Historia kolei w Chinach i na Tajwanie

Parowóz Kolei Woosung, rozebranej po 1877 r.

Pekin, dworzec Kolei Pekin-Mukden przebudowany na centrum handlowe

Tajwan, linia Pingxi przechodząca przez centrum miasteczka

Hongkong, korek tramwajowy

Wuhan: pierwszy stały most na Jangcy (kolejowo-drogowy)

Parowóz Dongfeng z l. 60.

Kolej Lanxi na granicy z Kazachstanem (przełęcz Alataw)

Dworzec główny w Tajpej z 1989 r.

EZT CRH1 dla linii Shenzhen – Kanton, wprowadzony w 2007 r.

Szanghaj – Dworzec Południowy otwarty w 2006 r.

Nieśmiałe początki

• 1876 – pierwsza kolej (prywatna) w Chinach: Kolej Woosung między Szanghajem i Wusong; zbudowana bez zgody rządu, stała się przyczyną rozruchów. Linia została odkupiona przez państwo i rozebrana w 1877 r.; na miejscu dworca w Szanghaju zbudowano potem Świątynię Królowej Nieba; kolej odbudowana 1898;
• 1881 – kolej od kopalni węgla Tangshan do Xugezhuang (Tanggu). Kolej ta ma frapującą historię: władze zezwoliły na budowę jedynie kolejki konnej, „Kaiping Tramway”. Inżynier kopalni, C. W. Kinder, kończąc budowę „tramwaju” zaczął w tajemnicy budować lokomotywę, używając materiałów z kopalnianego złomowiska. Gdyby próbował oficjalnie sprowadzić parowóz, mogłoby się to skończyć tak, jak w Szanghaju. Praca nad parowozem musiała być wielokrotnie zawieszana; raz podobno trzeba było go nawet zakopać w ziemi, by władze nie odkryły jej istnienia. Tym razem jednak obawy były płonne: parowóz uruchomiono w 1881, w 1888 kolej przedłużono do Tianjin, a w końcu do Pekinu; obecnie linia stanowi część sieci kolei krajowej^[1];
• 1887–1893 – (T) kolej Keelung – Tajpej – Xinzhu, pierwsza kolej na Tajwanie; 1908 przedłużona do Tainan (późn. Kaohsiung).

Budowa kolei przez mocarstwa kolonialne

Po przegranej pierwszej wojnie chińsko-japońskiej (1895) rząd nie mógł więcej blokować rozwoju kolei. Budową linii zajęły się prywatne towarzystwa związane z kapitałem zachodnim, a na Tajwanie, który przejęła Japonia – rząd w Tokio; na wyspie powstał system kolei krajowej na torze 1067 mm. Wielkie zasługi przy budowie sieci położył Shinpei Gotō (後藤新平), szef administracji cywilnej generalnego gubernatora Tajwanu do 1906 r.

• 1897 – ukończenie głównej trasy na torze „rosyjskim” Kolei Wschodniochińskiej łączącej Władywostok z Rosją przez Harbin w Mandżurii (kapitał rosyjsko-francuski); kolej pozostawała we władaniu rosyjskim do inwazji japońskiej w 1932 r.;
• 1899 – pierwszy tramwaj elektryczny w Pekinie; ponowne założenie 1925;
• 1901 – ukończenie Kolei Południowo-Mandżurskiej z Harbina do Dalianu i Port Arthur (chińska nazwa Lüshun; tor „rosyjski”; Kolej Wschodniochińska); w czasie wojny rosyjsko-japońskiej, kiedy Rosjanie wyprowadzili cały tabor na północ, linia na południe od Changchun była przekuta na rozstaw „japoński”, a następnie na normalny w 1908;
• 1904 – tramwaj elektryczny w Hongkong;

W czasie wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905) Japończycy, zająwszy południową Mandżurię, zbudowali kilka linii na torze „japońskim”, m.in. Mukden – Xinmintun (później część Kolei Pekin-Mukden) oraz Mukden – Andong (obecn. Dandong) na granicy koreańskiej. Ta ostatnia linia ma charakter górski, co było nietypowe dla wczesnych kolei w Chinach; głównym problemem inżynierskim były rzeki i zabezpieczenia przez powodziami.

• po 1905 – Kolej Pekin-Mukden (Jingfeng): połączenie Tanggu z Mukdenem (dzisiejszy Shenyang) w Mandżurii, gdzie był węzeł z linią zarządzanej już wówczas przez Japończyków Kolei Południowo-Mandżurskiej, dający połączenie z Rosją i Europą; odcinek trasy w Mandżurii powstał w czasie wojny rosyjsko-japońskiej i musiał być przekuty z toru „japońskiego” na normalny;
• 1905 – ukończenie linii Pekin – Hankou (obecn. Wuhan), budowanej od 1896 przez Brytyjczyków, Belgów i Francuzów; Kolej Jinghan;
• 1906 – uruchomienie tramwajów elektrycznych w Tianjin; kasacja ok. 1972;
• 1908 – otwarcie pierwszej linii Kolei Xinning w południowych Chinach: Gongyi – Taishan, przedłużona do Doushan 1909 (86 km) i ostatecznie do Baisha 1920; kolej normalnotorowa, zbudowana jako inwestycja kapitału chińskiego; tabor głównie amerykański; rozebrana 1920;
• 1908 – ukończenie linii Szanghaj – Nankin;
• 1908 – Szanghaj: uruchomienie sieci tramwajowych kompanii brytyjskiej, a potem francuskiej; 1913 powstanie trzeciej sieci – chińskiej; kasacja tramwajów prawdopodobnie w l. 70.;
• 1909 – otwarcie linii tramwajowej w Dairen (późn. Dalian); budowa tramwajów w innych miastach Mandżurii: Mukden 1926, Harbin 1927, Changchun 1942; duży system tramwajów podmiejskich (wzorowany na dentetsu^[2]) istniał też w Fushun;
• 1909 – otwarcie kolei Jingzhang między Pekinem i Zhangjiakou; innej wczesnej kolei zbudowanej przez Chińczyków: główny inżynier, Zhan Tianyou, uzyskał sławę „ojca kolei chińskich”; w górach koło Badaling kolej ma nachylenia sięgające 3% i jeden zygzak; 1923 przedłużona do Baotou; lata 50. XX wieku – budowa kolei Fengsha omijającej fragment górski linii;
• 1910 – otwarcie linii Tianjin – Jinan (kapitał niemiecki); przedłużenie do Pukou naprzeciwko Nankinu 1912 (kapitał niemiecki i brytyjski); linia ma imponujący wspornikowy most na Żółtej Rzece (kolej Jinpu);
• 1911 – otwarcie kolei Kowloon – Kanton (Hongkong – Chiny);
• 1911 – przekucie linii Mukden – Andong na tor normalny; po wybudowaniu mostu granicznego połączenie z siecią koreańską;

W 1911 r. było w Chinach ok. 9 tys. kilometrów linii kolejowych.

• ...
• 1924 – ponowne założenie tramwaju elektrycznego w Pekinie (sieć zlikwidowana 1966);
• 1936 – ukończenie linii Kanton – Wuchang (późn. Wuhan; Kolej Wuguang); 1937 w Kantonie otwarcie linii łączącej kolej do Hongkongu z Koleją Wuguang;
• ...

Odbudowa i konsolidacja sieci

W 1945 r. sieć kolejowa Chin kontynentalnych liczyła 27 tys. km, z czego nadawało się do użytku ok. 23 tys. km. Po wojnie domowej (1948) sieć nadająca się do eksploatacji liczyła tylko 8 tys. km.

• 1957 – Wuhan: ukończenie dwupoziomowego mostu kolejowo-drogowego przez rzekę Jangcy; połączenie dwóch części linii Pekin – Kanton (magistrala Jingguang);
• 1962 – ukończenie kolei Lanxin do Urumchi; 1990 połączenie z siecią kazachstańską (inny rozstaw torów) tworzy „Drugi Euroazjatycki Most Kontynentalny”;
• 1968 – Nankin: ukończenie dwupoziomowego mostu kolejowo-drogowego przez Jangcy; pierwsze połączenie dwóch części linii Pekin – Szanghaj (magistrala Jinghu);
• 1969 – pierwszy odcinek metra w Pekinie;
• ...
• 1979 – pierwsze linie metra w Hongkongu;
• 1980 – otwarcie linii metra w Tianjin.

Modernizacja i ekspansja

• 1988 – fabryka w Datongu wypuszcza ostatni nowo zbudowany parowóz;
• 1988 – otwarcie sieci tramwajowej w północno-zachodnich przedmieściach Hongkongu;
• 1989 – (T) Tajpej: otwarcie podziemnej linii średnicowej z dworcem głównym; 1999 przedłużenie tunelu;
• 1995 – pierwsza linia metra w Szanghaju; 1997 w Kantonie;
• 1996 – (T) Tajpej: otwarcie pierwszej linii metra, linia nadziemna typu VAL; 1997 otwarcie pierwszego odcinka metra „ciężkiego”;
• 1996 – otwarcie nowej magistrali Pekin – Kowloon (przez Shangqiu, Macheng, Nanchang), ok. 2000 km nowej trasy; 2002 ukończenie budowy drugiego toru;
• 2002 – Szanghaj: otwarcie kolei magnetycznej transrapid do lotniska;
• 2004 – otwarcie metra w Wuhanie i Shenzhen, 2005 w Nankinie i Chongqing (kolej jednoszynowa);
• 2005 – otwarcie Kolei Tybetańskiej; sieć kolejowa Chin liczyła 75 tys. km;
• 2007 – (T) otwarcie linii wysokich prędkości Tajpej – Kaohsiung.

Chiny przeprowadzają jeden z największych w dziejach programów modernizacji i rozbudowy kolei, mający utrwalić wysoką pozycję kolei w strukturze przewozów (obecnie 50% w transporcie towarów i 35% w transporcie osób)^[3]. Planowane jest wydłużenie sieci kolejowej do 100 tys. km w 2020 r.; w 2010 45% sieci ma być zelektryfikowane. W budowie znajduje się m.in. 11 linii przeznaczonych dla ruchu pasażerskiego, z których część to linie wysokich prędkości.

• 2008 – planowane ukończenie linii Kanton – Wuhan (968 km, v_max=350 km/h).

Zobacz też

• Transport kolejowy w Chinach

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Hong Kong Railway Society, Feature Articles
• Railways of China
• China i Manchuria na witrynie Tram Views of Asia