HD 209458 b

HD 209458 b
Ilustracja
(c) ESA/Hubble, CC BY 4.0

Gwiazda HD 209458 oraz okrążająca ją planeta – wizja artysty
Ilustracja NASA/ESA/CNRS
Odkrywca

Gregory W. Henry, Geoffrey Marcy, R. Paul Butler, Steven S. Vogt

Data odkrycia

5 listopada 1999

Charakterystyka orbity (J2000)
Półoś wielka

0,04747 ± 0,00055 au

Mimośród

0,014 ± 0,005

Okres orbitalny

3,52474859 ± 3,8·10-7

Argument perycentrum

83°

Czas przejścia przez perycentrum

2 452 826,628521 ± 8,7·10-5 JD

Nachylenie orbity

86,59 ± 0,046°

Charakterystyka fizyczna
Masa

0,714 ± 0,017 MJ

Promień

1,32 ± 0,018 RJ

Gęstość

370 kg/m³

Temperatura powierzchni

1130 ± 150 K

HD 209458 b (nieoficjalna nazwa: Ozyrys) – planeta pozasłoneczna, krążąca wokół gwiazdy HD 209458 w gwiazdozbiorze Pegaza. Jest to pierwsza odkryta planeta tranzytująca, a zarazem pierwsza planeta pozasłoneczna, u której zaobserwowano atmosferę i zbadano jej skład chemiczny[1]. Planeta posiada także rozdętą otoczkę wodorową, która podlega parowaniu na skutek promieniowania gwiazdy.

Nazwa

Oficjalną nazwą planety jest HD 209458 b, utworzona z oznaczenia gwiazdy w katalogu Henry’ego Drapera. Litera b jest standardowym oznaczeniem dla pierwszej odkrytej planety w układzie. Nieoficjalna nazwa „Ozyrys” pochodzi od imienia Ozyrysa, boga starożytnego Egiptu. Jest ona często używana przez media i źródła internetowe, ale nie została nadana planecie przez odkrywców.

Charakterystyka

Planeta krąży wokół gwiazdy ciągu głównego podobnej do Słońca, znajdującej się w odległości ok. 153 lat świetlnych od Ziemi. Jej macierzysta gwiazda ma jasność widomą 7,65m i jest widoczna z powierzchni naszej planety przez lornetkę. Planeta krąży po niemal kołowej orbicie w płaszczyźnie równika gwiazdy (kąt między płaszczyzną równika a pł. orbity to λ = 0,1° ± 2,4°). Odległość dzieląca planetę od gwiazdy to 0,047 j.a., co stanowi ósmą część średniego promienia orbity Merkurego. Okres orbitalny HD 209458 b trwa zaledwie 3,5 doby. Temperatura powierzchni planety to ok. 860 °C. Masa planety jest 220 razy większa od masy Ziemi, co stanowi 0,69 masy Jowisza. Jest to jeden z wielu gorących jowiszy, odkrytych poza Układem Słonecznym.

Porównanie rozmiarów
JowiszHD 209458 b
Small Jupiter.jpgExoplanet sphere.jpg


Odkrycie i badania planety

Tranzyt

HD 209458 b została odkryta w listopadzie 1999 roku metodą spektroskopową. Naukowcy mieli nadzieję, że pośród kilku badanych tą metodą układów znajdzie się taki, w którym orbita planety przechodzi (z ziemskiego punktu widzenia) przed tarczą gwiazdy. Wkrótce po odkryciu planety zespół Davida Charbonneau zaobserwował cykliczne spadki jasności gwiazdy HD 209458 o 1,7%, wywołane przez zaćmiewającą planetę[2]. Zjawisko powtarza się co ok. 3,5 dnia, każdy tranzyt trwa 3 godziny, a planeta zasłania 1,5% tarczy gwiazdy.

Atmosfera

27 listopada 2001 roku Teleskop Hubble'a wykrył obecność sodu w jego atmosferze[1][3]. Był to pierwszy pomiar widma światła pochodzącego z pozasłonecznej planety.

W roku 2003 astronomowie odkryli ogromną wodorową egzosferę, która otacza HD 209458 b[4]. Otoczka wodorowa ma elipsoidalny kształt i temperaturę 10 000 °C. Tak rozgrzany gaz może opuścić studnię grawitacyjną planety, co powoduje, że ponad 10 tys. ton wodoru ucieka z tej planety w ciągu sekundy. Analiza światła gwiazd (w 2004 r.) przechodzącego przez otoczkę gazową Ozyrysa wykazała, że rozdętą atmosferę opuszczają także atomy węgla i tlenu[5]. Przyczyną tego zjawiska może być unoszenie hydrodynamiczne[6]. Otoczka przesłania 15% tarczy gwiazdy podczas tranzytu, gazy opuszczające planetę tworzą też warkocz podobny do kometarnego, który ciągnie się na 200 000 km.

Analizy z 2007 roku wskazują, że z dużym prawdopodobieństwem w atmosferze HD 209458 b występuje także para wodna[7].

20 października 2009 naukowcy z Jet Propulsion Laboratory w Kalifornii wykryli w atmosferze HD 209458 b śladowe ilości pary wodnej, ditlenku węgla i metanu, związków chemicznych niezbędnych do zaistnienia życia[8][9].

W 2010 roku astronomom z Leiden Observatory w Holandii udało się zaobserwować tlenek węgla poruszający się z prędkością od 5000 do 10 000 km/h pomiędzy dzienną a nocną stroną planety. Ponieważ planeta jest stale odwrócona tą samą stroną do gwiazdy, jej nocna strona jest znacznie chłodniejsza. Powstałe w ten sposób wielkie różnice temperatur powodują powstawanie silnych wiatrów. To pierwsze obserwacje wiatrów powstających w atmosferze planety pozasłonecznej. Zespół dokonał też pierwszego bezpośredniego pomiaru prędkości orbitalnej planety oraz określono ilość tlenku węgla występującego w atmosferze planety[10].

Bezpośrednia obserwacja

Dnia 22 marca 2005 roku Ozyrys jako pierwsza planeta pozasłoneczna został poddany bezpośrednim obserwacjom przez należący do NASA Teleskop Spitzera[11]. Teleskop zarejestrował promieniowanie podczerwone pochodzące z planety, potwierdzając, że ma ona bardzo wysoką temperaturę powierzchniową (>1000 K).

Przypisy

  1. a b Hubble Makes First Direct Measurements of Atmosphere on World Around another Star. HubbleSite, 27.11.2001.
  2. Charbonneau et al.. Detection of Planetary Transits Across a Sun-like Star. „The Astrophysical Journal”. 
  3. Astronomers glimpse atmosphere of extra-solar planet. „New Scientist”, 27.11.2001. 
  4. European astronomers observe first evaporating planet
  5. Our best glimpse yet into an alien atmosphere. „New Scientist”, 24.02.2004. 
  6. Oxygen and carbon discovered in exoplanet atmosphere 'blow-off'
  7. Woda w atmosferze planety pozasłonecznej. Astronomia.pl, 2007-04-12. [dostęp 2014-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)].
  8. Andrzej Szozda: A planety szaleją, szaleją… (pol.). 2009-10-21. [dostęp 2014-09-06].
  9. Mary Beth Murrill: Astronomers Do It Again: Find Organic Molecules Around Gas Planet (ang.). 2009-20-20. [dostęp 2009-10-24].
  10. Zaobserwowano superburzę na planecie pozasłonecznej. W: Astronomia.pl [on-line]. 2010-06-23. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-26)].
  11. NASA's Spitzer Marks Beginning of New Age of Planetary Science. 22.03.2005.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Redirect arrow without text.svg
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Exoplanet sphere.jpg
Autor: Askaniy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Для использования в шаблоне в качестве ещё не известной экзопланеты. Или просто сферы.
Osirisplanet.jpg
(c) ESA/Hubble, CC BY 4.0
Planeta Ozyrys, rozdmuchiwana przez gwiazdę, którą obiega - wizja artysty.
Small Jupiter.jpg
Autor: Askaniy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Изображение создано 3D моделированием на основе имеющихся карт.