Historia Azji

Ten artykuł należy dopracować: Europocentyczne ujęcie. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Azja w roku 1200

Historia Azji – dzieje Dalekiego Wschodu, Azji Południowej, Azji Zachodniej i Bliskiego Wschodu oraz poszczególnych regionów kontynentu azjatyckiego, rozpatrywane przez pryzmat procesów kulturowo-cywilizacyjnych na przestrzeni od IV tysiąclecia p.n.e. do czasów współczesnych.

Azja sprzed podbojów kolonialnych

W starożytności kultury i państwa azjatyckie powstawały w dolinach wielkich rzek. W IV tysiącleciu p.n.e. w dolinach Tygrysu i Eufratu rozwinęła się cywilizacja Sumerów. W jej miejsce w II tysiącleciu p.n.e. powstały Babilonia i Asyria. W III tysiącleciu p.n.e. w dolinie Indusu istniała kultury Mohendżo Daro i Harappa. Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. ludy aryjskie zakładały państwa w Pendżabie, na płaskowyżu Dekan i w dolinie Gangesu. W I tysiącleciu p.n.e. ich kultura rozszerzyła wpływy na Archipelag Malajski i północno-zachodnią część Półwyspu Indochińskiego.

W Azji Zachodniej w połowie II tysiąclecia p.n.e. powstało imperium hetyckie. W VIII i VII wieku p.n.e. wybrzeża Azji Mniejszej znalazły się pod wpływami greckimi. Powstałe w VI wieku p.n.e. na gruzach Asyrii i Babilonii imperium perskie zostało podbite przez Aleksandra Macedońskiego w drugiej połowie IV wieku p.n.e. W I wieku p.n.e. południowo-zachodnia Azja znalazła się pod panowaniem rzymskim. Od VII wieku połączone dzięki islamowi plemiona arabskie utworzyły w Azji Południowo-Zachodniej nowe imperium.

Od IV wieku z południowej Syberii i Mongolii przez Azję Środkową trwała ekspansja na zachód plemion turecko-mongolskich. W X–XI wieku Turcy seldżuccy opanowali Persję, Armenię, Mezopotamię, Syrię, Palestynę i Azję Mniejszą. W XII wieku plemiona mongolskie pod wodzą Czyngis-chana i jego następców podbiły Syberię, Turkiestan i Chiny. Po zwycięskiej bitwie nad Kałką w 1223 roku narzuciły swoją dominację książętom ruskim, a w 1258 roku rozbiły kalifat bagdadzki. W XIV wieku w Azji Mniejszej powstało Imperium Osmańskie. W XVI wieku na Półwyspie Indyjskim – państwo Wielkich Mogołów^[1].

Epoka kolonializmu i dekolonizacja Azji

Od początku epoki odkryć geograficznych na przełomie XV i XVI wieku w Azji swoje wpływy poszerzały państwa europejskie, co ostatecznie w XIX wieku doprowadziło do kolonialnego podboju państw azjatyckich. Rosja podbiła Syberię i Azję Środkową, Wielka Brytania – Indie i Hongkong, Francja – Indochiny, Holandia – Indonezję, Portugalia – Makau. W drugiej połowie XIX wieku na wpływy europejskie otworzyła się Japonia i rozpoczęła rywalizację z Rosją o dominację w Mandżurii i Korei. Konfrontacja ta doprowadziła w latach 1904–1905 do wojny rosyjsko-japońskiej i zwiększenia wpływów japońskich w Chinach^[2].

Na przełomie XIX i XX wieku niektóre regiony Azji zostały ogarnięte przez powstania antyfeudalne. W latach 1905–1911 taka rewolucja miała miejsce w Persji, w 1908 roku – w Turcji, w latach 1911–1913 – w Chinach. Po I wojnie światowej i zwycięstwa bolszewików w Rosji w Azji nasiliły się tendencje niepodległościowe. Fala ta rozpoczęła się od Indii, Chin i Indonezji. W 1921 roku w Mongolii przy wsparciu bolszewików zwyciężyła rewolucja, w wyniku której w 1924 roku powstała Mongolska Republika Ludowa. W 1924 roku w Chinach wybuchła długotrwała wojna domowa między chińskimi komunistami i narodowcami z Kuomintangu. W latach 1931–1932 Japonią podbiła Mandżurię, pięć lat później – wschodnie Chiny, a w latach 1941–1942 – Azję Południową i Południowo-Wschodnią. Po zakończeniu drugiej wojny światowej i kapitulacji podbite przez Japonię obszary zostały zwrócone^[3].

W drugiej połowie XX wieku w Azji, mimo istnienia na kontynencie stref wpływów podzielonego świata, co przekładało się na wiele konfliktów lokalnych (wojna koreańska, indochińska, konflikty bliskowschodnie, bangladeski i afgański), trwał proces dekolonizacji. Liban i Syria ogłosiły niepodległość w 1943 roku, Korea, Wietnam i Filipiny – w 1945 roku, Indie i Pakistan – w 1947, rok później – Izrael, Birma i Sri Lanka. W 1953 roku niepodległość uzyskała Kambodża, w 1954 roku – Laos, w 1957 roku – Malaje, w 1960 roku – Cypr, w 1961 roku – Kuwejt, w 1965 roku – Singapur, w 1967 roku – Jemen Południowy, w 1971 roku – Bahrajn, Federacja Zjednoczonych Emiratów Arabskich i Bangladesz. Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku powstały niepodległe Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan i Kirgistan^[4].

Azja postkolonialna

Pod względem politycznym, gospodarczym i kulturowym Azja drugiej połowy XX wieku była podzielona się na cztery regiony: Azja Południowo-Wschodnia, obejmująca Półwysep Indochiński i Malajski oraz Archipelag Malajski, subkontynent indyjski z Indiami, Bangladeszem, Nepalem, Pakistanem, Bhutanem, Sri Lanką, Birmą i częściowo Afganistanem, Daleki Wschód, na który składały się Chiny, Tajwan, Japonia i Korea, oraz Bliski Wschód z krajami arabskimi i Izraelem.

W Azji Południowo-Wschodniej w latach 1946–1954 trwała wojna indochińska, co doprowadziło do podziału Wietnamu na Demokratyczną Republikę Wietnamu i Republikę Wietnamu. Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku w Indonezji wybuchła wojna domowa, w których komunistyczną partyzantkę wspierały wpierw ZSRR, później Chiny. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku doszło do konfliktu pomiędzy proradzieckim Wietnamem Północnym i prozachodnim Wietnamem Południowym, który w 1976 roku doprowadził do powstania Socjalistycznej Republiki Wietnamu. Wojna wietnamska stworzyła warunki do objęcia władzy przez komunistów w Laosie i Kambodży. W Kambodży ustanowiony został reżim Czerwonych Khmerów, obalony w 1978 roku wskutek interwencji wietnamskiej, która jednocześnie wywołała długotrwałą wojnę domową, zakończoną porozumieniem paryskim w 1991 roku.

W drugiej połowie XX wieku Indie uwikłały się w spór z Chinami, czego konsekwencją była wojna graniczna 1962 roku. Trzy lata później Indie z Pakistanem toczyły wojnę o granicę w Kaszmirze. Wewnętrzne walki w Pakistanie o uzyskanie autonomii przez Pakistan wschodni stały się podłożem kolejnego konfliktu pomiędzy Indiami a Pakistanem w 1971 roku, wskutek czego powstało nowe państwo Bangladesz. W Afganistanie w 1978 roku doszło do zamachu stanu. Komunistycznych zamachowców w 1979 roku poparł ZSRR, zaś Stany Zjednoczone i inne państwa muzułmańskie poparły mudżahedinów. Po dziewięciu latach walk ZSRR wycofał swoje wojska. Zwycięskie stronnictwo mudżahedinów w 1992 roku przejęło władzę w Afganistanie. W 1996 roku talibowie ogłosili w Kabulu państwo oparte na zasadach szariatu. Nowy reżim kształtował się przez trzy lata. Po atakach terrorystycznych na WTC i Pentagon z 11 września 2001 roku rząd amerykański obalił władzę talibów, jednakże 20 lat później talibowie definitywnie odzyskali ją.

Na Dalekim Wschodzie w latach 1946–1949 wskutek wojny domowej w Chinach została ustanowiona władza komunistyczna. Władze Republiki Chińskiej znalazły schronienie na Tajwanie. Walka o wpływy na Półwyspie Koreańskim pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a ZSRR przyczyniła się do podziału Korei na Północną i Południową. W konflikt koreański po stronie ZSRR zaangażowały się Chiny, po stronie Stanów Zjednoczonych – 16 państw ONZ. W 1969 roku pomiędzy Chinami a ZSRR na tle geopolitycznym doszło do starć nad rzeką Ussuri, czego wynikiem była zmiana polityki zagranicznej Chin. Stosunki pomiędzy Chinami a ZSRR zaczęły się ocieplać w latach osiemdziesiątych XX wieku. Po upadku ZSRR państwa Dalekiego Wschodu (Chiny, Japonia, Korea Południowa) nawiązały stosunki dyplomatyczne z powstałymi na jego gruzach państwami. W 1997 roku Hongkong i w 1999 roku Makau zostały przekazane Chinom.

Bliski Wschód od drugiej połowy XX wieku mierzył się z problemem palestyńskim, czego przejawem były cztery wojny izraelsko-arabskie w latach 1948, 1956, 1967 i 1973. Konflikt ten miał wpływ na wybuch wojny domowej w Libanie, która trwała przez piętnaście lat – do 1990 roku. Spory graniczne pomiędzy Iranem a Irakiem przerodziły się w wojnę irańsko-iracką, trwającą w latach 1980–1988, a pomiędzy Irakiem a Kuwejtem – w I wojnę w Zatoce Perskiej w latach 1990–1991. W 2003 roku połączone siły Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych obaliły w Iraku reżim Saddama Husajna^[4].

Przypisy