Gulaszowy komunizm

Gulaszowy komunizm (węg. gulyáskommunizmus) lub kadaryzm^[1] (od Jánosa Kádára) – odmiana realnego socjalizmu, nieformalna nazwa ustroju Węgierskiej Republiki Ludowej począwszy od lat 60. XX w. aż do przywrócenia kapitalizmu na Węgrzech w 1989 roku. Gulaszowy komunizm zrywał z zasadami wcześniejszego stalinizmu, przestrzegając w większym stopniu praw człowieka i wprowadzając elementy wolnego rynku.

Termin ten jest metaforą, pochodzącą od gulaszu, popularnego węgierskiego dania. Gulasz jest przyrządzany z różnych produktów i tak też było z węgierskim „komunizmem”, który przestał być „wyłącznie komunistyczny” (tj. powielać bezkrytycznie model polityki radzieckiej)^[2]. Czasami określany jako „najszczęśliwszy barak w obozie komunistycznym” (lub „socjalistycznym”).

Początki

W roku 1962, sześć lat po powstaniu węgierskim, na VIII Zjeździe Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej ogłoszono, że okres „umocnienia socjalizmu” po 1956 roku skończył się i że „podwaliny dla dowodzenia społeczeństwem socjalistycznym” zostały zbudowane, co spowodowało amnestię dla większości ludzi skazanych za udział w powstaniu w 1956 roku. Partia, której przewodniczącym był János Kádár, stopniowo opanowała działania policji politycznej i obierała stosunkowo liberalny kurs ekonomiczny i kulturalny, co miało na celu pokonać wrogość społeczeństwa w stosunku do Kádára. W 1966 roku Komitet Centralny zatwierdził Nowy Mechanizm Ekonomiczny (węg. új gazdasági mechanizmus), który rozluźnił restrykcje związane z handlem międzynarodowym, dał ograniczoną wolność pracującym w handlu i pozwolił ograniczonej liczbie ludzi działać w sektorze usług. Była to bardzo poważna liberalizacja w porównaniu ze stalinizmem, jednak nie tak daleko idąca, jak reformy z 1956. Politycy zajęli się różnymi formami zarządzania kolektywami, zostawiając tempo mechanizacji spółdzielniom^[3]. Rozwijał się także proces rozwijania „demokracji zakładowej”, polegającej na przekazywaniu pewnego wpływu na zarządzanie przedsiębiorstwami ich pracownikom^[4]. Co więcej, płacono za dostawy plonów (najczęściej w formie comiesięcznej wypłaty), nie wymuszano ich jak miało to miejsce wcześniej^[3]. W latach 60 XX w. pozwolono połączyć się spokrewnionym spółdzielniom w celu wspólnego prowadzenia produkcji żywności, działania w przemyśle oświetleniowym czy usługach^[3].

Polityka

Gulaszowy komunizm pozwolił na większą wolność słowa, zwiększył rolę opinii publicznej w państwie i zmienił rolę partii w rozwoju socjalizmu (interpretowaną raczej jako „służba” aniżeli „dowodzenie”). Ponadto zwiększył zakres społecznej samoekspresji i wprowadził modyfikacje do doktryny marksizmu-leninizmu (która to ideologia według WSPR przywołuje chęć reform, na przykład takich jakie chciał wprowadzić Imre Nagy, który twierdził, że marksizm „powinien się rozwijać i stawać coraz doskonalszym, a nie stać w miejscu”^[5]; zdania tego nie podzielali Chruszczow, który stłumił powstanie na Węgrzech, i Breżniew, który wprowadził swoją doktrynę i interweniował w Czechosłowacji w 1968 roku).

Gospodarka

Środków pieniężnych Węgier miało być więcej po to, by zaspokoić popyt konsumentów poprzez zapewnienie większego wyboru dóbr. Niektóre środki w reformie gospodarczej zostały wprowadzone, by zintegrować mechanizmy rynku z konstrukcją gospodarki socjalistycznej. Negatywnym rezultatem reformy było zwiększenie napięć ekonomicznych i wysokie zadłużenie, które stało się dotkliwie odczuwalne w późnych latach 80.

Stając się stosunkowo dobrze zorganizowanym krajem bloku wschodniego, Węgry były celem turystów z innych państw Układu Warszawskíego, dla których zwiedzenie krajów zachodnich nie zawsze było możliwe.

Po roku 1989 Węgry, podobnie jak pozostałe kraje dawnego bloku wschodniego, odrestaurowały kapitalizm i zaczęły wprowadzać reformy w kierunku budowy gospodarki rynkowej.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Dyskusja o gulaszowym komunizmie i jego następstwach. unc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-29)]. (ang.)