Gryka tatarka

Gryka tatarka
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządgoździkopodobne
Rządgoździkowce
Rodzinardestowate
Rodzajgryka
Gatunekgryka tatarka
Nazwa systematyczna
Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn.
Fruct. Sem. Pl. 2: 182 1790[3]

Gryka tatarka (Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn.) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w klimacie umiarkowanym. Pochodzi ze środkowej Azji. Mimo tradycji wiążącej pojawienie się obu gatunków uprawnych gryki w Europie z podbojami i najazdami Mongołów (stąd nazwa gatunku), gryki uprawiane były w Europie Środkowej najwyraźniej już w epoce brązu[4]. Współcześnie gatunek traktowany jest raczej jako chwast upraw gryki zwyczajnej, choć rośnie też w uprawach zbóż, łubinu oraz częściej niż gryka zwyczajna także w miejscach ruderalnych[5]. Tatarka uprawiana jest jako roślina spożywcza głównie w Tybecie, Mongolii i Chinach.

Morfologia

Łodyga
Zielona lub czasem czerwono nabiegła, naga, prosto wzniesiona, dość słabo rozgałęziona. Osiąga wysokość od 30 do 70 cm (maksymalnie 100 cm)[5][6].
Liście
Ułożone skrętolegle, o ogonkach niemal równych długością blaszce liściowej. Blaszki liściowe żywozielone, trójkątne, tak szerokie jak długie lub szersze (osiągają do 8 cm szerokości), ostro zakończone, o gładkich krawędziach. U nasady liścia znajduje się gatka brązowa, błoniasta o długości ok. 5 mm[5][6].
Kwiaty
Zebrane w luźne wiechy złożone. Kwiaty wyrastają na szypułkach o długości 3–4 mm, członowanych w połowie. Okwiat w postaci pięciu eliptycznych listków barwy białej lub zielonkawej o długości do 1–2 mm[5][6].
Owoc
Trójkątnie-jajowaty, ciemnobrunatny i pozbawiony połysku orzeszek o długości 5–6 mm. Kanty ma lekko zaokrąglone, zwłaszcza u dołu, często nieco falisto powyginane, a powierzchnię guzkowatą[5].
Gatunek podobny
Od gryki zwyczajnej różni się wyraźnie krótszym okwiatem (zwyczajna ma okwiat od 3 do 4 mm długości), owocami o tępych krawędziach i guzowatej powierzchni, luźniejszymi i dłuższymi kwiatostanami, silniejszym wzrostem[5].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do września, owocuje od czerwca do października[6].

Zastosowanie

Obok gryki zwyczajnej stanowi przykład tzw. zboża rzekomego (pseudocerealia)[4]. W Europie gryka tatarka uprawiana jest niemal wyłącznie na zieloną paszę (rośnie bujniej i bez szkód mrozowych w odróżnieniu od gryki zwyczajnej), podczas gdy w Azji używana jest także do wyrobu mąki (do wyrobu kasz w zasadzie się nie nadaje). Uprawiana jest zwłaszcza w obszarach górskich, np. w Himalajach do wysokości niemal 4 tys. m n.p.m.[4] Uprawiana w wielu górzystych regionach; w Chinach są to m.in. prowincje Gansu, Kuangsi, Kuejczou, Hebei, Heilongjiang, Hubei, Hunan, Jilin, Liaoning, Mongolia Wewnętrzna, Qinghai, Shaanxi, Shanxi, Syczuan, Sinciang, Tybet i Junnan. Do krajów, w których uprawia się tatarkę należą także: Bhutan, Kirgistan, Mjanma, Tadżykistan, Rosja (na Dalekim Wschodzie), bywa uprawiana także w Ameryce Północnej[6].

Ponieważ jest dużo bardziej gorzka w smaku od gryki zwyczajnej, tam gdzie możliwe jest uprawa bardziej wartościowego gatunku – została przezeń wyparta jako roślina spożywcza. Za goryczkę odpowiedzialna jest m.in. wysoka zawartość rutyny, która w nasionach może sięgać od 1,2 do 1,6% w suchej masie, ponad stokrotnie więcej od gryki zwyczajnej (ok. 0,01%)[7]. Nawet niewielka domieszka owoców tatarki do gryki zwyczajnej znacząco zmniejsza wartość przerobową plonu. Jako chwast w uprawach gryki zwyczajnej jest tym bardziej kłopotliwa, że z powodu silniejszego wzrostu, przy cyklicznym używaniu do siewu nasion zbieranych z pola, w kolejnych latach jej udział w zasiewach sukcesywnie wzrasta[4].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-16] (ang.).
  3. ↑ Fagopyrum tataricum (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-11-16].
  4. ↑ a b c d Marian Nowiński: dzieje upraw i roślin uprawnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 204-206.
  5. ↑ a b c d e f Jerzy Kruszelnicki: Fagopyrum Miller, Gryka W: Flora Polski Tom III. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1992, s. 131-132. ISBN 83-85444-06-8.
  6. ↑ a b c d e Fagopyrum tataricum (Linnaeus) Gaertner, Fruct. Sem. Pl. 2: 182. 1790 (ang.). W: Flora of China [on-line]. [dostęp 2011-11-16].
  7. ↑ Nina Fabjan, et al. Tartary Buckwheat (Fagopyrum tataricum Gaertn.) as a Source of Dietary Rutin and Quercitrin. „J. Agric. Food Chem.”. 51 (22), s. 6452–6455, 26-09-2003. DOI: 10.1021/jf034543e (ang.). Sprawdź autora:2.

Media użyte na tej stronie