Gwara góralska

Gwara góralska – nieprecyzyjny, potoczny termin określający gwary używane przez Górali. Pojęcie to bywa utożsamiane z gwarą podhalańską.

Podział

W pracach językoznawczych nie wyróżnia się jednej gwary góralskiej, lecz szereg odmiennych gwar[1][2][3][4]:

Dialekt małopolski

Pas podhalańsko-beskidzki (górski)

Mapa zasięgów gwar należących do pasu podhalańsko-beskidzkiego dialektu małopolskiego, do którego należą cztery gwary góralskie: pomarańczowy – gwara żywiecka; fioletowy – gwara orawska; czerwony – gwara podhalańska; żółty – gwara spiska.

Pas karpacko-podgórski (góralsko-lachowski; Pogórza)

Dialekt śląski

Mieszane

  • gwara czadecka (o małopolsko-śląskim pochodzeniu)

Charakterystyka

Gwary góralskie mają pewne cechy wspólne związane ze specyfiką gospodarki na tych terenach (kolonizacja wołoska), z sąsiedztwem języka słowackiego i czeskiego, a także z izolacją od dużych ośrodków centralnej Polski. I tak np. kolonizacja wołoska przyniosła wyrazy baca (gwara śląska z Istebnej baczia) czy sałas (śl. sałasz), język słowacki – końcówkę -me w 1 os. l. mn., zaś izolacji od centralnej Polski można przypisać zachowanie różnych wyrażeń staropolskich, np. wiecerza (śl. wieczierza), czy też zachowanie archaicznej wymowy po staropolskich spółgłoskach miękkich cz, sz, ż, np. cisty (śl. czisty.).

Historia

Gwary góralskie zaczęły ewoluować w XIII–XIV wieku, kiedy ludność niemiecka porozumiewała się ze słowiańską. W późniejszym czasie wpływ na nią mieli Wołosi. Najsilniejszy wpływ na te gwary miał jednak w ostatnich stuleciach język słowacki. Gwary te mogą mieć również wiele cech wspólnych z językiem staropolskim.

Uwagi

  1. ↑ a b c Gwara obejmuje teren pogranicza Góralszczyzny, jedynie część jej użytkowników to etnograficzni Górale.

Przypisy

  1. ↑ Halina Karaś, Zasięg terytorialny i podziały dialektu, [w:] Dialekt małopolski [online], www.dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2021-09-19] (pol.).
  2. ↑ Bogusław Wyderka, Zasięg terytorialny i podziały dialektu, [w:] Dialekt śląski [online], www.dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2021-09-19] (pol.).
  3. ↑ Józef Kąś, Gwara regionu, [w:] Podhale [online], www.dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2022-08-20], Cytat: Gwara podhalańska zalicza się do małopolskich gwar pasa górskiego (zob. dialekt maopolski), do którego należą też: gwara spiska na wschodzie oraz gwara orawska i południowożywiecka na zachodzie. (pol.).
  4. ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Preszów: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).

Linki zewnętrzne

Polskie dialekty i gwary regionalne w ujęciu tradycyjnym
Gwary miejskie
Dialekt wielkopolski
Dialekt małopolski
Dialekt mazowiecki
Dialekt północno- i
południowokresowy
Dialekt śląski
Kaszubszczyzna
Pozostałe dialekty i zespoły gwarowe
o niejednoznacznym statusie

Media użyte na tej stronie

Pas podhalańsko-beskidzki map.svg
Autor: Rewoar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa zasięgów gwar należących do pasu podhalańsko-beskidzkiego dialektu małopolskiego.
  • pomarańczowy – gwara południowożywiecka (z racji braku źródeł granicą północną tej gwaru na mapie jest północna granica akcentu inicjalnego);
  • fioletowy – gwara orawska;
  • czerwony - gwara podhalańska;
  • żółty – gwara spiska.

Obszarem kreskowanym oznaczono tereny gwar przejściowych.
Źródła: