Heinrich Schliemann

Heinrich Schliemann

Johann Ludwig Heinrich Julius Schliemann

(c) Universitätsbibliothek Heidelberg, CC BY-SA 4.0 Heinrich Schliemann
Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1822 Neubukow
Data i miejsce śmierci	26 grudnia 1890 Neapol
Zawód, zajęcie	archeolog

Johann Ludwig Heinrich Julius Schliemann (ur. 6 stycznia 1822 w Neubukow, zm. 26 grudnia 1890 w Neapolu) – niemiecki archeolog amator, odkrywca Troi, Myken i Tyrynsu.

Dzieciństwo

Był piątym dzieckiem i drugim synem (pierwszy umarł w wieku 8 lat) pastora Ernesta Schliemanna i jego żony Luizy Teresy Zofii. Miał jeszcze czworo młodszego rodzeństwa. Jak pisał później sam Schliemann, to w tym okresie narodziło się jego zainteresowanie Troją i jej bohaterami – w wieku 7 lat otrzymał od ojca w podarunku na Boże Narodzenie „Ilustrowaną historię świata” Jerrera, w której największe wrażenie wywarła na nim rycina przedstawiająca pożar Troi. To wówczas postanowił kiedyś odnaleźć to miasto. Jako dziewięciolatek bawił się z córką pobliskiego rolnika Minną Meincke w wykopaliska archeologiczne.

Matka Heinricha, Luiza Schliemann zmarła wkrótce po urodzeniu dziewiątego dziecka, w 1831. Ojciec, będący w trudnej sytuacji finansowej, oddał młodego Heinricha na wychowanie swojemu bratu, pastorowi z Ankershagen. Heinrich początkowo uczył się w gimnazjum w Neustrelitz, gdy jednak ojcu zabrakło pieniędzy na czesne, a stryj również nie chciał płacić, musiał kontynuować naukę w szkole miejskiej.

Kariera zawodowa

W 1836, mając 14 lat, był zmuszony podjąć pracę. Pracował jako praktykant sklepowy w Fürstenbergu i Hamburgu, a w 1841 zaciągnął się na statek w charakterze chłopca okrętowego. Jednak statek, w pierwszym swoim rejsie ze Schliemannem na pokładzie, zatonął, a morze wyrzuciło rozbitka na wybrzeże holenderskie. Po opuszczeniu szpitala Schliemann postanowił pozostać w Holandii. Zatrudnił się w kantorze, a następnie w przedsiębiorstwie handlowym, wolny czas poświęcając jednocześnie nauce języków obcych. W 1846, w trakcie służbowej podróży do Rosji, zawarł szereg korzystnych kontraktów dla przedsiębiorstwa i awansował na prokurenta. Jednak niskie zarobki skłoniły go do decyzji rezygnacji z tej pracy i podjęcia samodzielnej działalności handlowej. Wyjechał do Rosji, a później do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadził bank w Sacramento w Kalifornii. Działalność kupiecka w Rosji i Stanach Zjednoczonych przyniosła mu wielką fortunę.

Już bogaty, zdecydował się odszukać Minnę Meincke, aby poprosić ją o rękę. Jednak dowiedział się, że Minna w 1847 r. wyszła za mąż. Po powrocie z Ameryki do Rosji 12 października 1852 r. ożenił się z Jekateriną Pietrowną Łyżiną (ros. Екатерина Петровна Лыжина), córką wziętego adwokata. Małżonkom urodziło się troje dzieci, ale ich związek nie był szczęśliwy. Jekaterina twierdziła, że mąż był despotą i tyranem^[1].

Realizacja marzeń

W 1864 Schliemann, będąc u szczytu kariery zawodowej, postanowił zrealizować swoje marzenia. Zlikwidował przedsiębiorstwo, pieniądze ulokował w Paryżu, Londynie i Amsterdamie i wyruszył w podróż dookoła świata, trwającą 2 lata. Odwiedził w tym czasie Egipt, Wyspy Sundajskie, Chiny, Japonię, Kubę, Meksyk oraz Amerykę Północną i Środkową, a następnie osiadł w Paryżu. W latach 1866–1870 studiował na paryskiej Sorbonie literaturę i języki obce. W 1868 wyjechał po raz pierwszy do Grecji – przez Peloponez i Troadę dotarł do Itaki.

W 1869 doprowadził do rozwodu z pierwszą żoną i ożenił się z Greczynką Zofią Engastroménou (gr. Σοφία Εγκαστρωμένου 1852–1932), która od tego czasu towarzyszyła mężowi we wszystkich wyprawach i poszukiwaniach.

Troja

(c) DieBuche, CC-BY-SA-3.0

Tzw. Maska Agamemnona, odkryta przez Schliemanna w Mykenach

W 1870 Schliemannowie udali się do północno-zachodniej części Azji Mniejszej. Rekonesans wzgórza koło miejscowości Bunarbaszi, które było dotychczas uważane za miejsce, gdzie stała Troja, utwierdził Schliemanna w przekonaniu, że lokalizacja ta była błędem. Przeszukiwanie okolic jednak przyniosło efekty – wskazówki od mieszkającego w tych okolicach Anglika Franka Calverta zwróciły uwagę Schliemanna na wzgórze koło wioski Hissarlik, które w połowie było własnością Anglika. Kształt i lokalizacja tego wzgórza doskonale odpowiadało jego koncepcji usytuowania Troi. Schliemann rozpoczął wykopaliska w 1871 i powracał do nich do 1873, kiedy to 14 czerwca nastąpił przełom w poszukiwaniach – odkrył tzw. skarb Priama, co stało się ukoronowaniem jego poszukiwań i, według niego, było potwierdzeniem lokalizacji Troi. Skarb ten przemycił do Grecji, a następnie, po spłaceniu rządu tureckiego, żądającego zwrotu znaleziska, ofiarował go muzeum w Berlinie.

Z czasem dowiedziono, że w rzeczywistości odkrycia te pochodzą z zupełnie innego okresu niż ten, w którym żyć mogli Helena i Agamemnon, nazwy zwyczajowe jednak pozostały.

Mykeny

Schliemann i Wilhelm Dörpfeld przy Lwiej Bramie w Mykenach podczas wykopalisk

W 1874 Schliemann rozpoczął wykopaliska w Mykenach i odsłonił 5 bogato wyposażonych grobowców królewskich z 15 szkieletami, o których sądził, że należały do króla Agamemnona i jego towarzyszy. Później okazało się, że należały do członków królewskich rodów żyjących 400 lat wcześniej niż bohaterowie „Iliady”. Skarb znaleziony w Mykenach, w tym grób i Maska Agamemnona, przewyższał nawet wartością nominalną skarby znalezione przez Schliemanna w Troi. Wykopaliska w Mykenach były kontynuowane w 1876.

Ostatnie lata

W latach 1878–1879 Schliemann ponownie kopał w Troi z pomocą niemieckiego uczonego Virchowa. W 1880 odsłonił bogaty strop skarbca Minyasa w Orchomenos. W 1882 prowadził po raz trzeci wykopaliska w Troi. Od tegoż roku w poszukiwaniach wspierał go niemiecki architekt i archeolog Wilhelm Dörpfeld. W 1884 Schliemann podjął wykopaliska w Tirynsie, gdzie odsłonił ruiny starożytnego pałacu i odnalazł zabytki kultury mykeńsko-kreteńskiej. W 1886 ponownie kopał w Orchomenos, a w Troi ostatni, czwarty raz – w 1890. W sumie odsłonił 9 warstw Troi – sądził, że miasto Priama znajduje się w II warstwie. W 1889 i 1890 zorganizował dla wybitnych uczonych 2 konferencje w Hissarlik, aby unaocznić im ogrom wykonanej pracy.

13 listopada 1890 przeszedł operację ucha w Halle w Niemczech, a następnie wyjechał do Włoch, ignorując zalecenia lekarzy. W Boże Narodzenie 1890 upadł na Piazza della Santa Carita w Neapolu i umarł następnego dnia w swoim pokoju hotelowym.

Zwłoki Schliemanna zostały sprowadzone do Aten. W pogrzebie wziął udział król i następca tronu Grecji, korpus dyplomatyczny, członkowie rządu greckiego i kierownicy wszystkich greckich instytucji naukowych. Schliemann został pochowany na Pierwszym cmentarzu w Atenach w zbudowanym przez siebie, wielkim mauzoleum.

Życie rodzinne

Schliemann miał w sumie 5 dzieci. Z pierwszego, nieudanego małżeństwa z Jekateriną Łyżiną miał troje: syna Siergieja (1855–1941) i 2 córki: Natalię (1859–1869) i Nadieżdę (1861–1935). Z drugiego małżeństwa z Zofią Engastromenos miał 2 dzieci: córkę Andromachę (1871−1962) i syna Agamemnona (1878−1954). Małżeństwo to było bardzo udane. Zofia podziwiała swojego męża i wspierała go we wszystkich zamierzeniach, uczestnicząc osobiście w pracach wykopaliskowych i dzieląc z nim wszystkie trudy, udręki i przeciwności.

Schliemann-poliglota

(c) I, DorisAntony, CC-BY-SA-3.0

Pomnik Heinricha Schliemanna w Schwerinie w Niemczech

Poza tym Heinrich Schliemann był wybitnym poliglotą-samoukiem. Władał takimi językami jak angielski, francuski, portugalski, włoski, hiszpański, rosyjski, holenderski, łaciński, grecki, starogrecki, szwedzki, polski, arabski.

Nauce języków w okresie pobytu w Holandii poświęcał cały dzień i sporą część nocy. Uważał, że – aby nauczyć się danego języka – należy w nim głośno mówić. Z tego powodu musiał dwukrotnie zmieniać mieszkania na żądania zniecierpliwionych sąsiadów. Aby mieć słuchacza, za parę guldenów wynajmował człowieka, który go słuchał, choć nic z tego nie rozumiał, co Schliemannowi nie przeszkadzało.

Znaczenie dla nauki

Jego odkrycia dowiodły, że zdarzenia opisane przez Homera i Wergiliusza mają swoje materialne podstawy i mogą być rzeczywistymi zdarzeniami historycznymi. Swoją fortunę, zdobytą na kupiectwie w Rosji i złocie w Kalifornii, w znacznym stopniu poświęcił na te badania. Z drugiej strony, metodologia prowadzonych wykopalisk (m.in. celowe niszczenie obiektów, które go nie interesowały lub pozostawały w sprzeczności z przyjmowanymi przez niego założeniami) przyniosła archeologii najpewniej wiele niepowetowanych strat.

Dzieła

Wszystkie publikowane przez wydawnictwo z Lipska:

• Ithaka, 1869
• Mykena, 1878
• Ilios, 1881
• Troja, 1884
• Tiryns, 1886

Przypisy

Bibliografia

• publikacje:
  • Stone I. – „Grecki skarb”, MUZA SA, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7495-507-2.
  • Ceram C.W. – „Bogowie, groby i uczeni”, PIW, Warszawa 2004, s. 43–84,448, ISBN 83-06-02398-6.
  • Vanderberg Ph. – „Śladami przeszłości. Największe odkrycia archeologów”, Świat Książki, Warszawa 2003, s. 73–92, ISBN 83-7311-501-3.
• strony WWW:
  • Biografia i kalendarium życia na stronie Muzeum Schliemanna w Antershagen (niem.)
  • Biografia ze strony Uniwersytetu Stanowego w Minnesocie. mnsu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-31)]. (ang.)
  • Biografia ze zdjęciami mauzoleum Schliemanna w Atenach. utexas.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-10)]. (ang.)

Linki zewnętrzne

• Kartoteka Schliemanna w posiadaniu Amerykańskiej Szkoły Studiów Klasycznych w Atenach (ang.)
• Original Skizzen Heinrich Schliemann's zu dessen Werk Ilios - fotograficzna i rysunkowa dokumentacja wykopalisk Schliemanna przygotowana najprawdopodobniej do jego publikacji Atlas trojanischer Alterthümer (1874)