Gundia zwyczajna

Gundia zwyczajna

Ctenodactylus gundi[1]
(Rothman, 1776)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	gundiokształtne
Rodzina	gundiowate
Rodzaj	gundia
Gatunek	gundia zwyczajna
Synonimy
Mus gundi Rothman, 1776[2] Ctenodactylus massonii J.E. Gray, 1830[3] Ctenodactylus typicus A. Smith, 1834[4] Ctenodactylus arabicus Trouessart, 1897[5]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Gundia zwyczajna^[7], dawniej: gundia^[8] (Ctenodactylus gundi) – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny gundiowatych (Ctenodactylidae) rozpowszechniony wyłącznie w północnej i północno-wschodniej Afryce^[9][6]. Zwierzęta te wiodą dzienny tryb życia w małych stadach liczących do 11 dorosłych osobników. Zamieszkują tereny półpustynne i skaliste zbocza gór porośnięte rzadką roślinnością, na których szukają naturalnych kryjówek. Gundie zwyczajne są roślinożercami. Pożywienie stanowi zróżnicowany pokarm roślinny.

Systematyka

Czaszka gundii zwyczajnej
(eksponat Muzeum Wiesbaden)

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał szwedzki przyrodnik Göran Rothman w 1776, zaliczając go do rodzaju Mus. Zwierzęta te napotkał w 1774 roku około 80 km na południe od Trypolisu, w Libii^[10]. Opis gundii zwyczajnej, ujęty w liście Rothmana do Sir Wargentina ze Sztokholmu^[11], opublikował August Ludwig von Schlözer w wydanym w Getyndze August Ludwig Schlözer's Briefwechsel. Meist historischen und politischen inhalts. W spisie treści tej pracy nazwisko zostało zniekształcone do formy Rothmann^[2] i również taki skrót oznaczenia przyrodnika używany bywa w oznaczeniach taksonomicznych^[9]. Kolejny opis tego gryzonia, oznaczanego jako Ctenodactylus massonii, opublikował w 1830 John Edward Gray^[11][3]. Pod koniec XX w. naukowcy analizowali fakt, że ukształtowanie czaszki wykazuje połączenie cech charakterystycznych dla jeżozwierzokształtne (Hystricognathi) (umięśnienie szczęki) i Sciuromorpha (budowa szczęki). Opublikowane w 2002 wyniki badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b nie potwierdziły bliskiego powinowactwa między Ctenodactylidae a Hystricognathi^[11].

Etymologia

• Ctenodactylus: gr. κτεις kteis, κτενος ktenos „grzebień”; δακτυλος daktulos „palec”^[12].
• gundi: arab. ‏قُنْدي‎ gundi oznaczające w dosłownym tłumaczeniu „opiekuna”^[11].

Nazwa zwyczajowa

We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia gatunku używana była nazwa zwyczajowa gundia^[8]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano oznaczenie gundia zwyczajna, rezerwując nazwę gundia dla rodzaju Ctenodactylus^[7].

Morfologia

Gundia zwyczajna należy do gryzoni o średniej wielkości. Z wyglądu przypomina chomika^[8] lub kawię domową (świnkę morską), jednak ma krótki^[13] (1–2 cm)^[8], owłosiony ogon^[13]. Tułów wraz z głową zwierzęcia osiąga 16–20 cm długości^[8]. Głowa jest spłaszczona, szeroka, a uszy krótkie. Ciało gundii zwyczajnej pokryte jest miękkim, gęstym futrem. Ubarwienie w części grzbietowej brązowawe z matowoszarym podszerstkiem. Na części brzusznej sierść jest wybarwiona na kolor płowożółty lub szaro-żółty. Wibryssy długie, czarne^[13]. Uszy są małe^[8], owalne, spłaszczone, wybarwione na czarno. Od strony wewnętrznej obrzeże ucha pokryte jest gęstym pasem biało-szarej sierści. Nos gundii zwyczajnej jest czarny, nieowłosiony^[13]. Oczy stosunkowo duże^[11]. Obie pary kończyn są krótkie, każda z nich jest zakończona czterema palcami uzbrojonymi w pazury^[13], wokół których wyrastają sztywne włosy^[14].

Kariotyp

Garnitur chromosomowy gundii zwyczajnej tworzy 20 par (2n=40) chromosomów^[13].

Tryb życia

Gundie zwyczajne wiodą dzienny tryb życia^[8] żyjąc w małych stadach liczących do 11 dorosłych osobników. Kolonia składa się zwykle z jednego ^[13] lub dwóch samców^[11] i kilku samic oraz ich młodych. Zaniepokojona gundia zwyczajna wydaje alarmowy gwizd^[13], gdy jednak zostanie zaskoczona, nieruchomieje i sprawia wrażenie martwej^[8]. Gundie zwyczajne potrafią komunikować się między sobą za pomocą dość szerokiej gamy dźwięków. Rozróżnia się 11 rodzajów sygnałów, wśród których występują: alarmowe, godowe i służące komunikacji między rodzicami, a małymi^[11].

Gundie zwyczajne z badanej przez naukowców populacji przeznaczały 33% swojego czasu dziennej (przyjmowanej jako 12 godzin) aktywności na wylegiwanie się w nasłonecznionym miejscu. 29,1% dnia zajmował odpoczynek, 9,9% żerowanie, 8,2% zaloty, różne zachowania komfortowe 1,4%, a kopanie w ziemi, wspinanie się na skały i komunikacja dźwiękowa pochłaniały 14,5% czasu^[11].

Cykl życiowy

Okres godowy u gundii zwyczajnych trwa między wrześniem, a styczniem. Ruja trwa 21–34 dni (średnio 28,7 dnia). W badanych stadach na świat przychodziło od 1 do 3 młodych (najczęściej dwoje). Małe gundie zwyczajne początkowo ssą mleko z bocznych sutków (usytuowanych przy pachach), a gdy podrosną, korzystają także z drugiej pary sutków, która zlokalizowana jest u nasady szyi, na wysokości obojczyków. Młode rodzą się w nocy, w ukryciu, a w dzień są już wynoszone na słońce. Są zależne od mleka matki tylko przez kilka dni po porodzie, ale jeśli samica pozwoli, to piją je do osiągnięcia około 6 tygodni. Malce rodzą się z wykształtowanymi siekaczami, więc przy piciu mleka podgryzają futro matki. Masa ciała dwóch małych gundii zwyczajnych schwytanych przez badaczy w marcu (ich wiek oszacowano na 5 tygodni) była na poziomie 65 i 88 g. Młode osiągają dojrzałość płciową między 9–12 miesiącem życia^[16].

Rozmieszczenie geograficzne

Gundia zwyczajna występuje endemicznie w północnej Afryce, od zachodniej części Libii po wschodnie krańce Maroka. W Libii zamieszkują stoki gór Jafran i Nafusa. W Tunezji w górach na południe od linii An-Nafida–Al-Kasrajn, gór Matmata, hamady Dahar, po stoki okalające równinę Dżafara. W Algierii Atlas Saharyjski od Dżibal al-Kusur po góry Dżibal an-Namamisza. W Maroku zasiedla Atlas Wysoki od Wadi Dadis po górne dorzecza Wadi Malwijja w Atlasie Średnim^[13].

Ekologia

Gundia zwyczajna jest roślinożercą. Na pożywienie wybierane są bardzo zróżnicowane rośliny. W skład diety członków populacji mieszkającej na terenie algierskiego masywu Dżabal al-Auras wchodzi: Anabasis articulata, Artemisia herba-alba, Asparagus acutifolius, traganek Astragalus armatus, saksauł Haloxylon articulata, kolcowój Lycium afrum, sumak Rhus triparititus oraz trawy. Natomiast gundie zwyczajne zamieszkujące siedlisko oddalone o 10 km wybierały wilczomlecze Euphorbia nicaeensis, jasnoty, szakłaki Rhamnus alaternus i R. lycioides oraz trawy^[13].

Na gundiach zwyczajnych pasożytują należące do rodziny świdrowców pierwotniaki Leishmania tropica, L. major^[17] oraz L. killicki^[14].

Siedlisko

Gundia zwyczajna zamieszkuje półpustynne (suma rocznych opadów 100-400 mm), skaliste zbocza gór porośnięte rzadką roślinnością, na których szuka naturalnych kryjówek. Chętnie znajduje schronienie w naturalnych jaskiniach lub w obrębie budowli wzniesionych przez człowieka: wśród stosów kamieni na polach lub przy przydrożnych murach oporowych. Podczas migracji gundii zwyczajnych można napotkać pojedyncze zwierzęta w odległości rzędu 10 km od ich naturalnego siedliska^[13].

Przypisy