Henryk Wereszycki

Henryk Wereszycki

Data i miejsce urodzenia	13 grudnia 1898 Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1990 Kraków, Polska
Miejsce spoczynku	Cmentarz Rakowicki
Zawód, zajęcie	Historyk
Miejsce zamieszkania	Kraków
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	Profesor nadzwyczajny
Edukacja	III Gimnazjum Klasyczne we Lwowie
Alma Mater	Uniwersytet Jana Kazimierza
Wydział	Historyczny
Rodzice	Mykoła Hankewycz, Rozalia z Altenbergów Vorzimmerowa
Małżeństwo	Helena z domu Waniczek Wereszycka
Krewni i powinowaci	siostra Zofia i brat Tadeusz
Odznaczenia

Henryk Wereszycki, urodzony jako Henryk Vorzimmer (ur. 13 grudnia 1898 we Lwowie, zm. 27 lutego 1990 w Krakowie) – polski historyk, znawca dziejów Polski porozbiorowej, historii dyplomacji europejskiej w XIX w. i monarchii habsburskiej. Jeden z niewielu historyków polskich, czynnych w PRL, który kwestionował publicznie podstawy marksistowskiej wykładni dziejów^[1].

Życiorys

Syn Mykoły Hankewicza (Mikołaja Hankiewicza), ukraińskiego socjalisty i Rozalii Altenberg, z zasymilowanej rodziny żydowskich wydawców i księgarzy we Lwowie^[2]. Do 1924 r. nosił nazwisko swego ojczyma Jakuba Vorzimmera.

10 listopada 1923 roku wojewoda lwowski zezwolił por. rez. Henrykowi Vorzimmerowi z 21 pułku artylerii polowej i por. Tadeuszowi Vorzimmerowi z 5 pułku artylerii polowej (ur. 5 czerwca 1900) na zmianę rodowego nazwiska „Vorzimmer” na „Wereszycki”^[3]. Tadeusz został zamordowany wiosną 1940 roku w Charkowie przez NKWD.

Od roku 1910 uczęszczał do III Gimnazjum Klasycznego we Lwowie. Po wznowieniu nauki przerwanej wybuchem I wojny światowej od jesieni do kwietnia 1916 roku był uczniem skróconego kursu 6 i 7 klasy. Wiosną tego roku poszedł na wojnę i z końcem lata został żołnierzem 1 pułku artylerii Legionów Polskich. Jako kanonier przeszedł chrzest bojowy na froncie nad Stochodem. W przerwie między walkami, w czasie krótkiego urlopu, w kwietniu 1917 roku zdał maturę i wrócił na front. W roku 1918 wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, a w październiku tegoż roku zapisał się na Politechnikę Lwowską.

Upadek Monarchii Austro-Węgierskiej i wybuch walk o Lwów spowodował, że wraz z bratem Tadeuszem Vorzimmerem wstąpił do Wojska Polskiego i znalazł się w szeregach artylerii. Odcięty od oddziałów polskich nie wziął udziału w walkach o to miasto^[4]. Po zakończeniu walk, w stopniu porucznika artylerii Wojska Polskiego (awansowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919), otrzymał urlop na kontynuowanie studiów i w październiku 1919 roku zapisał się na wydział historyczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Wiosną 1920 roku powrócił na front ze swoim 5 Lwowskim pułkiem artylerii biorącym udział w walkach w okolicach Gródka Jagiellońskiego, nad rzeką Wereszycą (od której później wziął nazwisko) i w ofensywie Piłsudskiego na Wołyniu. 18 sierpnia 1920 roku w potyczce z kozakami w okolicach Kamionki Strumiłowej został ranny. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej został zdemobilizowany pod koniec 1920 roku i wrócił na Uniwersytet Lwowski zostając asystentem profesora Adama Szelągowskiego. W lipcu 1925 roku uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Polityka rządu austriackiego w Galicji w czasie powstania styczniowego^[5].

21 marca 1924 uzyskał sądowe zezwolenie na zmianę nazwiska z Vorzimmer na Wereszycki^[6]. Od 1926 roku pracował jako nauczyciel historii. W roku 1935 przeniósł się ze Lwowa do Warszawy w związku z otrzymaniem posady w Instytucie Badania Najnowszej Historii Polski. 3 września 1939 roku został zmobilizowany do 30 pułku artylerii lekkiej. W wyniku działań wojennych znalazł się w okrążeniu wraz z SGO „Polesie” gen. Kleeberga i 7 października 1939 roku pod Wolą Gułowską został wzięty do niewoli niemieckiej. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde. W maju 1942 roku wraz z całym obozem przeniesiono go do Oflagu II D Gross-Born, a w sierpniu 1943 karnie, z kilkoma kolegami, umieszczono go w Oflagu II C Woldenberg. W obozie poznał Adama Rapackiego, późniejszego ministra spraw zagranicznych PRL.

Po wojnie był wielokrotnie szykanowany przez władze PRL. Od roku 1947 wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego, a od 1956 Uniwersytetu Jagiellońskiego, w Zakładzie Historii Zachodniej XIX wieku. W 1948 objęto go całkowitym zakazem publikowania prac^[6]. W 1957 roku opublikował słynny artykuł „Pesymizm błędnych tez”, będący polemiką z partyjną historiografią i jej antyniepodległościowym nastawieniem. W latach 1969–1982 publikował na łamach Tygodnika Powszechnego, początkowo pod pseudonimem Adam Stor, później pod własnym nazwiskiem. W roku 1978 podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1985 roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego^[7]. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XIIIA, rząd 18, miejsce 23)^[8].

Tablica pamiątkowa prof. Henryka Wereszyckiego w Collegium Witkowskiego UJ przy ul. Gołębiej w Krakowie

Krakowski oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego ustanowiły w 2001 roku Nagrodę im. Wacława Felczaka i Henryka Wereszyckiego dla badaczy zajmujących się dziejami Europy Środkowo-Wschodniej XIX i XX wieku.

10 października 2011 r. staraniem Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Historycznego w Budynku Collegium Witkowskiego UJ przy ulicy Gołębiej w Krakowie, odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci profesora. W bezpośrednim sąsiedztwie odsłonięto tablicę honorującą profesora Wacława Felczaka.

W Krakowie znajduje się ulica jego imienia, do 2017 nosząca imię Franciszka Kajty^[9].

Publikacje

• Austria a powstanie styczniowe, Lwów 1930
• Anglia a Polska w latach 1860–1865, Lwów 1934
• Historia polityczna Polski 1864–1918, Kraków 1947
• Sojusz trzech cesarzy, Warszawa 1965
• Walka o pokój europejski 1872–1878, Warszawa 1971
• Historia Austrii, Ossolineum, Wrocław 1972
• Pod berłem Habsburgów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975
• Koniec sojuszu trzech cesarzy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977
• History of Poland, współautorzy: Aleksander Gieysztor, Stefan Kieniewicz, Emanuel Rostworowski, Janusz Tazbir, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1979.
• Historia polityczna Polski 1864–1918, Wydanie drugie poprawione i rozszerzone, Libella, Paryż 1979.

Odznaczenia

• Medal Niepodległości
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (7 marca 1955, na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego)^[10]

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Wereszycki (1898–1990). Historia w życiu historyka, praca zbiorowa pod red. Elżbiety Orman i Antoniego Cetnarowicza, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2001.
• Rafał Stobiecki, Henryk Wereszycki (1898–1990). Historyk w czasie próby, [w:] Tenże, Historycy polscy wobec wyzwań XX wieku, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje 2014, s. 95–126.
• Ryszard Terlecki. Historyk ciężkich czasów. Prof. Henryk Wereszycki we wspomnieniach i aktach PRL-owskiej bezpieki. „Tygodnik Powszechny”. 26 (2764)/2002, 2002-06-30. 
• Małopolscy Bohaterowie Niepodległości. Henryk Wereszycki (1898–1990). Historyk i historii uczestnik