IAI Arawa
 Arawa w służbie Fuerza Aérea Hondureña | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ | |
| Załoga | 2 pilotów |
| Historia | |
| Data oblotu | |
| Lata produkcji | 1972–1988 |
| Liczba egzemplarzy | 103 |
| Liczba wypadków | 3 znane |
| Dane techniczne | |
| Napęd | 2x turbośmigłowy silnik Pratt & Whitney Canada PT6A-34 o mocy 750 KM (IAI 201 Arawa) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 20,9 m (IAI 201 i IAI 202) |
| Długość | 13 m (IAI 201 i IAI 202) |
| Długość kadłuba | 9,33 m (IAI 201) |
| Wysokość | 5,2 m (IAI 201 i IAI 202) |
| Masa | |
| Własna | 3999 kg (IAI 201 i IAI 202) |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. | 397 km/h (IAI 201 i IAI 202) |
| Prędkość przelotowa | 320 km/h (IAI 201 i IAI 202) |
| Prędkość wznoszenia | 393 m/min (IAI 201 i IAI 202) |
| Pułap | 7620 m (IAI 201 i IAI 202) |
| Zasięg | 280 km/1056 km (IAI 201) |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 2x karabin Browning M2 kal. 12,7 mm 2x wyrzutnie 8 rakiet kal. 82 mm | |
| Użytkownicy | |
| Argentyna, Boliwia, Ekwador, Gwatemala, Haiti, Honduras, Izrael, Kamerun, Kolumbia, Meksyk, Nikaragua, Papua-Nowa Gwinea, Salwador, Stany Zjednoczone, Suazi, Tajlandia, Wenezuela | |
| Rzuty | |
 | |
IAI Arawa (hebr. עֲרָבָה) – izraelski dwusilnikowy samolot transportowy krótkiego startu i lądowania (ang. Short Take-Off and Landing, STOL) produkowany przez Israel Aerospace Industries (IAI) w latach 1972–1988 w wersjach cywilnych i wojskowych. Łącznie wyprodukowano 103 sztuki samolotu w różnych wersjach. Samoloty Arawa wykorzystywane były przez państwa z Ameryki Północnej i Południowej, Afryki i Azji zarówno przez użytkowników cywilnych jak i wojsko.
W Izraelu pierwsze bojowe użycie Arawy miało miejsce w 1973 roku, a później podczas wojny w Libanie.
Historia powstania
W latach 60. XX wieku rząd Izraela zdecydował, że krajowy przemysł zbrojeniowy powinien rozpocząć prace nad skonstruowaniem i produkcją własnego samolotu. Do tej pory zakłady lotnicze Israel Aerospace Industries zajmowały się remontami lub modernizacją posiadanych jednostek. Zespół odpowiedzialny za projekt uznał, że Izrael nie może konkurować z przedsiębiorstwami produkującymi ciężkie samoloty, ale może spróbować sił w produkcji lekkich samolotów transportowych, które można byłoby wykorzystać w lotnictwie cywilnym i wojskowym. Szefostwo IAI postanowiło, że należy stworzyć konstrukcję mogącą startować i lądować na krótkich pasach startowych lub z miejsc, gdzie nie ma pasów i lotnisk[1]. Założono, że rynkiem zbytu dla tego samolotu będą państwa rozwijające się[2]. W założeniach miał być w stanie przewozić podróżnych, ładunki (w tym samochód terenowy) lub spadochroniarzy z wyposażeniem[1]. Prace nad projektem rozpoczęły się w 1966 roku[3]. W 1968 roku premier Lewi Eszkol wydał zgodę na produkcję prototypu samolotu[4].
W celu osiągnięcia założonych celów zespół konstruktorów postanowił wykorzystać możliwości, jakie dawał jajowaty kadłub, w którym znajdowały się ładownia i kabina pilotów. Ogon został połączony z jednopłatowymi skrzydłami za pomocą oddzielnych belek wyprowadzonych z gondoli turbośmigłowych silników. Skrzydła natomiast podparte były zastrzałami[1][5][6].
27 listopada 1969 roku oblatano maszynę o oznaczeniu 4X-IAI[3]. W oblocie brali udział Awraham Hakohen, Aharon Ozri i Ejtan Szpigel; stwierdzili, że oblot zakończył się sukcesem i wydali pozytywne opinie o konstrukcji[1]. Rok później, 19 listopada, odbył się kolejny testy maszyny 4X-IAI nr 92. Podczas badań flatterowych doszło do katastrofy lotniczej. Skrzydła oderwały się od kadłuba, samolot zaczął nurkować i rozbił się w górach Samarii. Ciała Ozriego i Szpigla zostały wyrzucone z kadłuba i znalezione przez Beduinów. W wypadku zginął również Hakohen. Przeżył jedynie przybyły ze Stanów Zjednoczonych Dave Levin[1][7][8]. Do oderwania skrzydeł miało dojść przy prędkości 215 węzłów (ok. 398 km/h)[4].
8 maja 1971 roku odbył się lot testowy drugiej maszyny o znakach 4X-IAA[3].
W 1972 roku samolot został certyfikowany przez izraelskie i amerykańskie agencje lotnictwa cywilnego[3][4]. Okazało się jednak, że cywilna wersja samolotu IAI 101 nie cieszyła się zainteresowaniem rynku cywilnego[4]. W związku z tym wersja ta nie weszła do produkcji, ale stała się bazą rozwojową dla cywilnej wersji IAI 101B i IAI 102 oraz wojskowej wersji IAI 201[3]. Wersja IAI 101B przeznaczona była głównie na rynek amerykański. Mogła pomieścić 18 pasażerów i napędzana była dwoma turbośmigłowymi silnikami Pratt & Whitney Canada PT6A-36 o mocy 750 KM. Wersja IAI 102 mogła pomieścić 20 pasażerów i mogła mieć zamontowaną w środku toaletę. W konfiguracji VIP w samolocie mogło podróżować 12 osób. IAI 102 była także przystosowana do transportu medycznego, prac kartograficznych, wymagań przemysłu wydobywczego lub rolnictwa. Wojskowy prototyp wersji (o numerze 4X-IAB) IAI 201 odbył pierwszy lot 7 marca 1972 roku. Wersja ta napędzana była silnikami Pratt & Whitney Canada PT6A-34 o mocy 750 KM[3]. Wersja IAI 102 uzyskała certyfikację w 1976 roku[9].
W 1980 roku piloci Dave Levin i Eli Mor organizowali loty pokazowe Arawy w państwach afrykańskich w celu promocji samolotu. 15 stycznia 1980 roku podczas prezentacji samolotu (numer 3D-DAB) w Malawi doszło do katastrofy lotniczej z powodu niezachowania należytych zasad bezpieczeństwa. Levin wykonał ostry manewr skrętu maszyny na małej wysokości przy zbyt dużej prędkości. Samolot prawdopodobnie uderzył w ziemię. Obaj piloci zginęli na miejscu[4][10].
Służba w Izraelu
Samoloty Arawa w wersji militarnej nie zdobyły przychylności izraelskich wojskowych. Uważali oni, że możliwości samolotu i jego charakterystyka nie odpowiada do końca wymogom Sił Obronnych Izraela[4]. Pierwsze wykorzystanie Arawy przez armię miało miejsce podczas wojny Jom Kipur (1973) do transportu żołnierzy. Były to dwa samoloty IAI 102 i prototyp IAI 201 włączone do 122 Eskadry[1][11]. W latach 80. XX wieku weszły na stałe do użytku wojskowego w izraelskiej armii. Pierwsze bojowe wykorzystanie Araw w Izraelu miało miejsce podczas operacji „Pokój dla Galilei” w Libanie. Wykorzystywano wówczas możliwości krótkiego startu i lądowania[6]. W tym samym okresie pojawiła się pierwsza modyfikacja wojskowej Arawy w wersji IAI 202. Miała ona dodane winglety, dłuższy kadłub i mocniejsze silniki, co wpłynęło na poprawę osiągów samolotu[11][12].
Izraelska armia w trakcie eksploatacji samolotów Arawa przystosowywała je do następujących funkcji[11]:
- Transport rannych. W tym celu samoloty wykorzystywano na Synaju w 1973 roku oraz w Libanie,
- Samolot szkolno-treningowy dla nawigatorów lotniczych (lata 80. XX wieku),
- Walka elektroniczna. W latach 80. XX wieku zaczęto montować w niektórych samolotach podzespoły firmy Grumman Aerospace Corporation,
- Przystosowanie do tankowania w powietrzu. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku pojawił się pomysł, aby Arawy mogły odbywać tankowania w locie. Prace zatrzymały się na fazie testów,
- Lądowanie w trudnych warunkach. Do 2003 roku w 112 Eskadrze odbywały się szkolenia dla pilotów z lądowania i startowania w trudnych warunkach oraz na wąskich drogach,
- Zwiad. Na początku XXI stulecia niektóre samoloty zostały przygotowane do prowadzenia zwiadu. Wyposażono je w specjalne urządzenia, radary i komputery umożliwiające obserwację terenu,
- Działania informacyjne. W myśl polityki redukcji strat wśród cywilów podczas ataków lotniczych Izraelczycy zaczęli wykorzystywać Arawy do dokonywania zrzutu ulotek ostrzegających mieszkańców Strefy Gazy lub Zachodniego Brzegu o nadchodzącym nalocie na cele Hamasu.
Produkcję samolotów Arawa we wszystkich wersjach zakończono w 1988 roku. Do tego czasu wyprodukowano 103 sztuki wszystkich wersji[5].
W 2004 roku Dan Chaluc zapowiedział, że samoloty Arawa zostaną wycofane ze służby. Mimo to IAI oferowała po tym czasie części zamienne dla Araw, które pozostawały w użytku na świecie[4].
Wersje samolotu
- IAI 101 Arawa – cywilna wersja samolotu, która nigdy nie weszła do produkcji[3].
- IAI 101B Arawa – zmodyfikowana wersja IAI 101. Miała silnik Pratt & Whitney Canada PT6A-36 i miejsce na 18 pasażerów lub na ponad 1800 kg ładunku. Wykorzystywany w Stanach Zjednoczonych w lotnictwie cywilnym do transportu[3].
- IAI 102 Arawa – wersja rozwojowa IAI 101, która mogła pomieścić 20 pasażerów wraz z zamontowaną toaletą. W wersji VIP miejsca były rozlokowane w taki sposób, że samolot mógł pomieścić tylko 12 pasażerów. Samoloty IAI 102 przystosowane były do wymogów rolnictwa, przemysłu wydobywczego i budowlanego, mogły służyć jako mobilne laboratoria lub transport medyczny. W Argentynie wykorzystywano te wersje jako samoloty gaśnicze[3].
- IAI 201 Arawa – pierwsza wersja samolotu dla wojska. Mogła służyć do przewozu palet, a także pozwalała na montaż dodatkowego wyposażenia do zwiadu czy dodatkowego generatora prądotwórczego. Wersja ta wyposażona w silnik Pratt & Whitney Canada PT6A-34[3].
- IAI 202 Arawa – zmodyfikowana wersja IAI 201 z lepszym silnikiem Pratt & Whitney Canada PT6A-36, wingletami i bardziej pojemnym kadłubem[3].
- IAI 202B Arawa – wersja samolotu z wyposażeniem dedykowanym do walki elektronicznej[5].
Pozostali użytkownicy
Argentyna użytkowała sześć samolotów Arawa w cywilnej wersji IAI 102[3].
Siły Powietrzne Boliwii użytkowały pięć samolotów w wersji IAI 201[3].
Marynarka Wojenna Ekwadoru używała trzy samoloty w wersji IAI 201, a sześć samolotów tej samej wersji używały siły lądowe[3].
2016 roku miała miejsce katastrofa lotnicza z udziałem samolotu Arawa nad ekwadorską częścią Amazonii. W jej wyniku zginęło 19 spadochroniarzy, dwóch pilotów i jeden mechanik[13].
Hoyle podaje, że w 2022 roku Ekwador stale użytkuje dwa samoloty[14], natomiast Golowanow podaje, że już w 2019 roku wycofano ze służby ostatnie Arawy[15].
W 1974 roku i w 1982 roku Gwatemala zamówiła łącznie 11 samolotów Arawa. Dziesięć z nich, w wersji IAI 201, było używanych przez Siły Powietrzne Gwatemali[16].
W 1980 roku Haiti zakupiło jeden samolot Arawa[16].
Siły Powietrzne Hondurasu używały trzy samoloty w wersji IAI 201[3].
W 1985 Kamerun zakupił samoloty w wersji IAI 202, prawdopodobnie cztery sztuki[16].
Siły Powietrzne Kolumbii użytkowały trzy samoloty w wersji IAI 201[3]. W 2022 roku na stanie kolumbijskich sił powietrznych znajduje się jeden samolot[17].
Siły Powietrzne Meksyku użytkowały 10 samolotów w wersji IAI 201[3].
W 1973 roku Nikaragua zamówiła i otrzymała dwa samoloty Arawa w wersji IAI 201[3][16].
W 1984 roku Papua-Nowa Gwinea zakupiła trzy samoloty Arawa[16].
W 1973 roku Salwador zakupił cztery samoloty Arawa w wersji IAI 201[3][16]. W 2008 roku Izrael sprzedał do Salwadoru trzy kolejne samoloty o numerach 205, 211, 217[11]. W 2022 roku Siły Powietrzne Salwadoru posiadają trzy samoloty Arawa na stanie[14].
W Stanach Zjednoczonych samoloty Arawa w wersji IAI 101B były użytkowane na rynku cywilnym przez Key West Airlines i Airspur of Los Angeles[3][11].
W 1979 roku Suazi zakupiło dwa samoloty w wersji wojskowej IAI 201[3][16].
W 1980 roku Tajlandia zamówiła trzy samoloty w wersji wojskowej do rozpoznania elektromagnetycznego (SIGINT)[16].
Wenezuela zakupiła łącznie sześć samolotów, w wersji cywilnej i wojskowej (IAI 202)[16]. W 2022 roku Wenezuela wciąż użytkuje cztery samoloty Arawa[18].
Dane techniczne
| Dane/Typ | IAI 201 Arawa[12] | IAI 202 Arawa[12] |
|---|---|---|
| Długość kadłuba | 9,33 m | 10,2 m |
| Długość całkowita | 13 m | 13 m |
| Wysokość | 5,2 m | 5,2 m |
| Rozpiętość | 20,9 m | 20,9 m |
| Masa własna | 3999 kg | 3999 kg |
| Masa startowa | 6804 kg | 6804 kg |
| Prędkość maks. | 397 km/h | 397 km/h |
| Prędkość przelot. | 320 km/h | 320 km/h |
| Prędkość wznoszenia | 393 m/min | 393 m/min |
| Pułap | 7620 m | 7620 m |
| Zasięg (z maks. załadunkiem) | 280 km | 630 km |
| Zasięg (z maks. ilością paliwa) | 1056 km | 1612 km |
| Silnik | 2 × turbośmigłowy silnik Pratt & Whitney Canada PT6A-34 o mocy 750 KM | 2 × turbośmigłowy silnik Pratt & Whitney Canada PT6A-36 o mocy 750 KM |
| Przystosowanie do transportu | 20 pasażerów/24 w pełni wyposażonych żołnierzy/16 spadochroniarzy+2 dyspozytorów/12 par noszy+2 medyków/samochód z działem bezodrzutowym i załogą/łódź patrolowa | 24 pasażerów/30 w pełni wyposażonych żołnierzy/20 spadochroniarzy+3 dyspozytorów/12 par noszy+5 medyków/samochód z działem bezodrzutowym i załogą/łódź patrolowa |
| Dodatkowe uzbrojenie | 2 × karabin Browning M2 kal. 12,7 mm 2 × wyrzutnie 8 rakiet kal. 82 mm | |
Przypisy
- ↑ a b c d e f טיסת הניסוי האחרונה, „Siły Powietrzne Izraela” [dostęp 2022-03-23].
- ↑ Becalel i 1967 ↓, s. 4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Taylor 1982 ↓, s. 123.
- ↑ a b c d e f g Ben-Simhon 2008 ↓.
- ↑ a b c IAI Arava (Willow), „Military Factory”, 3 listopada 2019 [dostęp 2022-03-23].
- ↑ a b IAI-201 Arava, „Global Security” [dostęp 2022-03-23].
- ↑ ערבה - מטוס כחול-לבן עם היסטוריה שחורה, „Ha-Arec”, 9 sierpnia 2006 [dostęp 2022-03-24].
- ↑ 19-NOV-1970 IAI Arava 101 [dostęp 2022-05-05].
- ↑ Taylor 1980 ↓, s. 111.
- ↑ 15-JAN-1980 IAI Arava 201, „Aviation Safety Network” [dostęp 2022-03-28].
- ↑ a b c d e Patiszi 2021 ↓.
- ↑ a b c Taylor i in. 1982 ↓, s. 123-124.
- ↑ Ecuador army plane crashes in Amazon region killing 22, „BBC”, 15 marca 2016 [dostęp 2022-03-23].
- ↑ a b Hoyle 2022 ↓, s. 17.
- ↑ Golowanow 2019 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i SIPRI, Trade Registers [dostęp 2022-03-23].
- ↑ Hoyle 2022 ↓, s. 16.
- ↑ Hoyle 2022 ↓, s. 34.
Bibliografia
- Icchak Becalel. "ערבה" – מטוס ישראלי או דמיון. „La-Merchaw”, s. 4, 1967-02-28.
- Koby Ben-Simhon. It Won't Fly. „Ha-Arec”, 2008-07-31. [dostęp 2022-03-24].
- Łukasz Golowanow, Koniec służby samolotów Arawa w ekwadorskim lotnictwie, „Konflikty.pl”, 1 maja 2019 [dostęp 2022-03-22].
- Craig Hoyle: World Air Forces directory 2022. 2022. [dostęp 2022-03-23].
- Jahel Patiszi, מטוסי הערבה בחיל האויר, „Sky High”, 15 września 2021 [dostęp 2022-03-22].
- Dani Szalom, מטוסי חיל האוויר, Riszon le-Cijon: Bavir - Aviation and Space Publications, 2005, ISBN 965-90455-3-0.
- John Taylor: Jane’s All the World’s Aircraft 1980-1981. London: Jane’s Publishing Company Limited, 1980. ISBN 7106-0705-9.
- John Taylor: Jane’s All the World’s Aircraft 1982-1983. London: Jane’s Publishing Company Limited, 1982. ISBN 0-7106-0748-2.
Media użyte na tej stronie
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Made by author of Xramp, first uploaded by Denelson83 as Flag of Ecuador.svg, modifications by Husunqu.
The national and official state flag of Haiti; arms obtained from http://www.webchantier.com/. The civil flag can be found at here.
.svg)
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
The national flag of Kingdom of Thailand since September 2017; there are total of 3 colours:
- Red represents the blood spilt to protect Thailand’s independence and often more simply described as representing the nation.
- White represents the religion of Buddhism, the predominant religion of the nation
- Blue represents the monarchy of the nation, which is recognised as the centre of Thai hearts.
.svg){kind=link}
Autor: Andres Ramirez, Licencja: GFDL 1.2
Colombian Air Force Israel Aircraft Industries IAI-201 Arava
.jpg)
(c) aeroprints.com, CC BY-SA 3.0
At Guatemala La Aurora International
Autor: Horacio Cambeiro, Licencja: CC BY-SA 4.0
IAI Arava LV-MRS perteneciente a la Gobernación de la Provincia de Misiones en el campo de aterrizaje del Aeroclub Posadas, Misiones, Argentina, en la década del '80.
Autor: Dr Dan Saranga, Licencja: CC BY-SA 4.0
License terms: https://www.the-blueprints.com/information/royaltyfreelicense/
Autor: Oscar Josué Elvir Vasquez, Licencja: GFDL 1.2
Honduras Air Force IAI Arava
Autor: Peter M Garwood, Licencja: CC BY-SA 4.0
Umbutfo Swaziland Defence Force Air Wing IAI Arava at Pretoria Waterkloof. This airframe was written off in a take-off incident in 2004.
בול שהונפק לכבוד מטוס הערבה