Gwary meklemburskie
Gwary meklemburskie – wymarły zespół gwar słowiańskich, używanych w średniowieczu na obszarze dzisiejszej Meklemburgii. Należały do grupy zachodniolechickiej i były częścią lechickiego kontinuum dialektalnego. Nigdy nie wytworzyły języka literackiego, nie zachowały się też dokumenty pisane i przez to głównym źródłem wiedzy o nich są zapisane w kronikach niemieckich toponimy i nazwy osobowe.
Cechy fonetyczne
Odnośnie do słowiańskich dialektów plemion zamieszkujących Meklemburgię nie zachowały się żadne źródła pisane poza toponimami. Na podstawie nazw miejscowych Maria Jeżowa zrekonstruowała podstawowe cechy fonetyczne narzeczy plemion meklemburskich. W pierwszej kolejności miały one właściwości grupy lechickiej:
- Prasłowiańska grupa *TorT rozwinęła się z reguły w TarT, z rzadka zaświadczone jest także TroT.
- Nosówki zachowały się.
- Przed spółgłoską przedniojęzykowo-zębową zaszła dyspalatalizacja ě w a, ę w ǫ, ŕ̥ w ar. Nieregularność, gdy idzie o zmianę ě na a, tj. częsty jej brak po spółgłosce wargowej, ma swój odpowiednik w niektórych gwarach polskich (Mazowsze).
- Zachowanie g.
- ʒ < dj utrzymało się. Brak pewnych przykładów na wyniki II i III palatalizacji g[1].
Z cech środkowolechickich, tj. charakterystycznych dla Pomorza i północnej Polski (według Zdzisława Stiebera):
- Tendencja do zwężenia artykulacji ę > į.
- Zmiana nagłosowego ra- w re- (tendencja obecna również w drzewiańskim).
- Zmiana nagłosowego ja- w je-.
- Być może także zanik w przyrostkach *-ъkъ, *-ьcь obu jerów[2].
Z pozostałych właściwości:
- Rozwój prasł. grupy *TorT pokrywa się tu ze stanem drzewiańskim: przewaga typu TarT.
- Rozwój prasł. grupy *TolT, która w dialektach wschodniolechickich dawała zawsze TloT, a w dialekcie drzewiańskim wykazuje postać TlåT: nie był na tych terenach całkiem jednolity. Na południowym zachodzie pojawiają się czasem nazwy miejscowe zapisywane jako TlaT – bliższe powiązanie tamtejszych dialektów z dialektem drzewiańskim, sąsiadującym z nimi przez Łabę. Pierwotny rozwój TołT był na całym obszarze – łącznie z drzewiańskim – jednolity w postaci TloT.
- Rozwój prasł. grupy *TelT, która na zachodzie zmieszała się z *TolT we wspólnej kontynuacji TloT, a w gwarach południowopolskich uległa w zasadzie tylko przestawce – brak wystarczających danych (materiał dostarcza tylko jednego przykładu w postaci zapisu Slemmyn < *selmenь; zapis wskazuje na kontynuację odrębną od TolT, ale grupa znajdowała się przed sylabą z samogłoską przednią).
- Rozwój kontynuantów *ĺ̥, *l̥ jest zachodni (drzewiański), ponieważ oba dźwięki uległy zmieszaniu w postaci ol.
- Zanik jerów słabych we wszystkich sylabach, także i w początkowej (rozwój wschodniolechicki).
- *e > e ~ i (ścierające się tendencje wschodnio- i zachodniolechickie).
- Nagłosowe grupy *o-, *vo- uległy tu zmieszaniu na sposób drzewiański w postaci vo, ale drzewiańska zmiana vo- (< *o, *vo-) w vi- przed spółgłoską palatalną ograniczyła się do dwu tylko rdzeni *orьl-, *olьš- i w tej zleksykalizowanej postaci występuje na całym obszarze. Drzewiańskiego rozwoju vo- (< *o, *vo-) w vå przed spółgłoską twardą zapisy nie zaświadczają.
- Samogłoski nosowe (tzn. ę i ǫ < *ǫ, *ę + spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa) nie rozwinęły się dalej ani w kierunku drzewiańskim, gdzie nastąpiło ogólne cofnięcie się ich artykulacji ku tyłowi, ani też nie zmieszały się ze sobą tak, jak to zaszło w dialektach polskich i częściowo w kaszubszczyźnie. Przy tym artykulacja samogłoski nosowej *ǫ została przesunięta ku przodowi: *ǫ > ą[3].
- Kontynuant *y utrzymał swoją monoftongiczną wymowę w każdej pozycji – najprawdopodobniej także i po spółgłosce wargowej.
- Polsko-kaszubska zmiana ť, ď, ŕ na ć, ʒ́, ř nie została przeprowadzona[4].
Ogólnie biorąc, dialekty meklemburskie miały cechy znane tak dialektowi drzewiańskiemu, jak i dialektom północnopolskim i kaszubskim.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 107.
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 109.
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 53.
- ↑ Jeżowa 1962 ↓, s. 107-109.
Bibliografia
- Maria Jeżowa, Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii. Cz. I. Fonetyka, Warszawa 1962.