Herman Boerhaave

Herman Boerhaave
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia31 grudnia 1668
Voorhout
Data i miejsce śmierci23 września 1738
Lejda
Miejsce spoczynkukościół pw. św. Piotra (Pieterskerk), Lejda
Zawód, zajęcielekarz, chemik, botanik
Narodowośćholenderska
Alma MaterUniwersytet w Lejdzie
Uniwersytet w Harderwijk
UczelniaUniwersytet w Lejdzie
Stanowiskorektor (1714-1725)
profesor botaniki (1709-1729)
profesor medycyny (1709-1738)
profesor chemii (1718-1729)
Wyznaniekalwinizm
RodziceJacobus Boerhaave
Hagar Daalders
MałżeństwoMaria Drolenvaux (1710)
DzieciJohanna Maria (1712-1791)
Magdalena (1713; żyła 3,5 miesiąca)
Magdalena Jacoba (1714-1717)
syn (1721; żył 2 dni)
podpis

Herman Boerhaave (/ˈɦɛrmɑn ˈbuːrˌɦaːvə/, ur. 31 grudnia 1668 w Voorhout, zm. 23 września 1738 w Lejdzie) – holenderski lekarz i humanista o światowej sławie.

Wczesne lata życia

Boerhaave przyszedł na świat jako jedyny syn, obok sześciu córek, w rodzinie kalwińskiego pastora w Voorhout. Gdy miał pięć lat umarła jego matka. Z ponownego, trzeciego już, ożenku ojca pochodziło dwóch braci i kolejne cztery siostry Boerhaave’a[1]. Od najwcześniejszej młodości ojciec uczył go łaciny i greki. W znajomości tych języków osiągnął taką biegłość, iż w wieku 11 lat potrafił z równą łatwością tłumaczyć teksty holenderskie na łacinę, jak i łacińskie na holenderski. Później Boerhaave opanował także języki angielski, arabski, hebrajski i niemiecki, co pomogło mu w dalszych studiach. Silna więź emocjonalna z ojcem sprzyjała akceptacji przez Boerhaave’a jego planów wykształcenia syna na duchownego. Już w tych wczesnych latach swego życia zdradzał Boerhaave zainteresowanie naukami przyrodniczymi przeprowadzając wraz ze swym bratem Jacobem eksperymenty chemiczne[2]. W roku 1682 z przyczyn zdrowotnych Boerhaave przeniósł się na stałe do Lejdy[3].

Edukacja

W wieku 16 lat rozpoczął na Uniwersytecie w Lejdzie studia matematyczne, filozoficzne i teologiczne (ukończone w listopadzie roku 1690 uzyskaniem tytułu magistra[a]), a następnie, na Uniwersytecie w Hardewijk, medyczne (1693[b]). W trakcie studiów w Lejdzie stał się znany dzięki prowadzeniu dysput filozoficznych. Za jedną z nich, dotyczącą rozumienia przez Cycerona epikurejskiej koncepcji najwyższego dobra, został nagrodzony przez władze uniwersytetu złotym medalem.

Praca zawodowa i naukowa

Punktem zwrotnym w karierze Boerhaave’a było wysunięcie wobec niego podejrzeń o obronę poglądów filozoficznych Spinozy – w protestanckiej Holandii opinia wyznawcy filozofii Spinozy równoznaczna była z uznaniem za ateistę[4]. Porzucił on plany zostania duchownym i został lekarzem. Początkowo praktykował jako lekarz ogólny, jednak szybko rozpoczął karierę akademicką. W roku 1701 został wykładowcą medycyny na Uniwersytecie w Lejdzie. Jego wykłady cieszyły się wielką popularnością ściągając studentów z całej Europy, a nawet spoza niej. Dało to asumpt Albertowi von Hallerowi do nazwania Boerhaave’a communis Europae praeceptor (pol. nauczyciel całej Europy). W latach 1709–1738 kierował trzema spośród pięciu katedr Uniwersytetu w Lejdzie: chemii, botaniki i medycyny[5]. W latach 1714–1725 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu w Lejdzie.

W roku 1728 Boerhaave został członkiem Francuskiej Akademii Nauk, a w 1730 – członkiem Royal Society.

Wkład w naukę i medycynę

Boerhaave’a cechowało eklektyczne podejście do nauki: łączył on na przykład starą koncepcję humoralną z nowoczesnym podejściem mechanistycznym. Jest on autorem mechanistyczno-chemicznej koncepcji funkcjonowania organizmu. Boerhaave postrzegał ludzkie ciało jako zespolone w jedną zintegrowaną i zrównoważoną całość systemy fizyczne, pomiędzy którymi następuje zrównoważony przepływ płynów i równowaga ciśnień. Rolą struktur anatomicznych miało być w pierwszym rzędzie rozprowadzanie płynów ustrojowych. Właściwe ich przepływy oznaczały zdrowie, podczas gdy niedrożność dróg przepływu (np. niedokrwienie) bądź zastój (np. przekrwienie) miały prowadzić do stanów chorobowych[6][7]. Nowatorstwo jego podejścia polegało na oparciu teorii medycznej na naukach przyrodniczych zamiast na filozofii. Stanowiące wykład jego poglądów dzieło Instututiones medicae uważane jest często za pierwszy podręcznik fizjologii[8].

Boerhaave uważany jest za pioniera szkoły klinicznej oraz za jednego z ojców szpitali klinicznych i nowoczesnego nauczania medycyny. Polegało ono między innymi na nauce studentów przy łóżku chorego, a nie jedynie na salach wykładowych – przy Uniwersytecie w Lejdzie stworzył pierwszy kliniczny oddział szpitalny[9]. Zwracał uwagę na związek między objawami, a zmianami patologicznymi z czego miała wynikać konieczność udziału studentów w sekcjach zwłok, jako najlepsza metoda obserwowania korelacji między zaobserwowanymi zmianami a objawami choroby[5]. Wprowadził też do nauki i praktyki medycyny posiedzenia kliniczno-patologiczne.

Jego uczniami byli m.in. Gerard van Swieten i Albrecht von Haller.

Dzieła

Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis, 1728
  • Institutiones medicae (1708)
  • Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis (1709)
  • De chemia suos errores expurgante (1718)
  • Libellus de materie medica et remediorum formulis quae serviunt Aphorismis de cognoscendis et curandis morbis (1719)
  • Index alter plantarum quae in horto academico Lugduno-Batavo aluntur (1720)
  • Institutiones et experimenta Chemiae (1724; notatki z wykładów wydane bez wiedzy i zgody Boerhaave’a)
  • Elementa chemiae (1732)

Upamiętnienia

Uwagi

  1. Uzyskał tytuł magistra filozofii broniąc tezy o rozdzielności ciała i umysłu (Knoeff 2002, s. 29).
  2. Studia te ukończył broniąc pracy o użyteczności badania ludzkich wydalin dla celów diagnostycznych.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Boerhaave - Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis, 1728 - 3032194.tif
Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis, in usum doctrinae domesticae digesti ab Hermanno Boerhaave. - Parisiis : apud Guillelmum Cavelier, via Jacobea, sub signo Lilii aurei, 1728. - [12], 267 [i.e. 277], [33] p. ; 12º. - P. 277 num. 267. - Segn.: 6 A-M12 N6 O4 P2(-P2). - Ed. probabilmente collegata a quella del "Libellus de materie medica", Parigi, stesso stampatore, 1720 .
Herman Boerhaave signature.png
Signature du botaniste, médecin et chimiste néerlandais Boerhaave, figurant dans lettres autographes composant la collection de M. Alfred Bovet, décrites par Étienne Charavay (1848-1899) ; imprimé sous la direction de Fernand Calmettes en 1887
Herman-Boerhaave-L B.jpg
Herman Boerhaave (1668-1738) Dutch humanist and physician