Hrabstwo kłodzkie

Hrabstwo kłodzkie
Hrabství kladské (czes.)
Grafschaft Glatz (niem.)
1459–1742
Herb hrabstwa kłodzkiego
Herb hrabstwa kłodzkiego
Język urzędowy

niemiecki

Stolica

Kłodzko

Ustrój polityczny

Monarchia

Głowa państwa

Hrabia Maria Teresa

Status terytorium

Lenno

Zależne od

Królestwa Czech

Powierzchnia
 • całkowita


1643 km²

Liczba ludności (1778)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


64 871
39 osób/km²
Niemcy, Czesi

Waluta

dukat kłodzki, talar kłodzki

wykup ziemi kłodzkiej od

Królestwa Czech
1459

Przyłączenie hrabstwa do Królestwa Prus

Fryderyka II Wielkiego
1742

Religia dominująca

katolicyzm

Hrabstwo kłodzkie (niem. Grafschaft Glatz, śl-niem. i kłodz. Grofschoaft Glootz lub Groofschoft Glootz, cz. Hrabství kladské) – dawna kraina historyczna ze stolicą w Kłodzku, istniejąca na obszarze obecnego powiatu kłodzkiego w latach 1459–1816, funkcjonująca jednak żywo w świadomości nie tylko mieszkańców aż do wysiedlenia w 1945[1]. Pojęcie odrębności Hrabstwa kłodzkiego pozostało w nazwach, zwyczajach czy podporządkowaniu administracji kościelnej. Jego terytorium nazywane jest również ziemią kłodzką.

Geografia

Ziemia kłodzka około 1930 roku

Hrabstwo kłodzkie to dawny region historyczny w południowo-wschodniej części obecnego województwa dolnośląskiego i częściowo w dzisiejszych Czechach (okręg Broumova). Obejmował południowo-wschodnią Sudetów Środkowych i zachodnią część Sudetów Wschodnich. Jego centrum stanowiła Kotlina Kłodzka. W całości do hrabstwa należały: Krowiarki, Góry Bystrzyckie, Góry Stołowe, Obniżenie Ścinawki oraz południowe zbocza Gór Bardzkich, Gór Złotych, południowo-wschodnie Gór Sowich, wschodnie fragmenty Gór Suchych, północno-wschodnie fragmenty Gór Orlickich, północno-zachodnie części Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika, a także większa część Wzgórz Włodzickich[2].

Granice

Mapa hrabstwa kłodzkiego, 1747 rok

Północno-wschodnia granica hrabstwa przebiegała od Wielkiej Sowy partią szczytową: Gór Sowich, Grzbietem Zachodnim Gór Bardzkich, przez Przełęcz Bardzką, Grzbietem Wschodnim Gór Bardzkich, Gór Złotych, Gór Bialskich do Śnieżnika. Południowo-wschodnia granica od Śnieżnika przebiegała partią szczytową masywu Śnieżnika do Przełęczy Międzyleskiej. Granice hrabstwa od strony północnej, wschodniej i południowej były stałe. Zmiennością odznaczała się granica zachodnia, która od 1260 obejmowała obszar Broumova i Polic w dzisiejszych Czechach. Do XVI wieku granica zachodnia hrabstwa kłodzkiego biegła głównym grzbietem Gór Bystrzyckich, w 1589 granicę przesunięto na nurt Dzikiej Orlicy. Do obecnych czasów zachowały się kamienie graniczne hrabstwa kłodzkiego Kamienny trójprzedział na Śnieżniku i Trójpański Kamień na Leszczyńcu w Górach Suchych[3].

Historia

Jedna z najstarszych map hrabstwa kłodzkiego, 1645

Tereny byłego hrabstwa kłodzkiego zostały zasiedlone wcześnie. W starożytności przez tereny te biegł słynny szlak bursztynowy. W okresie średniowiecza tereny te stanowiły część Królestwa Czeskiego, najpierw, jak dawniej sądzono, pod władzą Sławnikowiców, później Przemyślidów i leżały na granicy ziem czeskich i polskich. Z imieniem Sławnika wiąże się pierwsza pisemna wzmianka o Kłodzku w kronice Kosmasa, praskiego kronikarza dotycząca 981 roku. W X i XI toczyły się polsko-czeskie zmagania o panowanie nad Kłodzczyzną. Na wiele lat granice między Czechami a Polską ustalił pokój kłodzki z 30 maja 1137, który zawarli książę Bolesław III Krzywousty i książę czeski Sobiesław I. Na jego podstawie Bolesław zachował niemal cały Śląsk z wyjątkiem ziemi opawskiej; tę ostatnią wraz z ziemią kłodzką zachował Sobiesław.

Specyfika ukształtowania terenu przyczyniła się do tego, że już w XIII wieku ziemia stała się odrębną jednostką administracyjną, określaną w dawnych dokumentach jako terra Glacensis, od XV w. comitatus Glacensis czy później Glatzer Land. W XIII i XIV wieku ziemią kłodzką kilkakrotnie władali Piastowie śląscy, m.in. Henryk IV Probus i Bolko II Ziębicki, jako lennicy króla Czech.

W 1458 namiestnik i wielkorządca Czech Jerzy z Podiebradów wykupił ziemię kłodzką i stała się ona jego osobistą posiadłością. W 1459 ziemia kłodzka została podniesiona przez króla Jerzego z Podiebradów do rangi hrabstwa w strukturze Królestwa Czeskiego i oddana jako lenno jego synom: Henrykowi, Wiktorynowi i Henrykowi młodszemu (Hynkowi). W 1477 do hrabstwa włączono tereny dawnego klucza homolskiego (zamek Homole i miasto Duszniki, dawniej będące częścią ziemi kłodzkiej) z dołączonych doń miastem Lewin i okolicznymi wsiami, dawniej należącymi do dóbr náchodskich. W 1501 po śmierci Henryka I Starszego książęta ziębiccy sprzedali hrabstwo swojemu szwagrowi Ulrichowi von Hardeckowi(niem.) (Hardeggowi). Jego brat i spadkobierca Jan von Hardeck w 1534 sprzedał hrabstwo królowi czeskiemu Ferdynandowi I Habsburgowi, który w 1537 zastawił je Janowi z Pernštejnu. W 1549 zastaw przeszedł z ręki synów na księcia Ernesta bawarskiego, długoletniego biskupa pasawskiego i arcybiskupa salzburskiego. W 1561 Ferdynand I Habsburg wykupił zastaw częściowo, a w 1567 jego syn Maksymilian II Habsburg – całkowicie.

Od tej pory hrabstwo kłodzkie podlegało bezpośrednio czeskiemu monarsze. W 1742 wraz z większą częścią Śląska przeszło pod władanie Królestwa Prus (sejm czeski ratyfikował zmianę w 1743), w 1816 włączono w granice prowincji śląskiej, a w 1871 stało się częścią II Rzeszy Niemieckiej. W 1945 zostało włączone do Polski, przy czym w pierwszych latach po II wojnie światowej stanowiło przedmiot sporu polsko-czechosłowackiego: Czechosłowacja, powołując się na prawa historyczne i etnograficzne, żądała przyłączenia ziemi kłodzkiej. Pod naciskiem Stalina został zachowany status quo, ale przebieg granicy został potwierdzony dopiero w układzie z 1958[4].

Administracja kościelna

Od powstania biskupstwa w Pradze w 973 (od 1344 arcybiskupstwa) podlegała mu ziemia kłodzka (odrębnie od Śląska, zależnego od biskupów wrocławskich). Ten stan utrzymał się również po zajęciu hrabstwa przez Prusy w 1742, również po faktycznym włączeniu go do Śląska w 1816. Także po II wojnie światowej teren ten jako jedyna część państwa polskiego podlegał formalnie archidiecezji praskiej[5][6] poprzez urząd wielkiego dziekana kłodzkiego jako wikariusza generalnego do 28 czerwca 1972[7].

Ważniejsze daty z dziejów hrabstwa kłodzkiego

W kulturze

Hrabstwo kłodzkie wspomniane jest w słowach pieśni Fridericus Rex – marszu pruskich grenadierów[10]

Zobacz też

Przypisy

  1. Zdzisław Szczepaniak, hasło Hrabstwo Kłodzkie, w: Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, t. 1, Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, Kłodzko-Nowa Ruda 2009.
  2. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Kotlina Kłodzka, pod red. M. Staffy, wyd. I-BIS, Wrocław 1994, t. 15, ISBN 83-85773-06-1.
  3. A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, wyd. Dobu Verlag/oficyna Wydawnicza Atut, Hamburg/Wrocław 2006, ISBN 3-934632-12-2.
  4. T. Broniewski, Kłodzko. Śląsk w zabytkach sztuki, wyd. Ossolineum, Wrocław 1970, s. 5–11.
  5. Ks. Józef Pater, Z dziejów archidiecezji wrocławskiej. W polskiej rzeczywistości (1945–1951).
  6. A. i A. Galasowie, Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2001, s. 255.
  7. A i A. Galasowie, Op. cit., s. 274.
  8. Pruskie reformy na Naszemiasto.pl Opole.
  9. Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874–1945, Rolf Jehke (niem.).
  10. Alojado Publishing, Lied Fridericus Rex, lieder-archiv.de [dostęp 2020-03-16] (niem.).

Bibliografia

  • A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, wyd. Dobu Verlag/wyd. Oficyna Wydawnicza Atut, Hamburg/Wrocław 2006.
  • M. Czapliński, Historia Śląska, wyd. UWr, Wrocław 2002.
  • S. Mizia, Historia Śląska. Popularny zarys dziejów, wyd. Rzeka, Wrocław 1997.
  • J. Tazbir, Polska na przestrzeni dziejów, wyd. PWN, Warszawa 1995.
  • P. Migoń, Ziemia Kłodzka, wyd. Eko-Graf, Wrocław 2000.

Media użyte na tej stronie