Idiolekt

Idiolekt (gr. ἴδιος idios „własny, swoisty” + λέξις leksis „mowa”), język osobniczy[1][2] – odmiana mowy właściwa dla danego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju, tzw. „indywidualny dialekt”[3]. Różnice idiolektalne dotyczą w mniejszym stopniu systemu gramatycznego, w większym cech leksykalnych i fonetycznych[4][3]. Na idiolekt mogą się składać zarówno środki znane biernie, jak i używane aktywnie[5].

Mowa jednostkowa stanowi odzwierciedlenie wpływów wywartych przez otoczenie w procesie przyswajania języka[6]. Nie jest jednak tworem trwałym, gdyż podlega modyfikacjom w życiu jednostki[3]. Kształtuje się u każdego użytkownika języka, pod wpływem jego przynależności do grupy społecznej, tradycji rodzinnych, wykształcenia, osobistego gustu stylistycznego. Idiolekt może być nieświadomy, ale bywa też efektem celowych zabiegów mówiącego, np. w celu zdystansowania się od otoczenia[7]. Jest trudny do precyzyjnego zdefiniowania, gdyż cechuje się zmiennością i nie musi zawsze występować w tej samej postaci[8].

Język osobniczy odgrywa ważną rolę w dialektologii, która często uznaje idiolekty poszczególnych użytkowników za punkt wyjścia do opisu jakiejś gwary[4]. Język bywa także pojmowany jako zespół idiolektów, nie zaś jako właściwy byt. Szczególnie znaczenie idiolektowi jako przedmiotowi badań przypisywali młodogramatycy[9]. Od analizy własnego idiolektu rozpoczynają badania ojczystego języka zwolennicy gramatyki generatywnej[4]. Ponadto analiza idiolektów jest centralną metodą językoznawstwa kryminalistycznego. Badania właściwości językowych tekstów pozwalają ograniczyć w pewnych przypadkach krąg podejrzanych, umożliwiając np. określenie autorstwa listów z pogróżkami[10][11].

Mowę właściwą dla danej rodziny określa się mianem familiolektu[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ j, [w:] Słownik słów kluczowych językoznawstwa slawistycznego [online], Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk [dostęp 2018-11-02].
  2. ↑ idiolekt, Dobryslownik.pl [dostęp 2018-11-02].
  3. ↑ a b c John Lyons, Language and Linguistics, Cambridge University Press, 1981, s. 26–27, ISBN 978-0-521-29775-2 (ang.).
  4. ↑ a b c Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. II, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 243, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 (pol.).
  5. ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 186, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  6. ↑ Marie Krčmová, IDIOLEKT, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2021-01-28] (cz.).
  7. ↑ Har alla svenskar en egen personlig dialekt?, [w:] Institutet för språk och folkminnen [online] [dostęp 2017-12-13] (szw.).
  8. ↑ Jacqueline Visconti: Handbook of Communication in the Legal Sphere. Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2018-09-24, s. PT198. ISBN 978-1-5015-0110-4. [dostęp 2021-08-25]. (ang.)
  9. ↑ Gabdołła Kalijew, Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі, Ałmaty: Сөздік-Словарь, 2005, s. 137–138, ISBN 9965-409-88-9 (kaz.).
  10. ↑ Sandra Hansen, Als Sprachwissenschaftler auf Verbrecherjagd. Die forensische Linguistik beim Bundeskriminalamt, scienzz-magazin, 15 sierpnia 2006 [dostęp 2019-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-12] (niem.).
  11. ↑ Gerald R. McMenamin, Dongdoo Choi, Forensic Linguistics: Advances in Forensic Stylistics, Londyn: CRC Press, 2002 (ang.).
  12. ↑ Justyna Staroń, Afektonimy w najnowszej polszczyźnie, „Roczniki Humanistyczne”, Rocznik 2013, tom 61, numer 6: Językoznawstwo, s. 116.

Linki zewnętrzne