Helena Rudzińska
 Helena Latkowska (ok. 1930) | |
 porucznik czasu wojny | |
| Data i miejsce urodzenia | 20 czerwca 1909 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 27 listopada 1984 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1939–1944 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | Zagroda (KG AK) Batalion Rum |
| Stanowiska | kierowniczka działu technicznego w Wydziale Łączności z Zagranicą Zagroda (KG AK) |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
    | |
Helena Rudzińska z Latkowskich (ur. 20 czerwca 1909 w Moskwie, zm. 27 listopada 1984 w Warszawie) – polska nauczycielka i publicystka, uczestniczka powstania warszawskiego.
Życiorys
Helena z Latkowskich Rudzińska urodziła się w Moskwie, w patriotycznej rodzinie Michała, chirurga-ortopedy, działacza niepodległościowego i pułkownika Wojska Polskiego; przed odzyskaniem niepodległości lekarza ziemskiego w Kościechowicach (gub. mohylewska), oraz Julii z Czyżów, bibliotekarki. Miała starszą siostrę Julię i młodszego brata Michała (ur. 1911)[1].
Zmarła w 1984 roku. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[2] (kwatera B37-1-22[3]).
Okres przed II wojną światową
W 1918 roku rodzina zamieszkała w Warszawie, przy ul. Pięknej 22 m. 23. Helena skończyła Gimnazjum Żeńskie Anny Jakubowskiej[4] przy Placu Trzech Krzyży 1[5][6]. Po maturze (1931) rozpoczęła naukę na pierwszym kursie Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa (zobacz – historia ASP) oraz w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych, a w 1933 roku – na Studium Pedagogicznym przy Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego (później – Wydział Pedagogiczny UW[7]).
Studia skończyła w 1934 roku, po czym rozpoczęła pracę pedagogiczną w Gimnazjum i Liceum Żeńskim Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej. Zdała egzamin państwowy dla nauczycieli szkół średnich (1936). Uzyskała stopień instruktora modelarstwa lotniczego (1933) i modelarstwa okrętowego (1939) na kursach organizowanych przez Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Ligę Morską i Kolonialną. W 1939 roku prowadziła w szkole, poza regularnymi lekcjami, zajęcia dotyczące przygotowania masek przeciwgazowych[2].
Okres II wojny światowej
W czasie okupacji niemieckiej Helena Latkowska nadal przebywała w Warszawie. Uczestniczyła w tajnym nauczaniu, zorganizowanym przez szkołę i działała w ZWZ. Została zaprzysiężona w styczniu 1940 roku. Przysięgę odebrała Emilia Malessa ps. „Marcysia”, odpowiedzialna w ZWZ za łączność z zagranicą. Wydział Łączności z Zagranicą Komendy Głównej ZWZ-AK (kryptonimy Wydziału: Zenobia Łza, Załoga, Zagroda), którym kierowała „Marcysia”, zapewniał łączność pocztowo-kurierską ze sztabem Naczelnego Wodza, rządem polskim w Londynie i ośrodkami emigracyjnymi w różnych krajach Europy[2][8].
Działalność Heleny Latkowskiej w komórce „Marcysi” rozpoczęła się od przygotowywania przesyłek dla kurierów w punkcie kontaktowym w rodzinnym domu na Pięknej, wkrótce jednak była zmuszona zmienić nazwisko i adres – przeniosła się na ul. Padewską 5 jako Żukowska. W nowym mieszkaniu zorganizowano archiwum Wydziału Łączności i pracownię „wycieniania” przesyłanych filmów[9][a]. W końcu 1940 roku „Heli” powierzono funkcję kierowniczki działu technicznego (zadania: przygotowanie poczty kurierskiej, w tym kontakt z szyfrantami, organizacja skrytek i pracowni fotograficznych, prowadzenie archiwum poczty), a w 1941 roku została zastępczynią kierowniczki Wydziału.
14 września 1943 roku zawała małżeństwo z Andrzejem Rudzińskim, również żołnierzem AK.
Na początku 1944 roku w kierownictwie „Zagrody” znalazł się agent Gestapo (ps. Jarach) – nastąpiły aresztowania, osoby zdekonspirowane wyjechały poza Warszawę. Helena Rudzińska nie została rozpoznana i nadal, w znacznie osłabionym zespole, prowadziła dział łączności. Po wybuchu powstania była kierownikiem łączników oraz zastępcą kierownika kancelarii batalionu szturmowego kpt. Kazimierza Bilskiego. Niedługo przed kapitulacją zachorowała na tyfus. Wyjechała z Warszawy wraz z ludnością cywilną (z matką, siostrą i jej córkami), poprzez obóz w Pruszkowie[2][b].
Po kilku miesiącach ukrywania się we wsi Błotna koło Koniecpola nawiązała w Krakowie kontakt z „Marcysią”. Została zwolniona z przysięgi i wróciła do Warszawy[2].
Za działalność w Armii Krajowej Helena Rudzińska otrzymała stopień porucznika czasu wojny.
Okres powojenny
W latach 1945–1947 Helena Rudzińska pracowała w Zarządzie Miejskim Warszawy jako zastępca kierownika Wydziału Opieki nad Matką i Dzieckiem (Resort Zdrowia i Opieki Społecznej), potem przestała pracować zawodowo. Zajmowała się dzieckiem oraz intensywnie dokumentowała historię Powstania, a zwłaszcza działalności Wydziału Łączności z Zagranicą. Napisała m.in.[2]:
- artykuły w czasopismach „Słowo Powszechne” (1976), „Stolica” (1977), „WTK” (1979),
- rozdział „Kierunek Południowy” w pracy Łączność. Dywersja. Sabotaż. Kobiety w Armii Krajowej (Londyn 1985),
- książkę: Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944. Odcinek Południe (wyd. 1985, po śmierci autorki)[10].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[11]
- Złoty Krzyż Zasługi (5 lipca 1939)[12]
- Warszawski Krzyż Powstańczy[2]
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Wycienianiem nazywano obróbkę filmów, zmierzającą do otrzymania filmu jak najcieńszego, bez utraty czytelności tekstu lub obrazu. Równocześnie musiała być zachowana taka wytrzymałość, aby było możliwe np. zwinięcie filmu i jego umieszczenie w skrytkach, np. między warstwami papierosowej cygarniczki. Różnorodne przesyłki tego rodzaju przygotowywał w Zalesiu Dolnym Wacław Radwan (ps. „Profesor”), artysta grafik, profesor ASP [Helena Rudzińska, „Na kurierskich szlakach”].
- ↑ Andrzej Rudziński został jeńcem w Oflag VII A Murnau (wrócił do Warszawy w 1945 roku), Emilia Malessa uciekła z transportu do obozu.
Przypisy
- ↑ Michał Latkowski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-12].
- ↑ a b c d e f g Andrzej Przewoźnik: Helena Rudzińska. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXIII/1 (zeszyt 136): Rudowski Jan – Rustejko Józef. Wrocław Warszawa Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1991, s. 8.
- ↑ Kwatera: B 37 Rząd: 1, Grób: 22: Andrzej Rudziński, Helena Rudzińskia. [w:] Wyszukiwarka; Cmentarz Wojskowy [on-line]. Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Warszawie. [dostęp 2020-03-08].
- ↑ Wanda Terlecka: Jakubowska Anna (1875–1948). W: Polski Słownik Biograficzny. T. X (1962–1964). Wrocław Warszawa Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1962–1963, s. 380.
- ↑ Aneta Ignatowicz: Tajna oświata i wychowanie w okupowanej Warszawie: warszawskie Termopile 1939 – 1945. Bellona, 2009, s. 67.
- ↑ Charles: Juncture of plac Trzech Krzyży and Bracka Street; Plaque for Anna Jakubowska on plac Trzech Krzyży. [w:] Zdjęcia [on-line]. www.flickr.com, 22 czerwca 2014. [dostęp 2014-12-17].
- ↑ Dzieje Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego. [w:] Strona internetowa Wydziału Pedagogicznego UW [on-line]. www.pedagog.uw.edu.pl. [dostęp 2011-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-27)].
- ↑ Helena Rudzińska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-12].
- ↑ Helena Latkowska-Rudzińska. Na kurierskich szlakach – Technika pracy. „Słowo Powszechne”, s. 3 4, 1976. Stowarzyszenie „Pax”. (pol.).
- ↑ Latkowska-Rudzińska, Helena (1909–1984): Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944 (ISBN 8300006729). Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1985. [dostęp 2011-10-30].
- ↑ Powstańcze Biogramy - Helena Rudzińska, www.1944.pl [dostęp 2019-10-19] (ang.).
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 155, poz. 367 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
Media użyte na tej stronie
Naramiennik porucznika Wojska Polskiego (1919-39).
Baretka: Złoty Medal Zwycięstwa i Wolności
Powstanie Warszawskie: Widok na ulicę Piusa (dzisiejsza ulica Piękna), w głębi płonie "mała PASTA" podpalona przez Powstańców z Batalionu Ruczaj. Obok zniszczone czołgi.
Autor: Lukasz2, Licencja: CC0
Grób Andrzeja Rudzińskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Baretka: Warszawski Krzyż Powstańczy
Autor: Nieznany, Licencja: CC BY-SA 3.0
Helena Latkowska-Rudzinska (ca. 1930), "Czarna Helka", "Dorota"
Mieszkańcy Woli wypędzani ze swoich domów podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944. Zdjęcie wykonane przez niemieckiego fotografa Alfreda Mensebacha na ul. Wolskiej. Niektóre źródła podają, że owo zdjęcie przedstawia warszawiaków oczekujących na "selekcję" w niemieckim obozie przejściowym (Dulag 121) w Pruszkowie.