodka decyzyjnego na zwalczające się stronnictwa (Kliszko, Kociołek i Pietrzak), reprezentujące partię. Brak jasnej strategii działania i porozumienia między tymi ugrupowaniami był prawdopodobnie jedną z głównych przyczyn tragicznych wydarzeń.

Z dokumentów IPN wynika, że grudniowe zajścia nie ograniczyły się do Wybrzeża. Do demonstracji i strajków doszło także w Krakowie, Wałbrzychu i innych miastach. Według ustaleń historyków w głębi kraju strajkowało wtedy ponad 20 tysięcy osób.

Odpowiedzialność dygnitarzy

Do upadku ustroju socjalistycznego nikt z decydentów nie poniósł odpowiedzialności za wydarzenia grudniowe 1970. Jedynym oficjalnym gestem było przeproszenie za błędy i obietnica „ludzkich rządów” podczas spotkania Gierka z robotnikami w Gdańsku po zajściach na Wybrzeżu. Gomułka również nie wziął na siebie odpowiedzialności, obarczając nią część członków plenum KC, ale w liście do Gierka, napisanym 6 lutego 1971, wyznał: „Zająłem stanowisko, że w obliczu brutalnego gwałcenia porządku publicznego, masakrowania milicjantów, palenia gmachów publicznych itp. należy użyć broni wobec napastników, przy czym strzelać należy w nogi”[7].

Zmiana ustroju umożliwiła zmianę tego podejścia. W 1995 ówczesna Prokuratura Wojewódzka w Gdańsku wniosła do Sądu Wojewódzkiego akt oskarżenia przeciwko Jaruzelskiemu, Kociołkowi, Tuczapskiemu oraz dowódcom wojsk tłumiących protest. Pierwsza rozprawa odbyła się w marcu 1996. 3 lata później proces przeniesiono do Warszawy.

Grudzień 1970 w dziełach kultury

  • Do wydarzeń Grudnia ’70 odwołuje się Ballada o Janku Wiśniewskim oraz film Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza, w którym niniejszy utwór śpiewa Krystyna Janda.
  • 17 grudnia 1970 wypadł w czwartek, stąd ten dzień jest określany jako „czarny czwartek”. Do tego nawiązuje tytuł filmu Czarny czwartek (premiera 25 lutego 2011), który był kręcony w Trójmieście (głównie w Gdyni), gdzie było najwięcej ofiar.
  • Do wydarzeń grudniowych w Szczecinie nawiązuje produkcja z 1991 w reżyserii Jerzego Wójcika Skarga.
  • Raper Tadek stworzył utwór „Ballada grudniowa” poświęcony wydarzeniom Grudnia 1970, wydany na płycie Niewygodna prawda (2012)[8]. Autorem słów jest anonimowy uczestnik demonstracji w grudniu 1970.
  • Zespół Honor na albumie Urodzony Białym (1993) zawarł utwór Ulice Grudnia bezpośrednio nawiązujący do wydarzeń grudnia 1970[9].
  • Zespół Holy Smoke z Tczewa stworzył utwór zatytułowany „Janek”. Piosenka pochodzi z albumu Quo vadis (2011), albumu inspirowanego polską historią powojenną[10].
  • Zuzanna Janin, artystka sztuk wizualnych włączyła fragmenty archiwów i kronik z wydarzeń grudnia 1970 do found footage’owego wideo „Majka z Filmu. Revolution & Heroines”, 2008–2012 (epizod „Revolution & Heroines” instalacja wideo „Majka z Filmu / Majka from the Movie” w kolekcji m.in. Muzeum Narodowe w Warszawie).
  • W 2020 powstał spektakl "Cena władzy", który opowiada o kilku dramatycznych dniach, które przesądziły o upadku Władysława Gomułki i przejęciu sterów państwa przez Edwarda Gierka. Wydarzenia grudniowe są tu pokazane z perspektywy bezwzględnej rozgrywki politycznej, w której ludzkie losy i troska o społeczeństwo znajdują się na drugim planie. Autorami scenariusza są Robert Miękus i Sławomir Koper, a reżyserii podjął się Arkadiusz Biedrzycki[11].
  • 16 grudnia 2022 na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie uroczyście odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary Grudnia 1970 roku.Na wewnętrznych płytach monumentu znajdują się nazwiska szesnastu ofiar masakry grudniowej. [12][13]

Zobacz też

Uwagi

  1. Wliczono także osoby postronne, niebiorące bezpośredniego udziału w zajściach.

Przypisy

  1. Polskie miesiące, czyli kryzys(y) w PRL. Wyd. EPUB. 2008. ISBN 978-83-7629-019-5.
  2. IPN 00552/48, t. 1, k. 93–95, kopia, mps.
  3. 17 XII 1970 r. (czwartek) – Kalendarium – Grudzień '70 – Rewolta Grudniowa, grudzien70.ipn.gov.pl [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01] (pol.).
  4. W 35. rocznicę pożaru na Wale Elżbietańskim, trojmiasto.pl, 16 grudnia 2005 [dostęp 2005-12-16].
  5. "To co miało miejsce na Wybrzeżu mogło się powtórzyć w Łodzi, w Warszawie, w Krakowie- wszędzie. Jak by była wtedy sytuacja(...)? Czy uruchomiono by jednostki wojskowe skomasowane nad granicą polsko - czeską i koło Szczecina? A gdyby te formacje tu weszły, czy potem by się wycofały? Zwłaszcza Niemcy ze Szczecina?(...) Nie widomo." - stwierdził Prymas podczas posiedzenia Rady Głównej Episkopatu - za "Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945 - 1981" – Paweł Skibiński „Prymas Stefan Wyszyński a wydarzenia grudnia 1970 r." IPN 2018, ISBN 978-83-8098-427-1, str. 163 i 174
  6. Grudzień 1970: Lista ofiar i dane na temat miejsca i dnia śmierci. www2.solidarnosc.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-19)]..
  7. Gomułka i inni, s. 194.
  8. Tadek – „Niewygodna Prawda”. hiphopedia.info. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
  9. Ulice Grudnia. [dostęp 2020-11-17].
  10. Janek. [dostęp 2012-01-03].
  11. Cena władzy, teatrtv.vod.tvp.pl [dostęp 2022-09-27] (pol.).
  12. Instytut Pamięci Narodowej- Szczecin, Odsłonięcie pomnika Ofiar Grudnia 1970 r. – Szczecin, 16 grudnia 2022 r., Instytut Pamięci Narodowej - Szczecin [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  13. Podkarpackie: Szpital Miejski w Rzeszowie ma nowy aparat do USG, www.portalsamorzadowy.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).

Bibliografia

  • Grudzień 1970. Piotr Jegliński (red.). Paris: Editions Spotkania, 1986. ISBN 2-86914-020-7.Sprawdź autora:1.
  • Gomułka i inni: Dokumenty z archiwum KC 1948–1982. Jakub Andrzejewski (red.). Londyn: ANEKS, 1987. ISBN 0-906601-37-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Palemka MO.svg
This design was on a collar patch of Milicja Obywatelska (Citizens' Militia or Civic Militia) - a state police institution in the People's Republic of Poland.
Polish 1970 protests - Zbyszek Godlewski body.jpg
Demonstracje Grudnia 1970 w Gdyni: Ciało Janka Wiśniewskiego (Zbyszka Godlewskiego) niesione przez demonstrantów
Grudzien 1970 pomnik w Gdyni k.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Topory (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0

Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni, 2004r.

Dowodztwo wop.svg
Autor: Magnum045, Licencja: CC BY-SA 4.0
Border Guards Command
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Elblągu na pl. Solidarności.jpg
Autor: Margedon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Elblągu na pl. Solidarności
Gdynia Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni przy al. Piłsudskiego1.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Krzysztof (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Filmmaking of 'Black Thursday' on crossway of ulica Świętojańska and Aleja Józefa Piłsudskiego in Gdynia - 132.jpg
Autor: Starscream, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kręcenie "Czarnego czwartku" na skrzyżowaniu ulicy Świętojańskiej i Alei Józefa Piłsudskiego w Gdyni. Film jest o wydarzeniach grudniowych 1970.
Szczecin Pomnik Ofiar Grudnia 70.jpg
Pomnik Ofiar Grudnia 1970 r. (tzw. Anioł Wolności) w Szczecinie
Filmmaking of 'Black Thursday' on crossway of ulica Świętojańska and Aleja Józefa Piłsudskiego in Gdynia - 154.jpg
Autor: Starscream, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kręcenie "Czarnego czwartku" na skrzyżowaniu ulicy Świętojańskiej i Alei Józefa Piłsudskiego w Gdyni. Film jest o wydarzeniach grudniowych 1970.
Filmmaking of 'Black Thursday' on crossway of ulica Świętojańska and Aleja Józefa Piłsudskiego in Gdynia - 110.jpg
Autor: Starscream, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kręcenie "Czarnego czwartku" na skrzyżowaniu ulicy Świętojańskiej i Alei Józefa Piłsudskiego w Gdyni. Film jest o wydarzeniach grudniowych 1970.
Dawny Dom Partii Gdansk.JPG
Dawna siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdańsku (KW PZPR). Ulica Wały Jagiellońskie, Gdańsk. Gmach pierwotnie posiadał dach czterospadowy (na szóstej kondygnacji), z poddaszem. Ostatnie piętro (piąte, odróżniające się stylem) zostało nadbudowane po spaleniu budynku podczas protestu robotniczego w grudniu 1970.
Kurier Szczecinski z 18 stycznia 1971.jpg
Strona tytułowa "Kuriera Szczecińskiego" z 18 stycznia 1971 r. zawierająca komunikat Prokuratury Wojewódzkiej w Szczecinie z listą ofiar wydarzeń grudniowych w Szczecinie.
Filmmaking of 'Black Thursday' on crossway of ulica Świętojańska and Aleja Józefa Piłsudskiego in Gdynia - 075.jpg
Autor: Starscream, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kręcenie "Czarnego czwartku" na skrzyżowaniu ulicy Świętojańskiej i Alei Józefa Piłsudskiego w Gdyni. Film jest o wydarzeniach grudniowych 1970.