II powstanie śląskie

II powstanie śląskie
powstania śląskie
Ilustracja
Pomnik Powstańców Śląskich
w Wodzisławiu Śląskim
Czas

19–25 sierpnia 1920

Miejsce

Górny Śląsk

Przyczyna

spór o przynależność państwową Śląska,
terror niemieckich oddziałów paramilitarnych

Wynik

zwycięstwo powstańców; usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa

Strony konfliktu
II Rzeczpospolita Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska Republika Weimarska
Dowódcy
Wojciech Korfanty,
Alfons Zgrzebniok
brak współrzędnych
Zasięg powstań śląskich

II powstanie śląskie – wystąpienie zbrojne trwające od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r., mające na celu usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. II powstanie śląskie to jedna z pięciu zakończonych sukcesem polskich insurekcji obok dwóch powstań wielkopolskich z 1806 r. i z lat 1918–1919, powstania sejneńskiego z 1919 r. oraz III powstania śląskiego z 1921 r.

Przed II powstaniem śląskim

Przed wybuchem powstania na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie:

  • 25 kwietnia 1920 r. doszło w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Chorzowie, Mysłowicach, Pszczynie, Radzionkowie, Rudzie, Rybniku, Wirku, Wodzisławiu, Zaborzu i Zabrzu do wieców protestacyjnych ludności zorientowanej propolsko przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. W trakcie wieców domagano się likwidacji Sicherheitspolizei[1] (w liczbie 5 tys. uzbrojonych Niemców, którzy po wycofaniu innych oddziałów mieli w założeniu strzec porządku – tzw. „Sipo”), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece;
  • niemieckie bojówki zaatakowały polskie pochody świętujące obchody Konstytucji 3 maja;
  • rozpoczął się strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego w szkołach na Górnym Śląsku;
  • 27/28 maja 1920 r. doszło do ataku niemieckich bojówek na Polski Komisariat Plebiscytowy mieszczący się w Hotelu Lomnitz w Bytomiu oraz do zdemolowania lokali powiatowych Polskich Komitetów Plebiscytowych m.in. w Głogówku i Koźlu;
  • 17 sierpnia 1920 r. po fałszywej informacji w prasie niemieckiej o zdobyciu Warszawy przez Armię Czerwoną, w Katowicach bojówki niemieckie zaatakowały przy ul. Warszawskiej siedzibę powiatowego inspektora Międzysojuszniczej Komisji – pułkownika Blancharda. Żołnierze francuscy zmuszeni byli użyć broni, zabijając 10 atakujących. W odwecie doszło do zlinczowania znanego polskiego lekarza dra Andrzeja Mielęckiego, który opatrywał rannych, a potem zdemolowania siedziby polskiego komitetu plebiscytowego w Katowicach w hotelu „Deutsches Haus” (na rogu ul. Plebiscytowej i Wojewódzkiej), w trakcie którego pobito dr. Henryka Jarczyka.

Przebieg powstania

Józef Michalski

Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Zaraz po wezwaniu do walki wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny. Dowództwo Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, na czele którego stał Alfons Zgrzebniok, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Natychmiastowe zniszczenie na całym terenie sieci łączności sparaliżowało przeciwdziałanie niemieckie i przedwczesne wkroczenie wojsk okupacyjnych[2]. Dowództwo drugiego powstania miało siedzibę w Dąbrówce Małej.

W dniach 20–21 sierpnia 1920[3] 2 tys. kilkuset powstańców śląskich[4] pod dowództwem ppor. Stanisława Krzyżowskiego[5], powiatowego komendanta POW G.Śl. w Pszczynie[6], opanowało cały powiat pszczyński (z wyjątkiem Pszczyny, której celowo nie zajęto ze względu na zakaz Dowództwa POW G.Śl.)[7].

Na Górnym Śląsku powstańcy śląscy zdobyli w toku walk m.in. miejscowości: Szopienice, Mikołów, Murcki, Hołdunów, Dąbrówka Mała, Janów, Nikiszowiec, Giszowiec, Ochojec oraz Hutę Baildon, Rozbark, Brzeziny Śląskie, Dąbrówka Wielka, Brzozowice-Kamień, Piekary Śląskie, Miechowice, Bogucice, Bytom (opuszczony wkrótce przez powstańców na żądanie koalicji).

W powiecie rybnickim powstańcy pod dowództwem Jana Wyglendy i Józefa i Mikołaja Witczaków opanowali teren do linii PszówWodzisław ŚląskiGodów, a oddziały z Józefem Michalskim na czele zdobyły Wodzisław Śląski[8].

Powstańcy śląscy nie zaatakowali większych miast, w których stacjonowały wojska alianckie, jednak, wzbudzając panikę wśród ludności niemieckiej, prowadzono walki w rejonie Mysłowic, Katowic-Wełnowca, Siemianowic, Łagiewnik, Maciejkowic, Chorzowa, Hajduk Wielkich i Nowego Bytomia.

Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się kontrofensywa polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej (Bitwa Warszawska), rozpoczęta 16 sierpnia 1920 r.

Zakończenie powstania

W związku z tym, że 24 sierpnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu 25 sierpnia 1920 r. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony.

Po II powstaniu Międzysojusznicza Komisja na miejsce policji niemieckiej wprowadziła mieszane jednostki polsko-niemieckie o nazwie AbstimmungspolizeiApo, czyli „Policja Plebiscytowa” (składająca się po połowie z Polaków i Niemców). Obiecano też ukaranie sprawców napadów antypolskich. Strona polska z kolei oficjalnie nakazała rozwiązać Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska (w rzeczywistości działała nadal pod nazwą Centrala Wychowania Fizycznego) i wydała odezwę do zaprzestania strajku.

Upamiętnienie

Walki w II powstaniu śląskim zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic w okresie po 1989: „KATOWICE 19 VIII 1920”, a na Pomniku Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim – umieszczeniem daty: 1920.

Zobacz też

Przypisy

  1. Policja Bezpieczeństwa (Republiki Weimarskiej) powstała pod koniec 1919.
  2. A. Przybylski Wojna Polska 1918-1921, Wojskowy Instytut Naukowo Wydawniczy, Warszawa 1930, s. 204.
  3. J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa – Wrocław 1973, s. 174.
  4. L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936, s. 476.
  5. Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982, s. 104.
  6. Tamże, s. 260.
  7. J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań..., s. 174–175.
  8. Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 298.

Filmy

Bibliografia

  • T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie, w: Historia Polski, t. IV, cz. 1, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1984, ISBN 83-01-03865-9.
  • K. Popiołek, Historia Śląska. Od pradziejów do 1945 roku, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
  • H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (19181921), w: Droga przez Półwiecze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
  • Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982.
  • J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973.
  • L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1919–1928).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Flag of Poland (1919–1927).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Flag of Germany (3-2 aspect ratio).svg
Flaga Niemiec o proporcjach 3:2
PowstaniaŚląskie.PNG
Autor: Mixx321, Licencja: GFDL
Zasięg kolejnych powstań śląskich
Józef Michalski.jpg
Józef Michalski (ur. 17 lutego 1889)
Walenty fojkis.jpg
Walenty Fojkis (1895-1950) - Polish politician
Wodzislaw Pomnik Powstancow Slaskich dec 2012.jpg
Autor: Piotr Hojka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim na Placu Wojciecha Korfantego w grudniu 2012 roku.