Gubernia kijowska

Mapa generalna guberni kijowskiej, 1821
Herb guberni kijowskiej
Mapa guberni kijowskiej

Gubernia kijowska (ros. Киевская губерния, ukr. Київська губернія) – gubernia Imperium Rosyjskiego istniejąca w latach 1708–1781 i 1796–1918 w odmiennym składzie terytorialnym; stolicą guberni był Kijów.

Gubernia kijowska w Słowniku geograficznego Królestwa Polskiego

Gubernia kijowska. Rozległość 44,806 wiorst kwadr. Ludność 2,144,276 (w tem 78,109 katol. a 1879 r. było 277,497 izr.). Stanowiła własność rzplitej do końca zeszłego wieku, kiedy kraj ten wcielono do Rossyi, a województwo kijowskie na gubernią zamieniono. Z powodu długiego zostawania. pod rządem polskim, gubernia kijowska i dziś jeszcze, u ludu pogranicznych gub. połtawskiej i chersońskiej, „polską,” się nazywa (J. Funduklej. Opis statystyczny guberni kijowskiej. Kijów 1852 r., t. I, karta 2). Dzisiejsza gub. kijow., utworzona 1797 r. z ziem i miast oderwanych od Polski, liczyła 12 powiatów i 532,793 głów płacących podatki. Ostateczne zaś uorganizowanie (t. j. wcielenie miasta Berdyczowa) nastąpiło 1846 r. Gubernia dzieli się na 12 powiatów, mianowicie: kijowski, wasylkowski, radomyski, skwirski, berdyczowski, lipowiecki, taraszczański, kaniowski, czerkaski, czehryński, zwinogródzki i humański. Graniczy na północy z mińską gub., na. wschód (rz. Dnieprem). z guber. czernihowską, i połtawską, na południa z chersońską guber., na zachód z wołyńską i podolską gub. Kijow. gub. tworzy nieforemną figurę podługowatą, której największa długość w kierunku biegu rzeki Dniepru wynosi 57 mil, największa zaś szerokość na południowym jej krańcu 33 m. Pod względem zaś położenia geograficznego, zawiera. się ona. między 51°29′ i 48°28′ szer., 46°4′ i 50°30′ długości wschodniej (od Ferro). Pod względem topogr., północna część guberni stanowi dalszy ciąg obszarnego bagnistego Polesia, idącego od Mozyrza i Rzeczycy w guber. mińskiej i obejmującego w kraju tutajszym 2/3 pow. radomyskiego i II. powiatu kijowskiego. Cała ta powierzchnia, około 700 mil kw., jest pokryta lasami, bagniskami i nizinami. Część środkowa przedstawia wyniosłe płaszczyzny, poprzecinane miejscami przez parowy i doły, tudzież przez pasma gór i pagórków z lasami pomieszanych; w południowej nareszcie części napotykają się obszerne stepy urodzajne. Wyniosłości, w różnych kierunkach kraj przecinające, podzielone być mogą, na wewnętrzne i nadbrzeżne; te ostatnie idą wzdłuż Dniepru na całej jego długości w guber. kijowskiej. Wewnętrz na zaś stanowią odnogi pasma Karpat, wchodzących tu z pogranicznych Wołynia i Podola. Odnogi te, widocznie skierowane na południo-wschód, przechodzą Berdyczów, Machnówkę, Lipowiec, Pjatyhory, Zwinogródkę i Złotopol do gub. chersońskiej, której cały pas północny, przyległy do gub. kijowskiej, spoczywa na granitowej podatawie tejże formacyi. Najwynioślejsze miejsca znajduje się w pow. berdyczowskim, między samem Berdyczowem i m. Machnówką,. w okolicach basejnu rzeczki Hnyłopiaty, wynosząc blisko 160 sążni nad poziom mora; wówczas, gdy średnia wysokość guberni nie przewyższa. 35 sąż. nad poziom morza. Wyniosłość ta rozgranicza zarazem basejny Bohu i Dniepru, dając początek mnóstwu rzeczek spadających, jak do jednej, tak do drugiej rzeki. Do Dniepru wpadają Prypeć, Teterew, Łosionka, Irpień, Stuhna, Roś, Olszanka, Taśmina.; do Bohu: Sob, Syniucha, Desna mała. Do każdej z tych rzek wpadają inne, jak np. do Prypeci: Usza, do Teterewa: Irsza, Zdwiż; do Irpeni: Upawa; do Rosi: Kamianka, Rastawica i t. d., tak, że liczba wszystkich rzek i rzeczek wpadających do Dniepru i Bohu, a także do ich dopływów, wynosi 552. W ogóle wierzchowiny Wszystkich tych rzeczek są, bagniste, wszystkie ich zakręty zwrócone ku północy, mają, z lewej strony brzeg znacznie wzniesiony, przy kierunku zaś południowym prawy brzeg wyższy od lewego. Na wiosnę wylewy tych rzek w miejscach niższych wyrządzaja znaczne szkody (...)

Demografia

Według pierwszego powszechnego spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 roku ludność guberni liczyła 3 559 229 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[1] według kryterium języka deklarowanego przez respondentów:

Ludność w powiatach według deklarowanego języka ojczystego w 1897 r.[2]

Mapa etnograficzna guberni kijowskiej według spisu w 1897 r.
PowiatUkraińcyŻydziRosjaniePolacyNiemcy
Gubernia ogółem79,2%12,1%5,9%1,9%
Berdyczowski66,9%23,1%3,6%5,8%
Wasylkowski83,6%12,1%2,2%1,8%
Zwinogródzki88,0%9,7%1,4%
Kaniowski88,7%9,7%
Kijowski56,2%11,1%26,6%3,4%1,1%
Lipowiecki82,0%15,0%1,1%1,9%
Radomyski78,4%13,1%3,9%1,9%2,3%
Skwirski83,5%12,5%1,3%2,4%
Taraszczański87,6%9,4%1,8%
Humański85,4%11,7%1,8%
Czerkaski84,9%9,8%4,2%
Czehryński89,4%8,6%1,4%

Podział wyznaniowy guberni 1897[3]

Miasta

Kijów ok. 1900 roku
Berdyczów na początku XX wieku

Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego wraz z przynależnością administracyjną w Rzeczypospolitej przed utratą na rzecz Rosji:

miastopopulacjawojewództwo I RP
1.Kijów247 723POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
2.Berdyczów53 351POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
3.Humań31 016POL województwo bracławskie IRP COA.svg bracławskie
4.Czerkasy29 600POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
5.Skwyra17 958POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
6.Zwinogródka16 923POL województwo bracławskie IRP COA.svg bracławskie/POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
7.Wasylków13 132POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
8.Taraszcza11 259POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
9.Radomyśl10 906POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie
10.Czehryń9872POL województwo kijowskie IRP COA.svg kijowskie

Przypisy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Coat of Arms of Russian Empire.svg
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Rzeczpospolita Rozbiory 4a.png
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
Kiev Governorate 1894.jpg
Map of Kiev Governorate of Russian Empire from Brockhaus and Efron Encyclopedia
1897 Gov Kyev ethno.jpg
Autor: Роман Днепр, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ethnic groups Kiev province by 1897 censusРоман Днепр (talk) 12:24, 2 November 2010 (UTC)
Kiev Merchants Assembly building 1890s photochrome print.jpg
Old photochrome prints showing the Merchants Assembly building (now National Philharmonic Society of Ukraine concert hall) in Kiev, Russian Empire (now Ukraine). Print no. "8966"
Kiev Governorate 1821.jpg
Map of Kiev Governorate, 1821.
Coat of Arms of Kiev Governorate.png
Coat of Arms of Kiev Governorate, Russian Empire
Berdychiv,with OldCity Synagogue.jpg
Бердичев в начале XX в., в ценре чуть справа - Староместная синагога напротив монастыря.
Rzeczpospolitapodrozb.png
Autor: Killroyus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zasięg Rzeczypospolitej przed rozbiorami i państwa polskie istniejące po nich.