Hegemonia

Hegemonia – termin pochodzi z języka greckiego (ηγεμονία), w starożytnej Grecji oznaczał przywództwo jednego państwa nad innymi, które poddają się jego kierownictwu. Hegemonia była związana z rywalizacją dwóch najsilniejszych państw-miast: Aten (Związek Morski) i Sparty (Związek Peloponeski) oraz okresowo Teb (Związek Beocki). Współcześnie termin hegemonia oznacza również: zwierzchnictwo, przewodnictwo, przywództwo danego państwa nad innymi które je dobrowolnie uznają; lub przeważający wpływ, supremację, dominację jednego państwa nad innymi, prymat w polityce międzynarodowej uzyskane przy pomocy groźby lub użycia siły[1][2].

Przykłady hegemonii

  • Sparta w wyniku wojny peloponeskiej zdobyła w 404 p.n.e. 30-letnią hegemonię w Grecji.

W nowożytności (m.in. na podstawie teorii cykli hegemonicznych G. Modelskiego[3], oraz teoria systemów-światów Immanuela Wallersteina) można wyróżnić następujące globalne hegemonie („porządki światowe”)[4][5][6]:

  • Portugalia – hegemonia w latach 1516-1539[7] zakwestionowana przez Hiszpanię.
  • Hiszpania – hegemonia w latach 1559-1643 (w latach 1580-1640 w unii personalnej z Portugalią – unia iberyjska)[8][9]; 1621-40 zakwestionowana przez Anglię, Holandię i Francję[10][11][12][13]

Lista głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895-1985[26].

Państwogłówne mocarstwoglobalny pretendent
Austro-Węgry1895-1918
Francja1895–1940 1945-19851895–1940
Wielka Brytania1895-19851895-1945
Niemcy
(w tym RFN)
1895-1918; 1925-1945
(1965-1985)
1895-1945
Rosja/
ZSRR
1895-1917
1922-1985
1895-1985
Włochy1895-1943
Stany Zjednoczone1895-19851945-1985
Japonia1895-1945 (1965-1985)
Chińska Republika Ludowa1950-1985

Hegemonia kulturowa

Zobacz też

Przypisy

  1. http://www.caledonia.org.uk/.../Hegemony-and-Empire.. Naill Ferguson: Hegemony and Empire
  2. dwa znaczenia terminu hegemonia (przywództwo lub dominacja): http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Historia – hegemonia – kapitalizm
  3. a b https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage
  4. https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/pol116/hegemony.htm The Theory of Hegemonic Stability
  5. Nieco inne spojrzenie przedstawił Zambell (1984), który wyróżnił cztery 150-letnie „cykle światowej supremacji”:
    1. Hiszpania (1580-1730)
    2. Francja (1680-1830)
    3. Wielka Brytania (1780-1930)
    4. USA (1880 – 2030)
    (za: http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc06.pdf J.Goldstein: The War/Hegemony Debate 2, s. 144)
  6. https://web.archive.org/web/20140416150138/http://valueofdissent.blogspot.com/2012/07/power-soft-power-china.html Power, Soft Power & China !
  7. https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Portugalii podważają inni autorzy m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999, s. 343
  8. http://www.thelatinlibrary.com/imperialism/notes/spanishempire.html The Spanish Empire
  9. Steven E. Lobell: The challenge of hegemony: grand strategy, trade, and domestic politics, s. 123
  10. tamże, s. 15
  11. http://www.freerepublic.com/focus/f-chat/2447596/posts The fall of Spain, the first global superpower, and the fall of the US
  12. http://www.sussex-academic.com/sa/titles/latin_american_studies/cardim.htm Polycentric Monarchies How did Early Modern Spain and Portugal Achieve and Maintain a Global Hegemony?
  13. http://www.ejil.org/pdfs/16/3/301.pdf International Law in Times of Hegemony: Unequal Power and the Shaping of the International Legal Order, s. 371
  14. http://books.google.pl/books?id=ZYn_f1jxNDoC&printsec=frontcover&dq=The+rise+and+fall+of+world+orders&hl=pl&sa=X&ei=QvEXT-OIOIvcsgaG9emMDQ&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=The%20rise%20and%20fall%20of%20world%20orders&f=false Torbjørn L. Knutsen: The rise and fall of world orders,s. 140
  15. https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Holandii podważają inni autorzy, m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999,s. 343 i R.J. Barendse http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/
  16. http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc05.pdf The War/Hegemony Debate 1 : Roots ,s. 113
  17. „Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego , lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszewska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25
  18. https://web.archive.org/web/20121018162917/http://www.vwl.unibe.ch/studies/3215_e/Hegemony.pdf Hegemonic Stability Theory, s 16
  19. http://books.google.pl/books?id=ltLQ2x6ZEVMC&pg=PA126&lpg=PA126&dq=spain+global+hegemony&source=bl&ots=IQpNtlpdm5&sig=UT4VhytXpHd8E8ZeTb9MohFYBlY&hl=pl&ei=cuNiTZGpOMik8QPy5NHxCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&sqi=2&ved=0CFwQ6AEwBw#v=onepage&q=spain%20global%20hegemony&f=false/ Steven E. Lobell: The challenge..., s. 13,15
  20. Paul Kennedy: Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek
  21. http://cjip.oxfordjournals.org/content/1/1/83.extract Feng Yongping: The Peaceful Transition of Power from the UK to the US* Chinese Journal of International Politics vol 1. 2006
  22. p. wyżej
  23. Aferyprawa - USA traci wiarygodność - coraz słabsza hegemonia Stanów Zjednoczonych na świecie? - z cyklu fakty i mity o Ameryce, aferyprawa.eu [dostęp 2017-11-23] (pol.).
  24. https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica, tabela, s. 72
  25. http://www.geopolityka.org/publikacje/50-o-przydatnosci-imperium Mateusz Piskorski: O przydatności imperium
  26. http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46

Bibliografia