Historia tramwajów w Toruniu

Historia tramwajów w Toruniu
tramwaj
Ilustracja
Swing 122NbT, Swing Duo, Konstal 805Na, turystyczny
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Lokalizacja

Toruń

Lata funkcjonowania

od 1891

Infrastruktura
Schemat sieci
mapa torowisk

     istniejące

     zlikwidowane

Długość sieci

26,8 km[1]

Strona internetowa
Portal Transport szynowy
Tramwaj na ulicy Mickiewicza/Sienkiewicza, początek XX w.
Tramwaj na Rynku Staromiejskim – 1920 rok
Zabytkowa zajezdnia tramwajowa z 1915 roku
Przystanek tramwajowy przy „grzybku”, czynny w latach 1899–1927
Pod Łukiem Cezara toruńskie tramwaje kursowały w latach 1936–1970
Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego w Toruniu. W latach 1934–1939 i 1950-1984 kursowały po nim tramwaje
Fragment ulicy Kujawskiej, przy której w latach 1934–1939 i 1950–1984 kursowały tramwaje
W 1970 roku zlikwidowano torowisko w Zespole Staromiejskim – ulice: Różana, Szeroka, Królowej Jadwigi, Rynek Nowomiejski i św. Katarzyny
W 1974 roku pojawiły się na ulicach Torunia nowe wozy tramwajowe typu 803 N (przegubowe)
W 1980 roku do Torunia trafiają pierwsze tramwaje typu 805Na
W 1984 roku zlikwidowano torowisko na moście drogowym im. Józefa Piłsudskiego, co oznaczało utratę połączenia tramwajowego z centrum miasta na dworzec Toruń Główny
W tym miejscu znajdowała się pętla Ślaskiego, obecnie rondo im. Stefana Michałka
W 1991 roku zlikwidowano torowisko do dworca Toruń Północ (aleja Solidarności przed przebudową, 2012 rok)
W latach 2003–2004 wyremontowano wiadukt Kościuszki
W 2007 roku odbyła się prezentacja pierwszego zmodernizowanego składu Konstal 805NaND
W 2011 roku zlikwidowano torowisko przy ulicy Wschodniej
Fragment linii tramwajowej na Bielany
Odbudowane torowisko tramwajowe po 23 latach, aleja Solidarności
27 października 2014 roku odbył się pierwszy liniowy kurs tramwaju niskopodłogowego – Swing 122NbT
15 sierpnia 2015 roku otwarto do ruchu liniowego, po gruntownej przebudowie, torowisko w ciągu ulic: Wały Generała Sikorskiego, Szumana i Warszawska
30 grudnia 2015 roku odbył się pierwszy liniowy kurs tramwaju Swing Duo
Wyremontowane torowisko tramwajowe przy ul. Ślaskiego
Budowa linii tramwajowej na Jar (ul. Szosa Chełmińska / ul. Długa), stan z lipca 2018 roku
Prace torowo-drogowe w ul. Chopina, stan z maja 2019 roku
Budowa nowego torowiska na Placu Niepodległości, listopad 2020 rok
Remont torowiska przy Szosie Lubickiej, maj 2021 rok

Historia tramwajów w Toruniu – dzieje systemu tramwajowego w Toruniu od 1891 roku do czasów współczesnych.

Początek przewozów tramwajowych w Toruniu datuje się na 1891 rok. Linie obsługuje Miejski Zakład Komunikacji Sp. z o.o. w Toruniu. System składa się z 8 linii (5 dziennych, 2 nocnych i 1 sezonowej). Tramwaje poruszają się po torach o rozstawie szyn 1000 mm.

Schemat dziennej sieci tramwajowej

Ważny od 27 października 2014 roku

Kalendarium

Okres niemiecki 1891-1918

  • 1890
  • 1891
  • 1899
  • 1901
    • 21 grudnia – przyjęcie koncesji tramwajów elektrycznych przez Zakłady Elektryczne miasta Torunia
  • 1904
    • rozpoczęto budowę drugiej linii tramwajowej: CentrumMokre
  • 1906
  • 1907
    • 30 grudnia – pierwszy zanotowany wypadek tramwajowy – pojazd wypadł z szyn
  • 1914
  • 1915
    • wprowadzono służbę konduktorską
    • Toruń otrzymał cztery wozy silnikowe oraz sześć wozów doczepnych otwartych
  • 1916
    • wzbogacenie taboru o cztery wozy silnikowe
  • 1917
  • 1917-1918
    • ograniczenie ruchu tramwajowego na przedmieściach miasta na skutek zarządzeń władz niemieckich

Okres II Rzeczypospolitej 1920-1939

Okres okupacji niemieckiej 1939-1945

Okres PRL 1945-1989

  • 1945
  • 1948
    • 1 września – przejęto Elektrownię przez Zjednoczenie Energetyczne Pomorza
  • 1950
  • 1951
    • sprowadzono 2 wozy silnikowe ze Słupska
  • 1952
    • zmieniono nazwę MZK na MPK (Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne)
  • 1953
    • otrzymano 4 wozy silnikowe
    • wykonano gruntowną przebudowę nadwozi z konstrukcji drewnianej na stalową
  • 1954
    • zlikwidowano „końcówkę” przy Dworcu Toruń Główny i zastąpiono ją pętlą
    • sprowadzono z Katowic 10 wagonów silnikowych
  • 1955
  • 1956
  • 1958
  • 1964
    • zlikwidowano torowisko na ulicy Mickiewicza
    • przebudowano torowisko przy ulicy Bydgoskiej
    • wybudowano podwójne torowisko na ulicy Broniewskiego
  • 1968
    • 11 lutego – zlikwidowano etaty konduktorskie
    • przebudowano torowisko na ulicy Nowickiego (dzisiejsza aleja Solidarności)
    • wybudowano nowe torowisko na ulicy Szumana – przebicie przez teren Szpitala Wojskowego
  • 1969
    • rozpoczęto budowę torowiska do Merinotexu (obecnie Motoarena)
  • 1970
  • 1972
  • 1974
    • otwarto linię tramwajową do Elany przez ulicę Wschodnią
    • pojawienie się na ulicach miasta nowych wozów tramwajowych – przegubowych typu 803 N
  • 1976
    • uruchomiono linię numer 6 : Dworzec GłównyElana, istniała do 1980 r.
    • wrzesień – przy ulicy Zjednoczenia (dzisiaj Legionów) wybudowano zajezdnię autobusową; stara zajezdnia przy ulicy Sienkiewicza została przeznaczona tylko do taboru tramwajowego
  • 1978
    • 1 stycznia – powstało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej
  • 1979
    • zlikwidowano torowisko przy ulicy Grudziądzkiej
  • 1980
    • do Torunia trafiają pierwsze tramwaje typu 805Na
    • 19 maja– otwarto częściowo nowe torowisko linii numer 2 – od ulicy Przy Kaszowniku do ulicy Bazyńskich
    • otwarto nową trasę linii numer 2: Przy Kaszowniku, Warneńczyka, Kościuszki, Skłodowskiej-Curie do ul. Wschodniej (przez wiadukt Kościuszki)
  • 1981
    • 1 stycznia – przemianowano WPKM na Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji
    • dzielnica Na Skarpie otrzymała połączenie tramwajowe z centrum miasta – pętla Ślaskiego
  • 1984
    • zlikwidowano torowisko na moście drogowym, co oznaczało utratę połączenia tramwajowego z centrum miasta na dworzec Toruń Główny
  • 1986
    • 31 grudnia – przedłużono torowisko do pętli Olimpijska
  • 1987
    • otwarto torowisko od ul. Sienkiewicza do ulicy Uniwersyteckiej przez ulice: Bema, Kraszewskiego, Czerwona Droga
    • 1 listopada – wycofano z ulicy Bydgoskiej linię numer 2, tramwaje skierowano na nową trasę ulicami: Bema, Kraszewskiego, Czerwona Droga
    • zlikwidowano pętlę Ślaskiego

Po 1990 roku

  • 1990
    • 13 października – przekształcono MPK w MZK
  • 1991
  • 1993
    • w zakładach MZK wybudowano tramwaj „zabytkowy”
  • 1996
    • wycofano z ruchu liniowego tramwaje typu 803 N (przegubowiec)
  • 1997
    • rozpoczęto przeprowadzanie pierwszych modernizacji tramwajów typu 805Na (wygląd zewnętrzny tramwajów pozostał taki sam)
  • 1999
    • 22 września – ostatni kurs tramwaju typu 803 N (przegubowiec). Wozy tego typu przestały kursować po 25 latach; trzy jednostki sprzedano do Szczecina, pozostałe skasowano

Po 2000 roku

  • 2003
  • 2004
    • 31 grudnia – zawieszono linię tramwajową numer 5: Elana – Olimpijska przez ulicę Wschodnią
  • 2005
    • powołano Toruński Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej[2]
  • 2006
    • MZK rozpoczyna modernizację składów tramwajowych Konstal 805Na – docelowo 18 wagonów
    • 17 czerwca – uruchomiono sezonową turystyczną linię tramwajową na trasie: Reja – Olimpijska
    • 6 grudnia – uruchomiono nocną linię tramwajową 1N na trasie: Reja – Olimpijska
  • 2007
    • zlikwidowano linię numer 2 W
    • 16 stycznia – linia numer 3 wraca po 16 latach, ale na inną trasę: Reja – Elana przez ulicę Uniwersytecką
    • 16 stycznia – linia numer 4 zmienia trasę: ulica Czerwona Droga, Kraszewskiego, Bema i dalej do pętli ulicznej Reja
    • 22 września – prezentacja i oddanie do użytku pierwszego zmodernizowanego składu Konstal 805Na (żółto-niebieski)
    • 5 listopada – rozpoczęto prace torowe przy zajezdni tramwajowej, ulica Sienkiewicza
  • 2008
    • 26 kwietnia – remont łuków torowych na ulicy Uniwersyteckiej i Wały Generała Sikorskiego
    • 12 maja – rozpoczęto modernizację torowiska przy ulicy Skłodowskiej-Curie
    • sierpień – remont torowiska na skrzyżowaniu ulic Reja i Broniewskiego
    • 22 września – otwarto Muzeum Toruńskiej Komunikacji[3]
    • 22 września – z zajezdni wyjechał drugi skład po gruntownej modernizacji (żółto-niebieski)
  • 2009
    • luty – warszawska firma WYG International przedstawiła najlepszy wariant przebiegu trasy tramwajowej na Bielany ulicami Sienkiewicza, Gagarina, Okrężną
    • 15 września – oddano do użytku trzeci zmodernizowany skład 805Na (żółto-niebieski)

Po 2010 roku

  • 2010
    • 25 czerwca – wyjechał z zajezdni czwarty skład po gruntownej modernizacji (żółto-niebieski)
    • 4 maja – na terenie zajezdni tramwajowej spłonął wóz 805Na, przyczyną było zwarcie elektryczne
    • 22 czerwca – rozpoczęto prace torowe na ulicy Szumana
    • 29 grudnia – podpisano umowę na zaprojektowanie linii tramwajowej na Bielany
  • 2011
    • 31 marca – zlikwidowano torowisko przy ulicy Wschodniej
    • 1 czerwca – 1 października – przebudowano torowisko na placu Hoffmana
    • 11 listopada – uruchomiono nową linię tramwajową numer 5, Motoarena – Olimpijska
    • 29 grudnia – ogłoszono przetarg na wykonanie Systemu Informacji Pasażerskiej
  • 2012
    • testowano nowe wózki tramwajowe typu MT 03 H 1000 / T0 1/1000 wyprodukowane przez poznańską firmę Modertrans
    • 14 grudnia – na tory wyjechał pierwszy niskopodłogowy tramwaj produkcji Pesy typu SWING 121 NaK – przejazd testowy
  • 2013
    • 28 lutego – rozpoczęto budowę linii tramwajowej na Bielany
    • wybudowano trzy tory odstawcze przy pętli tramwajowe Olimpijska
    • 5 czerwca – ogłoszono przetarg na zakup 12 składów niskopodłogowych
    • 1–12 sierpnia – zawieszono kursowanie wszystkich linii tramwajowych w Toruniu – przebudowa skrzyżowania Bema / Sienkiewicza / Broniewskiego
    • 8 listopada – podpisano umowę z firmą z Krakowa na modernizację pętli Motoarena
    • 28 listopada – podpisano umowę z firmą Budimex na budowę węzła przesiadkowego przy dworcu Toruń Miasto
    • 9 grudnia – podpisano umowę o dofinansowanie projektu „Integracja systemu transportu miejskiego i zakup taboru tramwajowego”
    • 18 grudnia – podpisano umowę z firmą Pesa na dostarczenie 12 niskopodłogowych tramwajów typu Swing[4]
  • 2014
    • rozpoczęto montaż pierwszych elektronicznych tablic informacyjnych na przystankach tramwajowych
    • 1 marca – otwarto pętlę Uniwersytet
    • 28 maja – przeprowadzono próby techniczne torowiska przy ul. Gagarina na Bielanach[5]
    • 11 czerwca – przeprowadzono próby techniczne torowiska w alei Solidarności
    • 24 czerwca – nastąpiło otwarcie torowiska do dzielnicy Bielany (Uniwersytet)[6]
    • 24 czerwca – otwarto platformę przesiadkową w alei Solidarności[7]
    • 25 czerwca – zawieszono kursowanie linii numer 4
    • czerwiec – wyremontowano łuk torowy na placu Rapackiego
    • lipiec – rozpoczęto modernizację pętli Motoarena
    • lipiec – rozpoczęto przebudowę torowiska na odcinku od placu Teatralnego do Mostu Kolejowego
    • 30 września – wzbogacono tabor tramwajowy w Toruniu o pierwszy niskopodłogowy skład – Swing 122NbT
    • październik – rozpoczęto budowę węzła przesiadkowego przy dworcu Toruń Miasto[8]
    • 1 października – pierwszy techniczny przejazd składu niskopodłogowego – Swing 122NbT[9]
    • 9 października – do Torunia dotarł drugi skład niskopodłogowy typu – Swing 122NbT[10]
    • 11 października – uruchomiono sezonową linię numer 8
    • 27 października – po czteromiesięcznej przerwie przywrócono linię numer 4
    • 27 października – pierwszy liniowy kurs tramwaju niskopodłogowego – Swing 122NbT
    • 7 listopada – ogłoszono przetarg na zakup 4 +(2) składów niskopodłogowych dwukierunkowych
    • 13 listopada – do Torunia dotarł trzeci skład niskopodłogowy typu – Swing 122NbT[11]
    • 19 listopada – do Torunia dotarł czwarty skład niskopodłogowy typu – Swing 122NbT[12]
    • 23 grudnia – do Torunia dotarł piąty skład niskopodłogowy typu – Swing 122NbT[13]
  • 2015
    • 1 stycznia – uruchomiono nową linie tramwajową numer 3 N (nocną), Elana – Motoarena
    • 8 stycznia – do Torunia dotarł szósty skład niskopodłogowy typu – Swing 122NbT[14]
    • 12 marca – do Torunia dotarł pierwszy trójczłonowy skład – Swing 122NbT[15]
    • 1 kwietnia – do Torunia dotarł drugi trójczłonowy skład – Swing 122NbT[16]
    • 8 kwietnia – podpisano umowę z firmą Pesa na dostarczenie 5 tramwajów typu Swing Duo (dwukierunkowych) i jednego wagonu technicznego[17]
    • 10 kwietnia – do Torunia dotarł trzeci trójczłonowy skład – Swing 122NbT[18]
    • 5 maja – do Torunia dotarł czwarty trójczłonowy skład – Swing 122NbT[19]
    • 11 maja – pętla uliczna (Plac Teatralny) została wykorzystana po raz pierwszy do ruchu liniowego
    • 3 czerwca – do Torunia dotarł piąty trójczłonowy skład – Swing 122NbT[20]
    • 8 czerwca – do Torunia dotarł szósty trójczłonowy skład – Swing 122NbT
    • 15 sierpnia – otwarto do ruchu liniowego, po gruntownej przebudowie, torowisko w ciągu ulic: Wały Generała Sikorskiego, Szumana i Warszawska
    • 7 października – otwarto węzeł przesiadkowy przy dworcu Toruń Miasto[21]
    • 5 grudnia – do Torunia dotarł pierwszy skład typu – Swing Duo[22]
    • 24 grudnia – zakończono dostawy Swingów Duo
    • 30 grudnia – pierwszy liniowy kurs tramwaju Swing Duo[23]
  • 2016
    • 1 kwietnia – rozpoczęto konsultacje społeczne dotyczące rozbudowy linii tramwajowych w Toruniu planowanej na lata 2016–2022[24]
    • 19 kwietnia – zakończono pierwszy etap konsultacji społecznych dotyczących rozwoju sieci komunikacji tramwajowej w Toruniu[25]
    • maj – wybrano ostateczny wariant poprowadzenia linii tramwajowej do dzielnicy Jar[26]
    • maj – czerwiec – modernizowano torowisko na ulicy Broniewskiego[27]
    • 6 – 14 sierpnia – wstrzymano ruch tramwajowy przez węzeł przesiadkowy w al. Solidarności z powodu napraw gwarancyjnych[28]
    • 1 września – wprowadzono bilety czasowe 30 -, 60 – i 90 – minutowe, uprawniające do przejazdu z przesiadkami na wszystkich liniach dziennych[29]
    • 9 września – rozpoczęto konsultacje społeczne dotyczące rozbudowy linii tramwajowych w centrum miasta[30]
    • 3 listopada – przy ulicy Kościuszki (wjazd od ulicy ks. Gogi) doszło do kolizji trzech tramwajów, które kolejno najechały na siebie[31]
    • 24 listopada – uchwalono przez Radę Miasta Torunia przywilej dotyczący bezpłatnego korzystania w dniach 1 listopada i 31 grudnia (każdego roku) z komunikacji miejskiej[32]
    • 30 grudnia – wydana została przez RDOŚ decyzja środowiskowa (DŚU) dla planowanej budowy linii tramwajowej do dzielnicy Jar[33][34]
  • 2017
    • 26 stycznia – ogłoszono przetarg na zaprojektowanie linii tramwajowej na Jar[35]
    • 20–24 marca – przeprowadzono roboty torowo-drogowe na Placu Niepodległości[36]
    • 8 kwietnia – przeprowadzono roboty torowe u zbiegu ulic Bydgoskiej i Reja[37]
    • 10–14 kwietnia – przeprowadzono roboty torowe na skrzyżowaniu ul. M. Skłodowskiej – Curie i Wschodniej
    • 20 kwietnia – ogłoszono przetarg na przebudowę układu torowo-drogowego w ul. Wały gen. Sikorskiego i al. Jana Pawła II wraz z budową wydzielonego pasa tramwajowo – autobusowego, a także nowego, dwutorowego odcinka torowiska łączącego pl. Niepodległości z pl. Artylerii Polskiej[38][39]
    • 10 – 11 czerwca – przeprowadzono roboty torowe u zbiegu ulic Bydgoskiej i Sienkiewicza[40]
    • 3 sierpnia – w siedzibie Ministerstwa Rozwoju w Warszawie władze miasta podpisały umowę o dofinansowanie projektu pn. „Poprawa funkcjonowania komunikacji miejskiej w Toruniu – Bit-City II”[41]
    • wrzesień – rozpoczęto projektowanie linii tramwajowej na Jar[42]
  • 2018
    • 2 stycznia – rozpoczęto konsultacje społeczne dotyczące nowej organizacji linii autobusowych i tramwajowych w mieście[43]
    • 23 stycznia – podpisano umowę z firmą Balzola Polska na realizację projektu „Przebudowa układu torowo-drogowego w ul. Wały gen. Sikorskiego i al. św. Jana Pawła II wraz z budową pasa tramwajowo-autobusowego w Toruniu – BiT-City II”[44]
    • lipiec – rozpoczęto przebudowę torowiska na Placu bp. Chrapka[45]
    • lipiec – rozpoczęto budowę torowiska na skrzyżowaniach Szosy Chełmińskiej z ul. Żwirki i Wigury oraz ul. Długiej, które jest częścią nowej linii na Jar[46][47]
  • 2019
    • 1 marca – rozpoczęto pilotażowy program, który zakłada m.in. wprowadzenie w Toruniu „karty miejskiej”[48]
    • 8 maja - rozpoczęto przebudowę torowiska w rejonie pl. Rapackiego[49]
    • 28 maja - zakończono przebudowę torowiska na pl. bp. Chrapka[50]
    • 17 lipca - ogłoszono przetarg na zaprojektowanie linii tramwajowej na Jar (etap II - od ul. Strobanda do ul. Heweliusza)[51]
    • 13 grudnia - ogłoszono przetarg na zakup 5 składów niskopodłogowych[52]
  • 2020
    • 18 stycznia - władze MZK w ramach obchodów 100-lecia powrotu Torunia do wolnej Polski nazwały siedem tramwajów imionami wybitnych twórców toruńskiej niepodległości: gen. Józef Haller, płk Stanisław Skrzyński, Helena Piskorska, Otton Steinborn, Stefan Łaszewski, Władysław Szuman, Helena Steinbornowa[53]
    • 28 stycznia - podpisano umowę z firmą Progreg na wykonanie dokumentacji projektowej dla II etapu budowy linii tramwajowej do os. Jar[54]
    • 4 marca - ogłoszono przetarg na przebudowę trzech odcinków torowisk – wzdłuż ul. Bydgoskiej i Szosy Lubickiej oraz w ciągu ul. Broniewskiego i ul. Kraszewskiego[55]
    • kwiecień - Mateusz Kustra wykonał makietę tramwaju Pesa Swing z klocków LEGO[56]
    • 4 czerwca - przeprowadzono próby techniczne torowiska na odcinku od Wałów gen. Sikorskiego do ul. Chopina[57]
    • 11 czerwca - otwarto, po gruntownej modernizacji, torowisko na Wałach gen. Sikorskiego, al. św. Jana Pawła II i ul. Chopina[58]
    • 21 lipca - podpisano umowę z firmą Pesa na dostarczenie 5 niskopodłogowych tramwajów typu Swing[59]
    • 4 listopada - podpisano umowę z firmą Balzola na remont trzech odcinków torowisk, tj. wzdłuż ul. Bydgoskiej, w ciągu ulic Broniewskiego i Kraszewskiego oraz wzdłuż Szosy Lubickiej[60]
    • 19-20 listopada - przeprowadzono próby techniczne nowego torowiska na pl. Niepodległości[61]
    • 12 grudnia - rozpoczęto modernizację torowiska tramwajowego w ul. Kraszewskiego[62]
    • 14 grudnia - otwarto ok. 300-metrowy łącznik torowy w centrum miasta[63]
    • 21 grudnia - rozpoczęto budowę stacji transformatorowej, która posłuży do zasilania sieci trakcyjnej linii tramwajowej na Jar[64]
    • 28 grudnia - ogłoszono przetarg na budowę nowej linii tramwajowej na Jar[65]
  • 2021

Zobacz też

Przypisy

  1. https://www.torun.pl/pl/linia-tramwajowa-na-jar-przetarg
  2. Toruński Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej, seba.rail.pl [dostęp 2016-12-09].
  3. Ocalić od zapomnienia TORUŃSKIE TRAMWAJE - muzeum - MZK | Miejski Zakład Komunikacji w Toruniu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, mzk-torun.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  4. Swing o wyglądzie Jazza dla Torunia (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2013-12-18. [dostęp 2013-12-20].
  5. Pierwszy tramwaj na Bielanach (pol.). torun.pl. [dostęp 2014-05-28].
  6. Toruń: Tramwaje dojeżdżają już na Bielany i do UMK (pol.). rynek-kolejowy.pl. [dostęp 2014-06-25].
  7. Rewolucja na torach. Zaplątani na węźle przesiadkowym (pol.). torun.gazeta.pl. [dostęp 2014-06-25].
  8. Rośnie nowy węzeł komunikacyjny w Toruniu (pol.). pomorska.pl. [dostęp 2014-10-23].
  9. Toruń: Pierwszy swing odebrany! (pol.). transport-publiczny.pl. [dostęp 2014-10-02].
  10. Drugi swing w Toruniu (pol.). rynek-kolejowy.pl. [dostęp 2014-10-10].
  11. Trzeci swing w Toruniu (pol.). torun.pl. [dostęp 2014-11-13].
  12. Czwarty Swing dotarł do Torunia (pol.). kurier-kolejowy.pl. [dostęp 2014-11-19].
  13. Piąty Swing w Toruniu (pol.). infotram.pl. [dostęp 2014-12-23].
  14. 6-piecioczłonowy tramwaj PESY w Toruniu. (pol.). mzk-torun.pl. [dostęp 2015-01-08].
  15. Pierwszy trzyczłonowy swing w naszej zajezdni (pol.). torun.gazeta.pl. [dostęp 2015-03-12].
  16. Swingów coraz więcej (pol.). torun.pl. [dostęp 2015-04-01].
  17. Toruń i Pesa podpisały umowę na tramwaje dwukierunkowe (pol.). rynek-kolejowy.pl. [dostęp 2015-04-08].
  18. Swing w Toruniu (pol.). torun.pl. [dostęp 2015-04-10].
  19. Czwarty „krótki” swing w Toruniu. Ostatnie dwie sztuki jeszcze w maju (pol.). nowosci.com.pl. [dostęp 2015-05-05].
  20. Jedenastka z Bydgoszczy jest już w Toruniu. Jeszcze w czerwcu dojedzie ostatni (pol.). nowosci.com.pl. [dostęp 2015-06-03].
  21. Węzeł Toruń Miasto gotowy (pol.). kujawsko-pomorskie.pl. [dostęp 2015-10-07].
  22. Pierwszy tramwaj dwukierunkowy Swing Duo w Toruniu, kurier-kolejowy.pl [dostęp 2015-12-10].
  23. Wyborcza.pl, torun.wyborcza.pl [dostęp 2015-12-30].
  24. Konsultujemy rozbudowę sieci tramwajowej, www.torun.pl [dostęp 2016-04-01].
  25. Konsultacje tramwajowe plus | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2016-04-28].
  26. TORUŃ. Linia na JAR. Znamy wybrany wariant przebiegu [WIZUALIZACJE, MAPKI] - Nowości - Dziennik Toruński, Toruń, Kujawy i Pomorze - aktualności, informacje, artykuły, wydarzenia., nowosci.com.pl [dostęp 2016-06-10].
  27. Zmiany w komunikacji | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2016-06-20].
  28. Tramwaje nie pojadą Aleją Solidarności | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2016-08-03].
  29. Od września nowe bilety MZK | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2016-09-01].
  30. Tramwajowy Toruń - Centrum | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2016-09-09].
  31. Po zderzeniu tramwajów. Powołano specjalną komisję, ddtorun.pl [dostęp 2016-11-04].
  32. W Sylwestra i Wszystkich Świętych bez biletu | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2016-11-24].
  33. Jest ważna decyzja dla linii tramwajowej na JAR, ddtorun.pl [dostęp 2017-01-07].
  34. Dawid Schmidt - Concept, BIP - Ogłoszenia Prezydenta, www.bip.torun.pl [dostęp 2017-01-03].
  35. Witold Urbanowicz, Toruń z przetargiem na projekty budowy i modernizacji tras tramwajów, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2017-02-03] (pol.).
  36. Tramwaje na Kraszewskiego | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-03-24] (pol.).
  37. Tymczasowe zmiany w komunikacji tramwajowej | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-04-09] (pol.).
  38. Witold Urbanowicz, Toruń zbuduje łącznik tramwajowy na al. Jana Pawła II. Jest przetarg, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2017-04-20] (pol.).
  39. Mikołaj Stefański, Roboty budowlane wraz z projektowaniem dla Projektu „Przebudowa układu torowo - drogowego w ul. Wały gen. Sikorskiego i al. św. Jana Pawła II wraz z budową pasa tramwajowo – autobusowego w Toruniu – BiT-City II” (MZK.D-251-4/17) – ogłoszenie, bip.mzk.torun.pl [dostęp 2017-04-20] (pol.).
  40. Tramwaje pojadą objazdem | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-06-13] (pol.).
  41. To już pewne – pojedziemy tramwajem na JAR | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-08-03].
  42. Rozmowa Dnia – piątek 29.09.2017 [dostęp 2017-09-30].
  43. Czego mieszkańcy oczekują od komunikacji miejskiej | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2018-01-02] (pol.).
  44. Nowe wyzwania tramwajowe | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2018-01-23] (pol.).
  45. Wyborcza.pl, torun.wyborcza.pl [dostęp 2018-08-06].
  46. Torowisko na Jar [dostęp 2018-07-14] (pol.).
  47. Artur Olewiński, Budowa linii tramwajowej na JAR: zmiany w organizacji ruchu i komunikacji miejskiej [WIZUALIZACJE, MAPKI, ZMIANY W ROZKŁADACH MZK], „nowosci.com.pl” [dostęp 2018-07-14] (pol.).
  48. Rusza pilotaż karty miejskiej | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2019-03-01] (pol.).
  49. Ciężki sprzęt na Wałach | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2019-05-08] (pol.).
  50. https://www.torun.pl/pl/otwarto-plac-chrapka
  51. Toruń zaprojektuje końcowy odcinek tramwaju na os. JAR, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2019-07-17] (pol.).
  52. https://www.torun.pl/pl/nowe-tramwaje-dla-torunian
  53. https://www.torun.pl/pl/tramwaje-tworcow-niepodleglosci
  54. Transport Publiczny mobile, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-02-05].
  55. Toruń z dużym przetargiem na modernizację trzech odcinków torowisk - Transport Publiczny, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-03-05].
  56. Wirtualny Toruń - Tramwaj z klocków LEGO, www.torun.com.pl [dostęp 2020-05-01].
  57. Telewizja Toruń, www.toruntv.pl [dostęp 2020-06-05] (pol.).
  58. Wyborcza.pl, torun.wyborcza.pl [dostęp 2020-06-13].
  59. Wyborcza.pl, torun.wyborcza.pl [dostęp 2020-07-22].
  60. Toruń: Jest umowa na remont torowisk tramwajowych za ponad 100 mln zł, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-11-04] (pol.).
  61. Przejazdy techniczne bez zakłóceń | www.torun.pl
  62. Ruszyły prace modernizacyjne na ul. Kraszewskiego w Toruniu - TransInfo, transinfo.pl [dostęp 2020-12-21] (pol.).
  63. Toruń: Nowy odcinek torowiska otwarty. Dla kilku kursów nocnych - Transport Publiczny, transport-publiczny.pl [dostęp 2020-12-19].
  64. Budujemy nową stację transformatorową - MZK | Miejski Zakład Komunikacji w Toruniu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, mzk-torun.pl [dostęp 2020-12-21] (pol.).
  65. Wyborcza.pl, wyborcza.pl [dostęp 2020-12-29].
  66. Toruńskie tramwaje wracają na Szosę Lubicką. Wcześniej niż planowano - TransInfo, transinfo.pl [dostęp 2021-02-05] (pol.).
  67. Nowy węzeł przesiadkowy w Toruniu otwarty » Radio Gra Toruń - Moje Miasto Moje Radio • Toruń 88.8 FM, fm/nowy-wezel-przesiadkowy-w-toruniu-otwarty.html [dostęp 2021-03-13] (pol.).
  68. Wyborcza.pl, wyborcza.pl [dostęp 2021-05-17].
  69. https://www.torun.pl/pl/umowy-na-budowe-nowej-linii-tramwajowej-podpisane
  70. https://www.torun.pl/pl/tramwaj-na-jar-gdzie-po-informacje
  71. https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/pierwszy-nowy-swing-juz-w-toruniu-przed-czasem-71605.html

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Toruń – schemat dziennej sieci tramwajowej.svg
Autor: Grzeeesiek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Schemat stałej sieci tramwajów dziennych w Toruniu
Zlikwidowane torowisko tramwajowe przy ulicy Wschodniej w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zlikwidowane torowisko tramwajowe przy ulicy Wschodniej w Toruniu
Zespół Staromiejski Torunia, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zespół Staromiejski Torunia, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO
AlejaSolidarnościToruń.JPG
Autor: Hasznalt, Licencja: CC BY-SA 3.0
Aleja Solidarności w Toruniu
Wiadukt im. Tadeusza Kościuszki w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
wiadukt im. Tadeusza Kościuszki w Toruniu
Tramwaje w Toruniu,2017.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tramwaje w Toruniu,2017
Rondo im. Stefana Michałka w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rondo im. Stefana Michałka w Toruniu
Siec tramwajowa w Toruniu -linie zlikwidowane.png
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Siec tramwajowa w Toruniu-linie zlikwidowane
Torun most drogowy.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY 3.0
Most drogowy w Toruniu
Torun tram 213 Odrodzenia.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Toruń, tramwaj. Ul. Odrodzenia.
1913grzybekT.jpg
Torun, Poland, tramway place 1913
Swing Duo Toruń.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Swing Duo Toruń
Torowisko tramwajowe przy ul. Ślaskiego w Toruniu, 2017 rok.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Torowisko tramwajowe przy ul. Ślaskiego w Toruniu, 2017 rok
Fragment ulicy Kujawskiej w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fragment ulicy Kujawskiej w Toruniu
PESA Swing 122NbT.jpg
Autor: hNr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Toruński tramwaj PESA Swing 122NbT, numer taborowy: 302
Toruń, ul. Piekary 35, 37, 39 (OLA Z.).JPG
Autor: Ola Zaparucha, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Toruń, ul. Piekary - kamienice, od lewej:
Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego w Toruniu1.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego w Toruniu
Remont torowiska na Rubinkowie, maj 2021 rok.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remont torowiska na Rubinkowie, maj 2021 rok
MZK Torun Tramwaj - Konstal 102Na tram nr 209 in Toruń Aug 1990 - Flickr - sludgegulper.jpg
Autor: Felix O, Licencja: CC BY-SA 2.0

Route 3 from Polnoc to Bydgoska, car 209 from 1974.. All these 102Na vehicles have been with drawn .In the background signs to Gdansk, Lodz and Bydgoszcz.

208 - 210 were 1974 Konstal 102Na trams, which were sold to Szczecin in 1994 , 208-10 becoming fleet no 603 607 and 605 respectively in MZK Szczecin. 201-207 were Konstal 803N The gauge in Torun is 1000mm.
Ulica Szumana w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ulica Szumana w Toruniu
Thorn-Copernicus-Denkmal.gif
Old German postcard from Thorn (since 1920 Torun, Poland) depicting the Nicolaus Copernicus monument there. Found at http://geneal.lemmel.at/Copernicus.html , article "Beiträge zu Copernicus und seiner Verwandtschaft" by Hans-Dietrich Lemmel printed in magazine/Zeitschrift "Genealogie" Heft 1-2/1993
Węzeł przesiadkowy przy dworcu Toruń Miasto.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Węzeł przesiadkowy przy dworcu Toruń Miasto
Torun Uniwersytet tram loop (2).JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Toruń, tramwaj. Pętla Uniwersytet.
Budowa linii tramwajowej na Jar w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budowa linii tramwajowej na Jar w Toruniu
Linia na bielany w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Linia na bielany w Toruniu
Muzeum komunikacji miejskiej w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Muzeum komunikacji miejskiej w Toruniu
MickiewiczaSienkiewicza2Toruń.jpg
MickiewiczaSienkiewicza2Toruń
Most drogowyTORUŃ.jpg
Autor: unknown, Licencja: Copyrighted free use
Zniszczony na początku II wojny światowej most drogowy w Toruniu.
Zajezdnia tramwajowa w Toruniu.jpg
Autor: Grzegorznadolski, Licencja: CC0
Zajezdnia tramwajowa w Toruniu, ul. Sienkiewicza 24/26
Aleja Solidarności w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Aleja Solidarności w Toruniu
Plac Niepodległości w Toruniu, 2020.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plac Niepodległości w Toruniu, 2020
Ul. Chopina w Toruniu2019.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ul. Chopina w Toruniu2019